Apopleksio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
Kani (diskuto | kontribuoj) tajpaj detaletoj, pliaj internaj ligiloj |
||
Linio 26:
La risko por havi apopleksion forte dependas de la aĝo. Ĝi kreskas laŭ eksponenciala maniero kun la vivaĝo, tiel ke 95% el la pacientoj kun apopleksio aĝas 45 jarojn kaj pli, kaj proksimume du trionoj de la pacientoj aĝas pli ol 65 jarojn.<ref>''National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS)"Stroke: Hope Through Research", National Institutes of Health''</ref> <ref>''Senelick, R.C., Rossi, P. W., Dougherty, K. (1994) Living with Stroke: A Guide for Families. Contemporary Books: Chicago ISBN0-8092-2607-3OCLC40856888 ''</ref>La risko por apopleksio estas iom pli alta por viroj ol por inoj, sed ekde la aĝo de 80 jaroj la risko preskaŭ samaltas por ambaŭ seksoj.<ref name=":0" />
'''Faktoroj altigantaj la riskon''' por apopleksio krom aĝo kaj sekso estas [[diabeto]], konsumo de [[tabako]], alta sangopremo, alta [[kolesterolo|kolesterola nivelo]], kora malsano, atria fibrilacio kaj antaŭa apopleksio.<ref>Poeck, K., Hacke, W. (2006) Neurologie. Springer Medizin Verlag: Heidelberg, <nowiki>ISBN 978-3540299974</nowiki></ref>
== Simptomoj ==
Linio 59:
|parto de vizaĝo estas oblikva kaj ne bone moviĝas
|}
Ĝi estas [[akronimo]] por memori la simptomojn kaj laŭeble plej helpe reagi, se bezonatas. Frua rekono de la simptomoj estas la ĉefa faktoro por plibonigi la prognozon.
== Kaŭzoj de apopleksio ==
Ĝenerale oni distingas la cerban infarkton (aŭ cerban [[Iskemio|iskemion]]), kie pro ŝtopiĝo de vaskulo arteria aŭ vejna okazas manko de sango en iu cerba regiono, de la cerba [[Cerba sangado|hemoragio]], kie vaskulo rompiĝas kaj la sango fluas el la vaskulo en la organon.
En ambaŭ kazoj rezultiĝas manko de sango en la malantaŭa [[histo]]. Ĉar la [[cerbo]] estas organo kun rapida
=== Kaŭzoj de cerba iskemio ===
==== Arteria trombozo ====
Arteria [[trombozo]] estas okluzio de [[vaskulo]] pro obstaklo (ekz. koagulaĵo aŭ rompita plakaĵo ĉe la vaskula muro) formiĝinta surloke. Ĝi kaŭzas inter 20 kaj 40% de la cerbaj infarktoj.<ref name=":0" />
Tion povas kaŭzi en grandaj
En malgrandaj arterioj kutime respondecas por [[trombozo]] la tielnomata mikroangiopatio. Tio estas dumviva ŝanĝiĝo kaj dikiĝo de vaskula muro pro influo de diabeto kaj alta sangopremo. Krome la arterieta muro povas ŝanĝiĝi pro genetikaj malsanoj kaj cerba amiloidangiopatio.
==== Arteria embolio ====
El ĉiuj cerbaj infarktoj, [[Embolio|emboliaj]] infarktoj aperas en 25-40%. Embolia infarkto okazas, se en iu fora organo amasiĝas trombocitoj por formi koagulaĵon (embolion), kiu per la sangofluo estas transportita al cerba arterio kaj ŝtopas tion. Embolioj povas formiĝi plej ofte en la [[koro]] pro kormalsanoj kiel atria fibrilacio, endokardito kaj malsano de la kora muskolo, aŭ el la materialo de arteriosklerozaj plakaĵoj en antaŭaj, pli grandaj arterioj kiel la [[aorto]].
==== Vejna trombozo ====
Samkiel oni povas havi trombozon de gambaj
==== Perturboj de [[Koagula sistemo|koagula]] sistemo ====
Ili estas relative maloftaj, kaj plejparte ludas rolon de
==== Cerba hipoperfuzo ====
Se misfunkcio de koro aŭ
=== Kaŭzoj de cerba hemoragio ===
Generale oni distingas diversajn specojn de enkraniajn hemoragiojn, inter kiuj la cerba [[hemoragio
La risko de cerba hemoragio estas plialtigita per konsumo de tabako, [[alkoholo]] aŭ [[kokaino]] kaj diabeto.
== Metodoj de diagnozado ==
Se paciento suferas de simptomoj, kiuj povas indiki apopleksion, tuja ekzamenado kaj [[diagnozo]] nepras, ĉar ĝenerale validas: Ju pli frue oni komencas la
=== Unua paŝo (urĝa): diagnozo de la apopleksio mem ===
La diagnozado sekvas jenajn paŝojn:
# ekzamenado de simptomoj
# cerba bildigo ([[komputila tomografio]] (KT) aŭ [[magneta resonanca bildigo]] (MRB)) inkluzivanta bildigon de la vaskuloj
==== Klinika ekzamenado ====
Al la klinika ekzamenado apartenas [[anamnezo]] (demandado pri antaŭaj malsanoj, prenataj medikamentoj, vivkondiĉoj ktp.). Plej gravas certigi la momenton, kiam la unuaj simptomoj de la apopleksio montriĝis, ĉar de tio dependas la posta terapio. Krome la historio povas indiki, se temas pri alia malsano. Se oni havas nesufiĉe da informoj, ekzistas pluraj malsanoj, kiuj povas „imiti“ apopleksion (angle: ''stroke mimics''), kiel [[migreno]], [[Epilepsio|epilepsia atako]], maltro da korpa fluidaĵo (eksikozo), hipo- aŭ hiperglukozo ĉe [[diabeto]].
Aldoniĝas rapida, sed zorga korpa ekzamenado kun nerva stato. Internacie disvastiĝinta skalo por difini kaj observi la apopleksiajn simptomojn estas la tielnomata [[NIHSS]] (''National Institute of Health Stroke Scale'').
==== Cerba bildigo ====
Linio 125 ⟶ 126:
Tamen la aspekto de iskemioj tre varias depende de la tempo pasinta inter la komenco de la okazaĵo kaj la sinprezento de la paciento en la urĝejo.
En la komputila tomografio la '''cerba infarkto''' dum la unuaj horoj tute ne videblas. Ĝis 24 horojn post la fermiĝo de la vaskulo la infarkto nur prezentiĝas per la tielnomataj
En la akuta periodo, t.e. la unua semajno ekde la dua tago, la infarkto aperas iomete
{| class="wikitable"
!
Linio 141 ⟶ 142:
|en la 2a semajno "nebuliga efiko", kiam la infarkto denove izodensas, poste pli kaj pli hipodensa
|-
|malnova infarkto (>5
|hipodensa
|}
Linio 163 ⟶ 164:
=== Dua diagnoza paŝo: trovo de la kaŭzo ===
Kaŭzoj por la apopleksio varias laŭ aĝo, sekso kaj vivkondiĉo. Pro tio, post la akuta terapio necesas trovi la specifa(j)n kaŭzo(j)n, kiuj kondukis al la apopleksio. Tiucele oni uzas ultrasonografion de la cerbaj kaj kolaj arterioj (por detekti ekzemple [[Karotido|karotidan]] stenozon), [[Elektrokardiografio|elektrokardiografion]] (EKG) kaj 24h-EKG-monitoradon (por detekti [[Kora misritmo|korajn misritmojn]]) kaj multajn sangotestojn (pri [[kolesterolo]], [[glukozo]], la koagula sistemo ktp.)<ref>Gvidlinioj de la Germana Asocio por Neŭrologio (Deutsche Gesellschaft für Neurologie) https://www.dgn.org/leitlinien/2311-ll-21-2012-diagnostik-akuter-zerebrovaskulaerer-erkrankungen</ref> Kiujn testojn la kuracisto elektas, iom varias, sed la menciitaj estas la plej kutimaj.
== Terapio ==
=== Antaŭhospitala situacio ===
Oni zorgu, ke pacientoj kun simptomoj de apopleksio estu diagnozataj de kuracisto senpere, ĉar la rezultoj de la terapio forte dependas de la tempo, kiam oni ekkuracas. Rimarkante apopleksiecajn simptomojn oni devas tuj voki la ambulancon. Oni restu ĉe la paciento, ne donu al ŝli ion por drinki aŭ manĝi, ĉar povas esti, ke la paciento ne povas kontroli glutadon. Se oni misglutas, estas la danĝero de posta [[pneŭmonio]] aŭ eĉ sufokiĝo.
La ambulanco translokigas la pacienton al [[hospitalo]]. Se troviĝas pluraj hospitaloj proksime, kutime la ambulanculoj zorgas pri tio, ke la plej taŭga hospitalo estas elektita. Preferinda estas veturigi la pacienton al hospitalo kun stacio specifa por apopleksioj (angle: ''stroke unit''). Esploroj montris, ke estas avantaĝa por pacientoj esti kuracata sur tiu specifaj stacioj kompare kun stacioj sen specifa sperto pri apopleksioj. Sed specifaj apopleksi-stacioj ne ekzistas ĉie. En [[Germanio]] ekzemple tutlande ekzistas 300 hospitaloj kun apopleksi-stacioj<ref>http://www.dsg-info.de/presse/pressemeldungen/472-schlaganfall-spezialeinheiten-ausgezeichnete-schlaganfallversorgung-in-deutschland-300-stroke-unit-zertifiziert.html</ref>, en [[Britio]] estas 183<ref>https://www.kch.nhs.uk/news/media/press-releases/view/16385</ref> kaj en [[Usono]] oni nombris 750 de tiuj stacioj en 2010<ref>https://www.cdc.gov/dhdsp/pubs/docs/primary_stroke_center_report.pdf</ref>. En tuta [[Afriko
The Lancet Neurology , Volume 15 , Issue 4 , 359 - 360
DOI: [[Javascript:void(0)|http://dx.doi.org/10.1016/S1474-4422(16)00073-9]]
</ref>. Kompreneble, la disvastiĝo de tiuj specifaj stacioj dependas de la financoj kaj de la landa sansistemo, kaj ene de iu lando tamen kutime ekzistas grandaj diferencoj inter urboj kaj kamparaj regionoj.
En regionoj kun malmultaj hospitaloj la pacientoj devas esti transportitaj eĉ per [[helikoptero]].
=== En la hospitalo ===
Linio 185 ⟶ 186:
Se la paciento prezentas la simptomojn de apopleksio kaj ne pruviĝis hemoragio per la bildigo, la kuracisto por ne perdi tempon ekterapias la iskemion, eĉ se oni per bildigo (ankoraŭ) ne povis pruvi tion. Ĉar ĉe cerba iskemio la senpera kaŭzo estas fermita vaskulo, la terapio koncentriĝas pri la re-malfermo de la vaskulo.
Ekzistas du principaj ebloj: Ĉe pruvita fermiĝo de unu el la grandaj arterioj ([[karotido]] aŭ la komencaj partoj de cerbaj arterioj antaŭa, meza aŭ posta) oni povas per [[kateterizado]] elsuĉi la koagulaĵon ([[trombektomio]]). Tiun procedon pluraj esploroj en 2015 pruvis efika.<ref>Berkhemer OA, Fransen PS, Beumer D, van den Berg LA, Lingsma HF, Yoo AJ, Schonewille WJ, Vos JA, Nederkoorn PJ, Wermer MJ, van Walderveen MA, Staals J, Hofmeijer J, van Oostayen JA, Lycklama a Nijeholt GJ, Boiten J, Brouwer PA, Emmer BJ, de Bruijn SF, van Dijk LC, Kappelle LJ, Lo RH, van Dijk EJ, de Vries J, de Kort PL, van Rooij WJ, van den Berg JS, van Hasselt BA, Aerden LA, Dallinga RJ, Visser MC, Bot JC, Vroomen PC, Eshghi O, Schreuder TH, Heijboer RJ, Keizer K, Tielbeek AV, den Hertog HM, Gerrits DG, van den Berg-Vos RM, Karas GB, Steyerberg EW, Flach HZ, Marquering HA, Sprengers ME, Jenniskens SF, Beenen LF, van den Berg R, Koudstaal PJ, van Zwam WH, Roos YB, van der Lugt A, van Oostenbrugge RJ, Majoie CB, Dippel DW, Investigators MC. A randomized trial of intraarterial treatment for acute ischemic stroke. N Engl J Med. 2015;372:11–20</ref> <ref>Goyal M, Demchuk AM, Menon BK, Eesa M, Rempel JL, Thornton J, Roy D, Jovin TG, Willinsky RA, Sapkota BL, Dowlatshahi D, Frei DF, Kamal NR, Montanera WJ, Poppe AY, Ryckborst KJ, Silver FL, Shuaib A, Tampieri D, Williams D, Bang OY, Baxter BW, Burns PA, Choe H, Heo JH, Holmstedt CA, Jankowitz B, Kelly M, Linares G, Mandzia JL, Shankar J, Sohn SI, Swartz RH, Barber PA, Coutts SB, Smith EE, Morrish WF, Weill A, Subramaniam S, Mitha AP, Wong JH, Lowerison MW, Sajobi TT, Hill MD, the ETI. Randomized Assessment of Rapid Endovascular Treatment of Ischemic Stroke. N Engl J Med. 2015</ref> Ĝi
Ofte la bildigo tamen ne montras la konkretan okluzion, ekzemple se la vaskulo trafita estas tre malgranda. Tiam la terapio estas vejna injekcio de forta kontraŭ-koagulilo, kiu – donita dum 3 horoj post ekapero de simptomoj – pligrandigas la ŝancon de posta vivo sen handikapo je 10%. En 2010 post esploroj oni plilongigis la tempon, kiam estu donita la injekcio, al 4,5 horoj post ekapero de simptomoj.<ref>Hacke W, Kaste M, Bluhmki E, Brozman M, Davalos A, Guidetti D, Larrue V, Lees KR, Medeghri Z, Machnig T, Schneider D, von Kummer R, Wahlgren N, Toni D. Thrombolysis with alteplase 3 to 4.5 hours after acute ischemic stroke. N Engl J Med. 2008;359:1317–1329</ref> Ju pli malfrue oni donas ĝin, des malpli efike ĝi tamen estas. Oni kutime uzas rtPA (rekombinanta histo-plasminogen-aktivigilon).
Linio 192 ⟶ 193:
==== Terapio de cerba hemoragio ====
Pacientoj kun cerba hemoragio same estas enstaciigita en stacio specifa por apopleksio. Oni monitoras sangopremon, koran ritmon,
Kelkaj pacientoj devas esti operaciitaj, por aliaj ekzistas neŭroradiologiaj metodoj, sed tio dependas de la loko de la hemoragio kaj de la speco de hemoragio.
=== Apopleksi-ambulanco ===
[[File:Stroke Einsatzmobil Berliner Feuerwehr.jpg|thumb|Stroke Einsatzmobil STEMO sub la respondeco de la Berlina fajrobrigado]]
== Post-akuta terapio ==
Dum la akuta terapio de apopleksio intencas minimumigi la damaĝon al la cerba histo, kiu estus kaŭzita de la aktuala apopleksio, la celo de la post-akuta terapio estas eviti pliajn apopleksiojn. La post-akuta terapio komenciĝas la duan tagon de la hospitala restado kaj daŭras dumvive. Ĝi koncentriĝas pri la reduktado de la riskfaktoroj.
Kontraŭ cerba iskemio, se neniu konkreta kaŭzo estas trovita, momente oni rekomendas acetilsalikatan acidon ([[aspirino]]) 100 mg/tago kombinita kun statino kaj inhibilo de angiotenzinon-konverta [[enzimo]]. Se kaŭzoj estas trovitaj, ekzistas detalaj rekomendoj de la
Kontraŭ cerba hemoragio, plej gravas teni malaltan la sangopremon. Rekomendita estas premo inter 120 kaj 140 mmHg. Konduto plialtiganta la riskon estas ĉesigenda (uzo de drogoj, alkoholo, tabako ktp.).
== Rehabilito kaj prognozo ==
Kiam okazas
Se la fermiĝo ne daŭras tro longe, povas esti ke tute ne okazas daŭra damaĝo al la cerbo. Se simptomoj restas nur dum malpli ol 24 horoj kaj en bildigo ne troviĝas videbla damaĝo, oni parolas pri „pasema/transira iskemia atako“ (TIA, en la angla: ''transient ischemic attack'').
Sed ankaŭ se parto de cerbo formortis pro la apopleksio, dependas de la grandeco kaj la preciza loko, kiom gravaj estos la daŭraj simptomoj. Per terapio eblas plibonigi la simptomojn. Se la paciento troviĝas en specifa apopleksistacio, la terapio komenciĝas ekde la unua tago, ĉar esploroj montris, ke laŭeble plej frua terapio minimumigas la handikapon.
La rehabilita teamo konsistas el [[Fizioterapio|fizioterapiistoj]], [[Okup-terapio|okupterapiistoj]] kaj [[Logopedio|logopediistoj]]. '''Fizioterapio''' okupiĝas pri ekzercado de normala movado kaj trejnas ekzemple la piediradon de homoj, kiuj pro paralizo aŭ pro problemoj kun la ekvilibro ne povas piediri. Ĉe pacientoj kun severa apopleksio, kiuj ne povas memstare moviĝi entute, la pasiva movado de
'''Okupterapio''' celas ebligi al la paciento laŭeble plej normalan, memstaran vivon. La ekzercado de atento, perceptado kaj koncentriĝo apartenas al tio, same kiel re-lernado de ĉiujtagaj farendaĵoj (kuirado, sinflegado ktp.). Okupterpiistoj ankaŭ konsilas al la paciento kiel uzi helpilojn, aŭ kiujn anstataŭajn metodojn ŝli povas uzi por atingi ion.
Linio 248 ⟶ 250:
|5
|tre grava handikapo
|Paciento ne povas kontroli
|-
|6
Linio 263 ⟶ 265:
[[Deprimo|Depresio]] aŭ emocia malstabileco povas esti konsekvenco de apopleksio. Inter 30 kaj 50% el la pacientoj spertas tielnomatan post-apopleksian depresion. Por la maleblo de memstara vivo kognaj perturboj same respondecas kiel korpaj handikapoj. Aparte se homo suferis de pli ol unu apopleksio, iom post iom pro la detruo de cerberoj povas kaŭzi vaskularan demencon.
10% el la pacientoj kun apopleksio post iom da tempo havos epilepsian atakon.
Severa danĝero post
{| class="wikitable"
!faktoroj laŭ SPI-II
Linio 289 ⟶ 291:
|1
|}
La kvoto de homoj kun denova apopleksio dum du jaroj estas 10% inter tiuj kun 0-3 poentoj, 19% inter tiuj kun 4-7 poentoj kaj 31% inter tiuj kun 8-15 poentoj. Nesurprizige la
Rilate cerbajn hemoragiojn, la risko de rea hemoragio estas malpli facile kalkulebla, ĉar multe dependas de la speco de hemoragio (encerba aŭ subaraknoida) kaj de la loko, kie ĝi okazis (infratentoria aŭ supratentoria).
Linio 300 ⟶ 302:
=== Gvidlinioj ===
Gvidlinioj de la Eŭropa Organizaĵo pri Apopleksioj (European Stroke Organisation, ESO) el 2008 (jam ne plu tiom
Gvidlinioj de la Germana Asocio pri Neŭrologio (Deutsche Gesellschaft für Neurologie, DGN), germane: https://www.dgn.org/leitlinien/inhalte-nach-kapiteln
Gvidlinioj de la
=== Libroj ===
| |||