|
La '''Irana Revolucio''' okazis dum la jaroj [[1978]]-[[1979]], kaj ĝi portis al la kolapso de la [[Irano|Irana]] monarĥio regata de la [[ŝaho]] [[Reza Pahlavi]], kaj al la kreado de [[Islama]] teokratia respubliko regita de la [[Ajatolo]] [[Ruhollah Khomeini]]. Ĝi estis evento kiu profunde ŝokis la mondon, kaj ĝi ŝanĝis la vizaĝon de la islama mondo por multaj jaroj.
La revolucio estis kaŭzita de la malpopulareco de la ŝaho, kiu regis [[Irano]]n jam de 1953. La ŝaho estis vidata de multaj irananoj kiel servisto de [[Usono]] kaj de la aliaj imperiismaj landoj, pro lia uzo de granda nombro de usonaj militaj konsilantoj, lia diplomatia proksimeco al usonaj pozicioj, kaj lia politiko de okcidentigo kaj laikigo de la lando, kiu kontrastis kun ĝia [[ŝijaismo|ŝijaisma]] islama tradicio. Plue, lia registaro estis vidata kiel elitisma kaj korupciita, kaj aŭtoritarismoaŭtoritarisma. Estis ĝenerala sento ke la mono, kiu devenis de lael vendado de [[nafto]] al aliaj landoj ne estis uzita por la bonabono de la plej multo de la popolo.
La revolucio mem estis farita de koalicio de islamaj, liberalaj kaj maldekstraj fortoj. La manifestacioj kontraŭ la registaro komenciskomenciĝis en [[januaro de 1978]], kaj sekvis monatoj de malstabileco kaj perforto. Unu de la plej popularaj subtenantoj de la ribeloj estis la ajatolo (ŝijaisma religia gvidanto) Ruhollah Ĥomeini, kiu vivis en ekzilo en [[Irako]]. En septembro, la iraka registaro forpelis lin pro premoj de la Irana registaro, kaj li fuĝis al [[Parizo]], de kie li daŭre incitis la ribelantojribelantojn. En oktobro ĝenerala striko preskaŭ paralizigis la ekonomioekonomion, kaj la [[2an2-an de decembro]], du milionoj da homoj kolektiĝis en [[Tehrano]] por postuli la revenorevenon de Khomeini kaj la finofinon de la regado de la Ŝaho.
Finfine, la 16-an de januaro, la ŝaho Pahlavi kaj la emperiestrino forlasis Iranon, pro la peto de la ĉef-ministro [[Bakhtiar]], kiu mem estis membro de la opozicio. Bakhtiar tuj disigis la fi-faman sekurec-servon [[Savak]], liberigis politikajpolitikajn malliberulojmalliberulojn, ordonis ke la armeo permesu manifestaciojn, promesipromesis liberajn elektojn, kaj invitis Khomeini reveni al Irano. Khomeini revenis al Irano la 1-an de februaro 1979, kaj pluraj milionoj da irananoj venis por saluti lin ĉe lia alveno. Khomeini tui diris ke li ne rekonisrekonas la registaroregistaron de Bhaktiar, kaj kreis propran registaron. Post kelkaj tagoj de batalado inter la du flankoj, la 11-an de septembro la revoluciuloj gainis, kaj transprenis ĉiujĉiujn registarajregistarajn konstruaĵojkonstruaĵojn. Nuntempe, la 11-an de februaro estas nacia festo en Irano. En marto, oni tenis nacian referendumon por decidi seĉu Irano devis fariĝiiĝu "Islama Republiko". 98% de la voĉdonantoj voĉdonis favore. La proporcio dade voĉdonantoj estis granda, kvankvam kelkaj komunismaj kaj liberalaj grupjgrupoj boikotisbojkotis la referendumon. En oktobro la ŝaho iris al Usono por ricevi kuracadon por lia kancero. Estis multe da kolero en Irano pro tio, kaj la 4-n de novembro grupo da Iranaj studentoj, kiuj subtenis Khomeini okupis la UsonaUsonan ambasadejoambasadejon kaj prenis 52 hostaĝoj[[ostaĝo]]jn inter la Usonanoj, kiuj laboris tie. Khomeini oficiale subtenis la movonagon de la studentoj. La Ŝaho mortis malpli ol unu jarojaron poste, sed la okupo de la ambasadejo daurigisdaŭris. La hostaĵojostaĝoj estis liberigitaj nur post 444 tagoj de mallibereco.
Tre rapide, la nova teokratia registaro subpremis kuniun ajn oposicionopozicion. Kelkaj komunismaj kaj federalismaj grupoj ribelis en partoj de Irano, kaj batalis kontraŭ la registaraj trupoj. Revuoj kaj organizaĵoj, kiuj kontraŭis Khomeini estis fermitaj. En marto 1980 komenciskomenciĝis tiel-nomata "Kultura Revolucio", endum kiu en la universitatoj oni maldungis homojhomojn konsideratajkonsideratajn tro Okcidentigitajokcident-orientitaj aŭ ne-Islamajislamaj. La socio estis profunde transformita de la nova registaro, kiu postulis ke virinoj ĉiam portu vualon publike, kaj kreis novajnovajn leĝojleĝojn bazitajbazitajn sur la [[Ŝario]] (islama juro), laŭ kiuj oni devis fortranĉidetranĉi la manon de ŝtelistoj, puni seksajn rilatojn ekster la ge-edziĝo, kaj simile.
La revolucio produktis entuziasmoentuziasmon kaj timotimon en la resto de la mondo. En la islama mondo, la revolucio estis vidata de multaj ordinaraj homoj, kiel signo de islama renaskiĝo kaj kiel inspiro en la batalo kontraŭ okcidenta influo kaj aŭtoritarismaj registaroj. En la okcidenta mondo, multaj homoj vidis ĝin kiel maltrankviliga signo de religia fanatismo kaj malstabileco. Tamen, ĝi kuraĝigis intereson pri islamo kaj portis al la atento de la mondo la gravecogravecon kaj la influoinfluon de la islama religio super la politiko de islamaj landoj.
[[Kategorio:Irana revolucio| ]]
|
