|
== Historio ==
Ekzistas arĥeologiaarĥeologiaj atestaĵoj kiukiuj montras, ke personoj loĝis en Koreio antaŭ 18 000 ĝis 12 000 jaroj. Laŭ kelkaj antikvaj skribaĵoj, reĝlando nomitanomata [[Giĝa Ĝoseonio]] estis fondita en [[-1122|1122 a.K.]].
[[koreoj|Koreaj]], [[chinoj|ĉinaj]], kaj eĉ [[japanoj|japanaj]] historiistoj opinias diference pri kiam precize Koreio iĝis ŝtatnacio, ĉar multaj historiaj libroj estis bruliĝitajbruligitaj dum iliaj okupoj de Koreio, kiukio okazis multajn fojojn dum jarcentoj. La precizaj interrilatoj, grandecoj kaj influoj inter landoj, kiuj hodiaŭ estas parto de [[Ĉinio]] kaj de Koreio, ne estas klaraklaraj - kaj estas disputoj inter historiistoj. Precize, la historio de [[Buyo]] kaj [[Balhae]] estas disputaĵoj. Tamen, ĉi tio ŝajnas vera se oni rigardas la [[Granda Muro de Ĉinio|Grandan Muron de Ĉinio]] -: ekzistis forto, aŭ grupoj da fortoj, al la nordonorde de Ĉinio kiuj devigis la ĉinojn konstrui tiun daŭreman muron.
Dum tiu ĉi tempo, ekde [[-57|57 a.K.]] ĝis [[668|668 p.K.]], ekzistis la [[Tri Reĝlandoj de Koreio|Tri Reĝlandoj]] de [[Silla]] (aŭ ''Shilla''), [[Kogurjo]], kaj [[Baekje]] ekzistis, kaj ankaŭ la ĉefarokonfederacio nomitanomata [[Gaya]]. Silla konkeris Gaya-n en [[562]]. Ĉiu el la tri plej grandaj reĝlandoj estis influitajinfluata de Ĉinio. [[Budhismo]] alvenis en [[372]]. En [[660]] la Silla reĝlando Silla alianciĝis kun la ĉina [[Tang Dinastio Tang]] por renversi la aliajn reĝlandojn. Dum Silla kreis diplomatandiplomatian amikecon kun Ĉinio, Baekje subtenis amikecon kun [[Japanio]] ĝis la alianco Silla-Tang alianco disigis ĝin. Dum la tempo de [[Unuiĝinta Silla]] tempo ([[681]] ĝis [[935]]) budhismo plivastiĝis, kaj la kulturo ege disvolviĝis.
La reĝlando de [[Goryeo]] estis fondita en 918 kaj anstataŭigisanstataŭis Silla-n kiel la plej granda povopotenco en Koreio dum la jaroj [[935]]-[[936]]. La reĝlando daŭris ĝis la jaro [[1392]]. Dum ĉi tiu tempo leĝoj oficialiĝis kaj normiĝis, kaj civilanmilitacivitanmilita sistemo ekiĝis. [[Budhismo]] estis la ĉefa religio transtra la duoninsulo. En [[1231]] la [[Mongolomongolo]]j invadis Koreion. Dum la postaj 150 jaroj la Goryeo regis, sed sub la kontrolo de la Mongolojmongoloj.
En 1392 korea generalo, [[Reĝo Taejo de Joseon|Yi Seonggye]] enalianciĝisalianciĝis kun la Ĉinojĉinoj, senpovigissenpotencigis la Goryeo-reĝon kaj fondis novan dinastion: la Dinastion Joseon Dinastio. La [[Joseon -Dinastio]] movis la ĉefurbon al [[Hanseong]] (nun [[Seulo]]) kaj agnoskis [[konfuceismo]]n kiel la oficialan ideologion. Dum ĉi tiu tempo, la [[Korea alfabeto|Hangul]]-alfabeton inventis Reĝo Sejong en 1443.
Ekde la mezo ĝis la fino de la 19a centjaro, Koreio provis eviti la malfermadomalfermadon de la nacio al fremda komerco, fermante la landlimojlandlimojn al ĉiu nacio krom Ĉinio. Pro tio, la lando eknomiĝis la ''Ermita Reĝlando''. En 1871, Usono unueunuafoje renkontis Koreion milite, en okazo kiun la Koreojkoreoj nomas la [[Shinmiyangyo]]. Ekde [[1876]] Japanio devigidevigis Koreion subskribi komercajn traktatojn kaj ekinfluis ĝin post la [[Ĉina-Japana Milito]] en [[1894]]-[[1895]]. En [[1897]], Joseon renomiĝis ''Daehan Jeguk'' ([[Korea Imperio]]). TempoSekvis tempo de rusa influado sekvis, ĝis Japanio gajnis la [[Rusa-Japana Milito|rus-japanan militon]] ([[1904]]-[[1905]]). La Japanojjapanoj provis rekte influi Koreion sed iliajla malsukceso igisde tio kondukis al la mortigo de la Reĝino Myongsong HwanghuMyeongseong (1895) kaj la abdikigo de la Reĝo [[Imperiestro Gojong de Koreio|Gojong]] (1907), anstataŭigitakiun deanstataŭis sialia cerbemense handikapita filo [[Sunjong]], kiu faliscedis al la japanaj minacoj kaj fordonis la suverenecon. Koreio iĝis [[protektorato]] de Japanio en [[1905]]. En [[1910]] Japanio oficiale aneksis la nacion, tiel komencantakomencante la [[Japana Kolonia Tempo (Koreio)|JapanaJapanan KoloniaKolonian TempoTempon]] en Koreio.
La oficiala vidpunkto de [[Koreio Okupata de Japanio|japana kolonia regoregado]] (1910-1945) estis viditarigardata diferencemalsame en moderna Koreio kaj Japanio ĝis 1995. En Koreio, ĉi tiu tempo estasestis viditavidata kiel mizera tempo kiam bazaj homaj rajtoj estis ignoritajignorataj de la invadantojinvadintoj. Ekzemple, ĉiu devis preni japanlingvan nomon kaj la lernado de la korea lingvo estis malpermesita, anstataŭiĝitaanstataŭigita de la oficiala japana lingvo. PluePlie, fratoj kaj fratinoj estis disigisdisigataj kaj devis fari malfacilan laboron. Aliflanke, la Japanojjapanoj vidasvidis tiun tempon kiel pravegapravegan, ĉar danke al la japanoj modernaj industriaj teĥnikoj alvenis al Koreio, dankekvankam al la Japanoj, kvankampor subteni la modernamodernan japanajapanan industriigoindustriigon kaj poste la industrimilitaindustri-militan organizaĵoorganizaĵon. KontroversiojDisputoj kaj truojmankoj en la skriboskribado pri la okazojokazaĵoj de ĉi tiu tempo ankoraŭ ekzistas inter la du nacioj., sed en 1995 japana registaroĉefministro samopiniMurayama pri tiodeklaris, ke colonializationola koloniigo de koreioKoreio estis eraro en 1995 de primo ministero Murajama.
La kapitulaco deal [[Hirohito]]la Aliancaj nacioj de imperia Japanio alsub la[[Hirohito]] Aliancaj Nacioj,kaj la antaŭa disigokolapso de [[Germanio]] sub [[Hitler]], kun fundamentaj ŝanĝoj en mondpolitiko kaj ideologio, igiskondukis laal divido de Koreio interen du okupzonojokupaciaj zonoj, kiujkio efektive komenciĝis je la [[8-a de septembro]], [[1945]]. [[Usono]] kontrolisregis la sudan parton de la duoninsulo kaj [[Sovetio]] kontrolisregis la teritorion pli nordanordan ol la [[38a latitudgradalatituda linio]]. Ĉi tiu divido intenciscelis esti provizora, kaj unuela intencisunua intenco estis redoni unuiĝintan Koreion al la popolo kiam Usono, [[Unuigita Reĝlando de Britio kaj Nord-Irlando|Britio]], [[Sovetio]], kaj la [[Respubliko de Ĉinio]] povuspovos aranĝi propran administradosistemon.
Unuaj esperoj por unuiĝinta, sendependa Koreio rapide foriĝis kiam la politikoj de la [[Malvarma milito]] kaj enlanda opono al la administradanadministrada planonplano igiskondukis en la jaro [[1948]]-jaran fondonal fondo de du apartaj reĝimojnreĝimoj kun diametre oponantajkontraŭaj politikajnpolitikaj, ekonomiajnekonomiaj, kaj sociajnsociaj sistemojnsistemoj. Dum junio en [[1950]] komenciĝis la [[Korea Milito]] komenciĝis, forigantaforigante ianĉian esperon depri paca reunuiĝo en la proksima estonteco.
== HistorioHistoria libro en Esperanto ==
En 2005, pacamaj civitanoj en Ĉinio, Japanio kaj Koreio eldonis historian libron "La Historio por Malfermi Estontecon - Moderna Historio de Ĉinio, Japanio, Koreio". La libro estas en la ĉina, japana kaj korea lingvoj. La komuna historio devas esti en komuna lingvo. Pro tio, 40 pacamaj esperantistoj en la tri landoj volontule tradukis la libron en Esperanton<ref>''[http://www.kunme.info/historio-por-malfermi-la-estontecon-moderna-historio-de-inio-j.html Historio por Malfermi la Estontecon Moderna Historio de Ĉinio, Japanio kaj Koreio],'' 17-a marto 2017, konsultita la 7-an majo 2017.</ref><ref>[https://plus.google.com/109658895585595111016 Stano Belov], ''[http://stanobelov.blogspot.be/2017/01/komuna-historio-verkita-de-cinio.html Komuna historio verkita de Ĉinio],'' 5-a januaro 2017, konsultita la 7-an majo 2017.</ref>
== Kantoj ==
|
