Aŭstrio: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
RG72 (diskuto | kontribuoj)
RG72 (diskuto | kontribuoj)
Linio 154:
== Kulturo ==
[[Dosiero:Austria Linz Centre Hauptplatz.JPG|eta|[[Linz]] estas landa ĉefurbo kaj en [[2009]] [[eŭropa kultura ĉefurbo]]]]
En la [[18-a jarcento|18-a]] kaj [[19-a jarcento]]j [[Vieno]] estis centro de la muzika vivo. Ĝis nun ekzistas multaj [[operejo]]j, [[teatrejo]]j, [[orkestrejo]]j kaj tradicioj kiel la [[Novjara koncerto de la vienaj filharmonikistoj]] kaj multaj [[festivalo]]j. Troveblas ankaŭ multaj [[kabareto]]j. Kuirarte rimarkindas la kulturo de la [[viena kafejo|vienaj kafejoj]], la [[Heuriger]], kaj sennombraj tipaj manĝaĵoj kun longa tradicio. En [[2003]] [[Graz]] estis [[eŭropa kultura ĉefurbo]], en [[2009]] [[Linz]].
 
La aŭstran kulturon disvastigas eksterlande la [[aŭstra kulturforumo]]. Ok konstruaĵoj kaj pejzaĝoj de Aŭstrio estas parto de la [[Monda heredaĵo de Unesko]].
 
=== Kutimoj ===
Regionaj kutimoj estis konservitaj de asocioj en la tuta Aŭstrio. Kutimoj temas ĉefe pri [[muziko]], [[danco]], [[teatro]], [[poezio]], [[ligna gravurado]] kaj [[brodado]]. Multaj lokaj kutimoj rilatas al [[sezono]]j, kiel ''[[:de:Aperschnalzen|Aperschnalzen]]'', ''[[:de:Glöckler|Glöckler]]'', ''[[:de:Kathreintanz|danco de Katrino]]'', ''[[:de:Kufenstechen|Kufenstechen]], ''[[:de:Mariä Lichtmess|Mariä Lichtmess]]'' kaj [[karnavalo]].
 
Tradicia estas kromeankaŭ la teksaĵindustrio. [[Brodado]] utilas por ornami tradiciajn vestojn.
 
=== Festotagoj ===
[[Dosiero:Silentnightdistrict.jpg|eta|maldekstra|KristinfanbazaroKristnaska antaŭ [[Kristnasko]]infanbazaro en [[Oberndorf]]]]
Pro la historio forte influita de [[katolikismo]], la plej multaj feritagoj estas religiajla feritagojreligiaj. Escepto estas [[Kärnten]], kiu decidis, ke ankaŭ la popola voĉdono de [[1920]] estu leĝa feritago.
 
Kunaj feritagoj de ĉiuj landoj estas [[Novjaro]], la [[tri reĝoj|tri sanktaj reĝoj]], [[sankta vendredo]], [[pasko|paska lundo]], nacia feritago, [[ĉieliro de Kristo]], [[pentekosto|pentekosta lundo]], [[kristokorpa festo]], [[ĉieliro de Maria]], [[ĉiuj sanktuloj]], [[senmakula koncipiĝo]], [[Kristnasko]], tago de la sankta Stefano kaj [[Silvestro]].
 
La nacia feritago okazas la [[26-an de oktobro]], ĝi memorasmemorigas pri la tago de la leĝa decido pri ĉiutempa neŭtreco en la jaro [[1955]] pri ĉiama neŭtraleco. Enkalkulante landspecifajnregionajn feritagojn, en 2009 ĉiu federacia lando havis en 2009 17 leĝajn feritagon, krom Kärnten, kiu havis 18.
 
Ĉiu religia komunumo rajtas krome festi siajn proprajn festotagojn kaj anoj tiam ne laboras. TielEkzemple judaj kultkomunumojkomunumoj festas [[Jom Kippur]], kvankam ĝi ne estas leĝa feritago.
 
=== Muziko ===
Linio 177:
[[Dosiero:Johann Strauss II.jpg|eta|[[Johann Strauss]]]]
[[Dosiero:Gustav Mahler 1909.jpg|eta|[[Gustav Mahler]]]]
Komponistoj de la klasika kaj romantika epoko estis ekzemple [[Wolfgang Amadeus Mozart]] el [[Salzburg]] kaj [[Ludwig van Beethoven]], naskiĝinta en [[Bonn]], kiuj ambaŭ verkis en Vieno. Krome [[Joseph Haydn]], [[Franz Schubert]], [[Anton Bruckner]] aŭ [[Johann Strauß]], nomata ankaŭ la ''valsoreĝoValsoreĝo''.
 
La muzikon de la [[20-a jarcento]] revoluciis [[Gustav Mahler]] kaj la komponistoj de la ''novaNova viena skolo'' [[Arnold Schönberg]], [[Alban Berg]] kaj [[Anton Webern]], sed ankaŭ [[Josef Matthias Hauer]], kiu postulaspostulis la malkovron de la 12-tona muziko, kaj [[Ernst Krenek]] oaŭ [[Egon Wellesz]].
 
Fame konataj dirigentoj estas [[Arthur Nikisch]], [[Felix Weingartner]], [[Franz Schalk]], [[Erich Kleiber]], [[Karl Böhm]], [[Hans Rosbaud]], [[Herbert von Karajan]], [[Michael Gielen]], [[Nikolaus Harnoncourt]] kaj [[Franz Welser-Möst]].
Linio 187:
=== Teatro kaj kinarto ===
[[Dosiero:Burgtheater-Wien-März-2008.jpg|eta|maldekstra|La [[Burgteatrejo]] en Vieno estis unu el la unuaj germanlingvaj scenejoj]]
Aŭstroj ŝatas teatron kaj ĝi estas publike subtenata: de la [[naciaNacia vienaViena operejo]], unu el la plej alte taksitajtaksataj muzikteatroj de la mondo, kaj de la [[Burgteatrejo]], unu el la plej bonaj germanlingvaj scenejoj, ĝis kamparana teatrejo en iu vilaĝo.
 
El Aŭstrio venasdevenas internacie konataj aktoroj: [[Romy Schneider]], [[Oskar Werner]], [[Paul Hörbiger]], [[Curd Jürgens]], [[Maria Schell]], [[O. W. Fischer]], [[Paula Wessely]] kaj ŝia fillino [[Christiane Hörbiger]], [[Maximilian Schell]], [[Senta Berger]] kaj [[Klaus Maria Brandauer]].
Inter la eksterlande alte taksitaj reĝisoroj estas [[Max Reinhardt]] kaj [[Martin Kušej]].
 
Linio 212:
[[Dosiero:1000 Schilling Erwin Schrödinger obverse.jpg|eta|[[Erwin Schrödinger]] sur 1000-ŝillinga bankbileto ([[1983]])]]
 
Dum la unuaj tri jardekoj de la [[20-a jarcento]] Aŭstrio estisludis gravagravan sciencarolon nacioen scienco. Venis el ĝi pensistoj kaj esploristoj kiel la fondintoj de [[kvantuma fiziko]], [[Wolfgang Pauli]] kaj [[Erwin Schrödinger]], la matematikisto [[Kurt Gödel]], la fondinto de [[psikanalizo]] [[Sigmund Freud]], la filozofoj de la [[Viena cirklo]] kaj [[Ludwig Wittgenstein]], la fondinto de la moderna empiria [[socia esplorado]] [[Paul Felix Lazarsfeld]], la patro de [[bestpsikologio]] [[Konrad Lorenz]], la filozofo [[Karl Popper]], la aŭtomobilkonstruisto [[Ferdinand Porsche]], la inventistoj [[Viktor Kaplan]] kaj [[Josef Ressel]], la antaŭirantoj de [[termodinamiko]] [[Josef Stefan]] kaj [[Ludwig Boltzmann]], la malkovristomalkovrinto de la [[Benzolobenzolo]]-strukturo [[Johann Josef Loschmidt]], la malkovristomalkovrinto de [[sangogrupo]]j [[Karl Landsteiner]] kaj la ekonomistojekonomikistoj [[Carl Menger]], [[Friedrich August von Hayek]] kaj [[Eugen Böhm von Bawerk]]. En [[1874]] la astronomo [[Johann Palisa]] malkovris kaj nomis asteroidon ''Aŭstria'' laŭ sia hejmlando. La atomfizikistino [[Lise Meitner]] kreis kune kun [[Otto Frisch]] la unuan teorian klarigon pri [[fisio]].
 
La tiama scienca nivelo estis neniigita de la [[naziismo]]. Post [[1945]] nur malmultaj elmigrintoj, poste agnoskitaj, estis invititaj reveni al sia hejmlando.