Turkmenio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Forigis la dosieron PresidentialPalaceAshgabat.jpg forigitan el la Komunejo de Jameslwoodward: per c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Views of Aşgabat |
Alifono (diskuto | kontribuoj) e →Ekonomio: aĥalteka ĉevalraso |
||
Linio 64:
{{ĉefartikolo|Teritoria organizado de Turkmenio}}
[[Dosiero:TurkmenistanNumbered.png|eta|250px|maldekstra|Provincioj de Turkmenio.]]Turkmenio dividiĝas en kvin provincoj (''welayatlar'', singulare ''welayat''): ([[provinco Balkan|Balkan]], [[Provinco Ahal|Ahal]], [[Provinco Daşoguz|Daşoguz]], [[Lebap]] kaj [[Provinco Mary|Mary]]) kaj memstara urbo: [[Aŝgabato]].
{| class="wikitable"
Linio 94 ⟶ 92:
[[Dosiero:Turkmenistan_MAPA.JPG|eta|350px|dekstra|Mapo de Turkmenio.]]
Turkmenio havas areon de 488.000 km², la duoblo de [[Britio]] aŭ 3 % pli ol [[Kamerunio]]. Ĝi situas plejparte en la [[depresio]] de Turano (situanta inter la [[Kaspia Maro]] kaj [[Arala Maro]]), kaj estas preskaŭ tute kovrita de la
La ĉefaj riveroj estas [[Amudarjo]], [[Atrak]] kaj [[Murgab]]. La turkmena marbordo ĉe la [[Kaspio|Kaspia Maro]] estas plata en sia norda duono kaj kruta en la centro kaj sudo.
La klimato estas subtropika kaj dezerta, kun malmulta pluvado. La ventoj estas varmaj kaj sekaj kaj la plej granda kvanto da pluvado okazas inter [[januaro]] kaj [[majo]].
======'''Vidu ankaŭ : [[rivero Uzbojo]]'''======
== Ekonomio ==
La du ĉefaj ekonomiaj rimedoj de Turkmenio estas la [[kotono]] (iam ĝi estis la 10-a monda produktanto, sed la dezertigo reduktas la kotonproduktadon) kaj la [[hidrokarbido]]j. La lando posedas rezervojn de [[gaso]]
{| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="bonita" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
Linio 150 ⟶ 146:
Kvankam Turkmenio estis unu el la landoj el la eŭrazia respublikaro de Sovetio, kiuj malplej suferis la ekonomiajn konsekvencojn de la disiĝo, la malfacilaj rilatoj inter la antikvaj respublikoj eĉ bojkotigis la eksportadon, speciale al [[Ukrainio]], kaj gvidis al kreskantaj ŝuldoj de kelkaj najbaroj kiuj aĉetas hidrokarbidojn al Turkmenio. La transiro al ekonomia sistemo multe pli malfermita post la falo de Sovetio ne solvis la rezultigitajn problemojn pro malnova teknologio de la industria kaj mina maŝinaro.
Dum la prezidanteco de Nyýazow, granda parto de la havigitaj profitoj estis uzataj por la beligado de la ĉefurbo kaj la kulto al la prezidento, sen videbla bonigado al la loĝantaro. Dum la jaro [[2004]], la maldung-indekso estis ĉ. 60 %, kaj simila procento de la loĝantaro vivis sub la malriĉlinio laŭ statistikoj de [[2003]]. Laŭ dekreto de la 14-a de [[aŭgusto]] [[2003]], akvo, gaso, elektro kaj salo
La ŝtata valuto estas la [[turkmena manato]]. Turkmenio havas fermitan ekonomion : nur unu ŝtatbankon<ref name=":0" />.
La registaro celas malfermi sin al internacia turismo konstruante dekojn da novaj hoteloj en [[Avaza]] (proksime de la havenurbo [[Türkmenbaşy]]), sed turistoj ne montrus sin pro la 'sovetstila servado' kaj nur sporada interreta konekto<ref name=":0" />.
== Loĝantaro ==▼
[[Dosiero:Turkmenistan demography.png|eta|Loĝantaro de 1992 al 2003]]Turkmenio estas la malplej loĝata inter la antikvaj sovetaj respublikoj en Centra Azio (5 milionoj<ref name=":0" />). La loĝantaro ĉefe koncentriĝas ĉirkaŭ la riveroj kaj al marbordo de la [[Kaspia Maro]].
Aşgabat (Aŝgabato) estas la plej loĝara [[urbo]] de Turkmenio (ĉ. 75.0000 loĝantojn). Aliaj gravaj loĝlokoj estas [[Türkmenabat]] (antaŭe Chärjew aŭ Chardzhov) kaj [[Daşoguz]]. La plimulto de la civitanoj de Turkmenio estas turkmenoj; aliaj etnaj grupoj inkluzivas rusojn, armenojn kaj uzbekojn. La rusa kaj uzbeka malplimultoj suferas ekde longaj jaroj diskriminacion rilate al la socia kaj politika vivo en la [[lando]]. La [[Turkmena lingvo|turkmena]] estas la oficiala [[lingvo]] de Turkmenio, kvankam la [[rusa lingvo]] ankoraŭ estas vaste parolata kiel "lingvo de interetna komunikado", laŭ la [[konstitucio]] de [[1992]] kaj ke ekzistas ruslingva taggazeto<ref name=":0" />.
La edukado estas universala kaj deviga ĝis la mezlernejo. La jaroj de mezlernejo ĵuse reduktiĝis de 11 al 9 jaroj. Dum la lastaj jaroj estis fermitaj la publikaj [[biblioteko]]j, laŭ la preteksto ke la analbabeta loĝantaro (la plimulto) ne profitas ĝiajn servojn.
La sansistemo de Turkmenio heredita de la soveta sistemo ade paraliziĝas. La turkmena prezidanto lanĉis kampanjon por la fermiĝo de [[hospitalo]]j, funkciante nur hospitalon en la ĉefurbo kaj maldungante ĉ. 15.000 sanlaboristojn.
== Kulturo ==
[[Dosiero:Turkmen man with camel.jpg|eta|250px|Turkmeno apud kamelo kaj tradicie vestita kun sia ''telpek'' ĉapelo (foto de 1915).]]La loĝantoj de Turkmenio estis tradicie en sia plimulto, nomadaj ĉevalbredistoj kaj eĉ hodiaŭ post la
[[Dosiero:Yomut asmalyk.jpg|alternative=Tipa turkmena tapiŝo Yomut |maldekstra|eta|Tipa turkmena tapiŝo ''Yomut'' ]]
La turkmenoj estas [[Sunaismo|suniaj]] [[Islamo|muslimoj]], sed kiel la plimulto de la nomadaj regionoj, ili miksiĝis la
▲La loĝantoj de Turkmenio estis tradicie en sia plimulto, nomadaj ĉevalbredistoj kaj eĉ hodiaŭ post la falao de [[Sovetio]], la urbigaj projektoj ne estis tre sukcesaj. Neniam estis unuigita [[nacio]] aŭ etna grupo ĝis la subpremo kaj devigo unuiĝi de [[Stalino|Jozefo Stalino]] en la [[1930]]-aj jaroj. Malgraŭ tio ankoraŭ ili restas dividitaj laŭ klanoj, kaj ĉiu klano havas sian propran [[dialekto]]n kaj tradiciajn vestaĵojn. La turkmenoj estas famaj pro la manufakturado de la tapiŝoj ''Yomut'', kiuj estas teksaĵo bone ellaborita kaj kolorumita, kiu ankaŭ funkcias kiel klandistingilo.
▲La turkmenoj estas suniaj [[Islamo|muslimoj]], sed kiel la plimulto de la nomadaj regionoj, ili miksiĝis la islamaj doktrinoj kun spiritualaj praktikoj el la praislama periodo. Kiel konsekvenco ne ekzistas inter ili la koncepto pri religia militado.
Iu ajn turkmeno facile distingiĝas per la tradicia ĉapelo ''telpek'', farita el ŝafhaŭto, nigrakolora kaj kun grandaj dimensioj. Ankaŭ inkluziviĝas la larĝaj pantalonoj, altaj botoj ĝis la genuoj kaj kotonaj surtutoj
== Eksteraj ligiloj ==
== Referencoj ==
▲* [http://www.turkmenistan.gov.tm Oficiala Hejmpaĝo de la Turkmena Registaro]
== Vidu ankaŭ ==
[[Pordo de la inferno]]
[[Gonur Tepe]] (arkeologiejo)
{{Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj}}
| |||
