Okcidentĝermana lingvaro: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
eNeniu resumo de redakto |
|||
Linio 1:
[[Dosiero:Europe germanic-languages 2.PNG|thumb|right|250px|divido de la nunaj ĝermanaj lingvoj
{{priskribo|#00ffff|okcident-skandinavia}}
{{priskribo|#0000ff|orient-skandinavia}}
Linio 13:
== Fruaj skribaj dokumentoj ==
Fragmentoj de dokumentoj en la okcidentĝermanaj lingvoj ekzistas ekde la [[6-a jarcento]]. El tiu tempo fontas ekzemple la ''Lex Salica'', latina teksto ekestinta en la okcidenta parto de la [[frankoj|franka regno]], kiu enhavas unuopajn vortojn de ĝermana origino, kiuj fontis el la poste formortinta malnovfranka lingvo. Post la 8-a jarcento pruveblas tekstoj en la [[malnovangla lingvo]], kankvam la plej konata fonto de la malnovangla, la heroa poemo [[Beowulf]], nur konserviĝis per manuskripto el la 11-a jarcento. Ekde la 8-a jarcento ankaŭ pruveblas tekstoj en la malnovbavara, malnovalemana kaj malnovsuprafranka, tiuj okcidentĝermanaj variaĵoj, kiuj grupiĝas sub la termino [[malnovaltgermana lingvo]]. Ekde la 9-a jarcento ankaŭ ekzistas tekstoj en la [[malnovsaksa lingvo]], ankaŭŝtupo de la [[platgermana lingvo]] – el ili aparte elstarigindas ĝermane adaptita rerakonto de la 1-a libro de Moseo, [[Genezo]], kaj la teksto ''Heliand''. La [[malnovfrisa lingvo]] tamen nur ekde la 13-a jarcento pruveblas per skribaj fontoj.
== Subdivido ==
Linio 24:
=== La okcidentĝermana lingvaro laŭ nova divido ===
Dum la dua duono de la 20-a jarcento krom la tradicia divido en tri geografie orientigitaj grupoj (okcident-, [[orientĝermana lingvaro]] kaj [[nordĝermana lingvaro]]) vastiĝis divido de kvin subgrupoj, kiun dum la jaro 1943 proponis ''Friedrich Maurer'':
* [[Nordio]]-ĝermanoj en [[Skandinavio]]
* [[Norda Maro|Norda-Maro]]-ĝermanoj ([[frisoj]], [[engloj]], [[saksoj]])
* [[Weser]]-[[Rejno]]-ĝermanoj (iuj el ili poste iĝis parto de la [[saksoj]], el la Weser-Rejno-ĝermanoj ekestis plejparto de la [[frankoj]])
* [[Elbo (rivero)|Elbo]]-ĝermanoj (inter alie la pli postaj [[
* [[Odro]]-[[Vistulo]]-ĝermanoj (la "Orientĝermanoj", [[gotoj]] kaj aliaj popoloj).
La rolon de la termino "okcidentĝermana lingvaro" en tiu divido malsame difinas unuopaj sciencistoj:
Parte la lingvoj de Norda-Maro-ĝermanoj, Weser-Rejno-ĝermanoj kaj Elbo-ĝermanoj estas vidataj anstataŭigo por la grupigo "okcidentĝermana lingvaro", tiel ke la nova divido de kvin grupoj nur konsideriĝas pliprecizigo de la tradicia tri-grupa divido; parte la koncepto de "okcidentĝermana lingvaro" kadre de la nova ordigo tute malakceptiĝas, ĉar la lingvoj de tiu grupiĝo estas inter si tro malsamaj.
Friedrich Maurer same malakceptis la konceptojn de "pragermana" kaj "anglo-frisa lingvo" kiel imagitaj praaj unuecaj lingvoj. La germana lingvo de la 21-a jarcento ne estas antikva lingvo nur iom adaptiĝinta laŭ la epokoj, sed estas la rezulto de intensa lingvoevoluo kun multaj influoj kaj facetoj: La lingvo do estas kunfandaĵo el diversaj "okcidentĝermanaj" fontolingvoj.
== Listo de la okcidentĝermanaj lingvoj ==
Linio 42:
** [[anglosaksa lingvo]] (malnovangla) †
** [[mezangla lingvo|mezangla]] †
** moderna [[angla lingvo]] (kun fortaj francaj-latinaj influoj))
** [[skota lingvo]] ("scots")
** [[Kajman-insula angla lingvo]] (ne kreola lingvo)
** Anglo-cigana lingvo (kun forta influo de la [[cigana lingvo]])
** [[frisa lingvo]]
* Kontinent-okcidentĝermanaj lingvoj
** vivaj "grandaj lingvoj" (oficialaj ĉefaj lingvoj en almenaŭ unu ŝtato)
*** [[germana lingvo]] (la "altgermana")
*** [[nederlanda lingvo]]
** vivaj pli etaj lingvoj (kun oficiala statuso, sed en neniu ŝtato oficiala ĉefa lingvo)
*** [[Afrikansa lingvo]] (unu el la oficialaj lingvoj de [[Sud-Afriko]], oficiala malplimulta lingvo en [[Namibio]])
*** [[luksemburga lingvo]] ("Lëtzebuergesch ", oficiala lingvo en [[Luksemburgo (lando)|Luksemburgo]], krom la franca kaj germana)
*** [[jida lingvo]] (oficiala malplimulta lingvo en [[Israelo]], [[Svedio]], [[Moldavio]], [[Birobiĝano]] kaj la cetera [[Hebrea Aŭtonomio|hebrea aŭtonomia provinco]] de [[Rusio]])
** lingvovariaĵoj formortintaj dum la frua [[mezepoko]]
*** [[malnovaltgermana lingvo]] †
**** malnovsuprafranka lingvo †
**** malnovmezfranka lingvo †
**** malnovsudrejnfranka lingvo †
**** malnovbavara lingvo †
**** malnovalemana lingvo †
Linio 66:
*** malnovmalaltfranka (malnovnederlanda) lingvo †
*** okcidentfranka lingvo (en la okcidento de la franka regno) †
***
** lingvovariaĵoj formortintaj dum la alta [[mezepoko]]
*** [[meznederlanda lingvo]] †
*** [[mezmalaltgermana lingvo]] †
*** [[mezaltgermana lingvo]] †
**** supragermana mezaltgermana lingvo †
***** bavara mezaltgermana lingvo †
Linio 83:
*** [[fru-nova altgermana lingvo]] †
*** supragermana skriblingvo †
** Ekzemploj por ne plene ĉiunivele uzataj vivaj okcidentĝermanaj lingvovariaĵoj
*** [[platgermana lingvo]]
*** [[svisgermana lingvo]]
Linio 112:
* König Werner, ''dtv-Atlas Deutsche Sprache'', 14-a eldono, München: dtv (2004), baze de la 1-a eldono de 1978, ISBN 3-423-03025-9
* Sonderegger, Stefan: ''Althochdeutsche lingvo kaj Literatur - eine Einführung in la älteste germane''; Darstellung kaj Grammatik. 3-a trarigardita kaj esence pliampleksigita eldono, - Berlin (kaj aliaj urboj): de Gruyter, 2003, 390 pagoj, ISBN 3-11-017288-7
* Niebaum, Hermann: ''Einführung in die Dialektologie des Deutschen'' / Hermann Niebaum; Jürgen Macha. – 2-a prilaborita eldono - Tübingen: Niemeyer, 2006. - XVII, 256 pagoj, ISBN 978-3-484-26037-5 (Germanistische Arbeitshefte, 37)
* Weddige, Hilkert: Mittelhochdeutsch - eine Einführung. 6-a eldono- Munkeno: eldonejo Beck, 2004. - XII, 210 pagoj, ISBN 3-406-45744-4
* Edwards, Cyril: ''The beginnings of German literature - comparative and interdisciplinary approaches to Old High German'' – 1-a eldono - Rochester, Novjorkio: eldonejo Camden House, 2002 - XVIII, 197 pagoj, ISBN 1-57113-235-X. - (Studies in German literature, linguistics and culture)
| |||