Yrjö Väisälä: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
ISAE |
Neniu resumo de redakto |
||
Linio 1:
{{Informkesto homo}}
'''Yrjö VÄISÄLÄ''' (prononcu esperante [urjo vajsala], finne laŭ [[Internacia Fonetika Alfabeto|IFA]] ['yrjø 'væisælæ], [[media:Fi-Yrjö Väisälä.ogg|aŭskultu]]) (naskiĝis la [[6-an de septembro]] [[1891]] en [[Kontiolahti]], mortis la [[21-an de julio]] [[1971]] en [[Rymättylä]]) estis [[Finnlando|finna]] [[Astronomio|astronomo]], geodeziisto kaj fizikisto. Li estis esperantisto, ano de la [[familio Väisälä]].
Linio 7 ⟶ 8:
En optiko li estis ne nur teoriulo: sub lia gvido oni tajlis rimarkindajn astronomiajn spegulojn kaj lensojn. En siaj lekciaj notoj li prezentis la principon de la tiel nomata [[Schmidt-teleskopo]] jam antaŭ Schmidt, kaj poste faris plibonigon (''astronomia fotilo Schmidt-Väisälä'') al ĝi. Li ankaŭ evoluigis metodojn por mezuri kaj certigi la kvaliton de optikaj iloj, precipe de la surfacoj de astronomiaj speguloj. Unu lia provo estis plurspegula teleskopo, sed ĝin ne eblis sufiĉe stabiligi per la tiama rimedaro, kaj la unua tia ekfunkciis nur en 1987 helpata de aktiva rego-tekniko.
En astronomio li elpensis novan metodon trovi asteroidojn sur astrofotoj kaj ankaŭ metodon rapide kalkuli la orbiton de la trovita planedeto. Kune kun sia esplorgrupo li trovis kaj determinis 807 [[asteroido]]jn kaj 7 [[kometo]]jn. En la 1950-jaroj la universitato ekhavis novan astronomian observejon en Tuorla. Tie Väisälä komencis esplorojn pri la rotacio de la Tero, precipe pri la eta variado de la direkto de ĝia akso, kaj tiel li revenis, per astronomio, al sia antaŭa studobjekto geodezio. La mezuradon li faris per t.n. zenitaj teleskopoj, kiujn li konstruis. Tiaj teleskopoj estis la plej precizaj iloj por determini la pozicion de la norda poluso ĝis la 1980-jaroj, kiam radioastronomio anstataŭigis ilin uzante la forajn kvazarojn kiel senmovan fonon de referenco.
La plej rimarkindaj el la kometoj trovitaj de li estas probable ''40P/Väisälä 1'' (trovita en 1939) kaj ''139P/Väisälä-Oterma'' (trovita kune kun lia kolegino [[Liisi Oterma]] kaj unue identigita kiel asteroido ''1939 TN'').
Linio 13 ⟶ 14:
Unu kratero (diametro 8 km, en la Ŝtorma Maro) sur la [[Luno]] estas nomita omaĝe al li, same la asteroido ''1573 Väisälä''. La kosmoesplora centro de la Universitato de Turku portas la nomon ''Väisälä-Instituto por Kosma Fiziko kaj Astronomio'', akronime (el la angla nomo) ''VISPA''.
Yrjö Väisälä havis tian kleron kaj lertecon en solvado de problemoj, ke li estis ŝerce nomata, laŭ la loko de lia observatorio, ''la Sorĉisto de Tuorla''. Ekzistas ankaŭ tiunoma libro (''Tuorlan taikuri'', en la finna) pri li. – Ankaŭ du fratoj de Yrjö Väisälä faris elstaran karieron kiel sciencistoj: profesoro [[Kalle Väisälä]] estis matematikisto kaj profesoro [[Vilho Väisälä]] meteologo.
Profesoro Väisälä estis konata ankaŭ kiel esperantisto. Li estis [[fakdelegito]] de [[UEA]] pri [[astronomio]] kaj membro de la [[Honora Patrona Komitato de UEA]]. Li aktivis
{| class="wikitable collapsible collapsed" align="right" style="margin: 1em; margin-top: 0;"
! colspan="2" style="white-space: nowrap;"| '''malkovritaj [[asteroido]]j : 128'''
|-
| [[1391 Carelia]] || {{dato|16|februaro|1936}}
| |||