Dante Alighieri: Malsamoj inter versioj

| nomo = Dante Alighieri

| dosiero = DanteFresco.jpg

| priskribo = Dante Alighieri pentrita de [[Andrea del Castagno]], ĉ. 1450 ([[Galerio Uffizi]])

| dato de morto = [[14-a de septembro]] [[1321]]

| loko de morto = [[Raveno]]

| civitaneco = Itala

| movado = Dolce Stil Novo

| notindaj verkoj = [[La Divina Commedia]]

| edzo/ino = Gemma Donati

| infanoj = Jacopo, Pietro, Antonia; Giovanni?

| influoj = [[Aristotelo]], [[Homero]], [[Cicero]], [[Vergilio]], [[Ovid]], [[Boethius]], [[Avicenna]], [[Averroes]], [[Alberto la Granda]], [[Thomas Aquinas]], [[Bonaventura]], [[Rikardo el Sankta Viktoro]]

| influituloj = preskaŭ ĉiu Okcidenta literaturo, [[Samuel Beckett]], [[Giovanni Boccaccio]], [[Jorge Luis Borges]], [[William Blake]], [[Sandro Botticelli]], [[Anthony Burgess]], [[T. S. Eliot]], [[John Milton]]

}}

[[Dosiero:Portrait de Dante.jpg|eta|250px|Profila portreto de Dante, ege konata, farita de [[Sandro Botticelli]].]]

Dante Alighieri, ofte nomata simple '''Dante''', naskiĝis en familio nobela, sed malriĉa, en [[Florenco]], nuntempa Italio. Li estis baptita la {{daton|27|marto|1266}} per la nomo '''Durante di Alighiero degli Alighieri'''; lia filo [[Jacopo Alighieri]] atestas, ke la nomon Durante oni aliformis al Dante. Lia preciza naskiĝdato ne estas konata, sed oni kutimas fiksi ĝin inter la {{dato|22|majo}} kaj la {{dato|13|junio|1265}}. La jaron oni konjektas precipe pro la bapto-dato (paska sabato, kiam oni baptis la bebojn de la antaŭa jaro) kaj pro lia verso "je mezo de la voj' de vivo nia", la unua "de la ''[[Infero (La Dia Komedio)|Infero]]'', verkita en jaro 1300 (tiam oni atribuis al la homa vivo 70-jaran daŭron, laŭ Psalmo 89). Pri la tago, en verso en la ''Paradizo'' asertas, ke li naskiĝis sub la [[zodiako|signo]] de la [[ĝemeloj (konstelacio)|Ĝemeloj]] kaj en jaro 1265, la suno estis en ''Ĝemeloj'' proksimume inter la 11-a de majo kaj la 11-a de junio (Julia kalendaro). <ref>Lia naskodato estas listita kiel "probable en la fino de Majo" de Robert Hollander en "Dante" en ''Dictionary of the Middle Ages'', volumo 4. Laŭ Boccaccio, la poeto mem diris ke li naskiĝis en Majo. Vidu "Alighieri, Dante" en la ''Dizionario Biografico degli Italiani''.</ref> Pliaj detaloj permesas plu malgrandigi la intervalon.

 

Dante pretendis, ke lia familio devenas el la antikvaj romianoj (''Infero'', XV, 76), sed la plej frua parenco kiun li povis mencii per sia familia nomo estis la [[Krucmilitoj|krucmilitinto]] Cacciaguida degli Elisei (''Paradiso'', XV, 135), naskiĝinta ne antaŭ jaro 1100. La patro de Dante, nome Alaghiero<ref name=Trecc/> aŭ [[Alighiero di Bellincione]], apartenis al la partio de la [[Blankaj Gelfoj]], sed ne suferis reprezaliojn post la venko de la [[Gelfoj kaj Gibelinoj|Gibelinoj]] en la [[Batalo de Montaperti]] en la mezo de la 13-a jarcento. Tio sugestas, ke lin protektis prestiĝo kaj statuso,aŭ simple politika neengaĝo.<ref>{{cite book |last=Santagata |first=Marco |date=2012 |title=Dante: Il romanzo della sua vita |url= |location=Milan |publisher=Mondadori |page=21 |isbn=978-8804620266 |accessdate= }}</ref>

 

La Gelfoj subtenis la [[Papo|politikon de la eklezio]] kontraŭ la Gibelinoj, kiuj estis protektataj de la [[Sankta Romia Imperiestro]]. La patrino de la poeto estis Bella, verŝajne membro de la familio Abati.<ref name=Trecc/> Ŝi mortis kiam Dante estis ankoraŭ ne dekjara, kaj Alighiero edziĝis denove, al Lapa di Chiarissimo Cialuffi. Estas necerte, ĉu li edzinigis ŝin tuj, ĉar estis sociaj limigoj por vidvoj. Certe ŝi donis al li du gefilojn, Francesco kaj Tana (Gaetana). Kiam Dante estis 12-jara, li estis fianĉigita al Gemma, filino de Manetto Donati, membro de la potenca familio Donati.<ref name=Trecc>{{cite book|work=Dizionario Biografico degli Italiani|publisher=[[Enciclopedia Italiana]]|url=http://www.treccani.it/enciclopedia/dante-alighieri_(Dizionario-Biografico)/|title=Alighieri, Dante|first=S.A|last=Chimenz|language=Italian|accessdate=2016-03-07}}</ref> Gefianĉiĝoj tiel fru-aĝaj estis tre oftaj kaj konsistis en formala ceremonio, inkludanta kontraktojn subskribitajn antaŭ [[notario]]. La geedziĝo okazis en jaro 1285, Gemma kaj Dante havis kvar gefilojn (Jakobo, Petro, Johano, Antonia). Jakobo ''(Jacopo)'' iĝis poeto, Petro ''(Pietro)'' literaturkritikisto; Antonia iĝis [[monaĥo|monaĥino]], kun nomo fratino Beatrice. Pri Johano ''(Giovanni)'' oni scias malmulte, nur ke en tribunala akto de 1308 aperas la nomo de atestanto, "Iohannes filius Dantis Alighierii de Florentia" ({{la}} Johano, filo de Dante Alighieri el Florenco). Ĉiukaze la poeto restis enamiĝinta al Beatrice kaj al ŝi estis dediĉitaj liaj poemoj (nenu al la edzino Gemma).

 

 

===Edukado kaj poezio===

Ne multo estas konata pri la edukado de Dante; li supozeble studis hejme aŭ en religia lernejo ligita al preĝejo aŭ monaĥejo en Florenco. En la Dia Komedio (Inf XV, 82) li memorigas danke sian instruiston [[Brunetto Latini]]. Oni scias, ke li studis [[Toskana lingvo|toskanlingvan]] poezion kaj ke li admiris la komponaĵojn de la Bolonja poeto [[Guido Guinizelli]], kiun en ''Purgatorio'' li nomis kiel sian "patron" ("la patro kaj de mi kaj de aliaj pli lertaj ol mi, kiuj plej belajn amorimojn verkis" - Purg XXVI. 99). Kiam la [[Sicilia skolo]] (''Scuola poetica siciliana''), nome grupo de poetoj el [[Sicilio]], iĝis konata en Toskanio, liaj interesoj kondukis lin al la malkovro de la [[Okcitana lingvo|provenca]] poezio de la [[trobadoro]]j, kiel [[Arnaut Daniel]], kaj de la latinlingvaj verkistoj de la [[klasika antikveco]], inter kiuj [[Cicero|Cicerono]], [[Ovidio]] kaj ĉefe [[Virgilio]].

 

 

En [[1274]], kiam li estis nur naŭjara, Dante unuafoje vidis dum meso [[Beatrice Portinari]] ([[1266]]–[[1290]]), nome filinon de [[Folco Portinari]], kaj enamiĝis al ŝi, eĉ ne parolinte al ŝi. Ŝi forte inspiris liajn verkojn. En [[1285]] Dante edziĝis al [[Gemma Donati]] kies fianĉo li estis, laŭ tiama kutimo, jam kiel 12-jarulo. La familio Donati estis inter la plej gravaj de Florenco kaj poste iĝis centro, ĉirkaŭ kiu kolektiĝis la [[Nigraj Gelfoj]].

Beatrice mortis en 1290, Dante tiam serĉis rifuĝon en Latinlingva literaturo. Lia verko ''[[Convivio]]'' (Bankedo) komprenigas, ke li legis la ''De consolatione philosophiae'' (La konsolo per filozofio)'' de [[Boecio]] kaj la ''[[Laelius de Amicitia|De Amicitia]]'' (Pri amikeco) de [[Cicerono]]. Li poste dediĉis sin al la filozofiaj studoj de religiaj lernejoj kiel tiu de Dominikanoj en [[Santa Maria Novella]]. Li partoprenis en la disputoj kiuj estis inter la du ĉefaj [[Ordenoj almozantaj]] ([[Franciskanoj]] kaj [[Dominikanoj]]) publike aŭ nerekte agantaj en Florenco, kie la unuaj klarigis la doktrinojn de mistikuloj kaj de Sankta [[Bonaventura|Bonaventuro]], kaj la duaj prezentis la teoriojn de Sankta [[Tomaso de Akvino]].

 

 

 

 

 

===Politiko kaj Florenco===

Li ne pagis la monpunon, parte ĉar li opiniis, ke li ne estas kulpa, kaj parte ĉar ĉiuj liaj havaĵoj en Florenco estis rekviciitaj. Kiam li estis kondamnita, li estis ankoraŭ en Romo pro la postulo de la papo. Do li estis taksita "forfuĝinto".<ref>Harrison, p. 36.</ref> kaj kondamnita al porviva ekzilo: se li estus reveninta al Florenco ne paginte la monpunon, li povus esti bruligita sur ŝtiparo. Sed la afero ne finiĝis tiel.

 

 

Li klarigis siajn ĝeneralajn politikajn ideojn per traktato ''De Monarchia'' ("Pri Monarkio") proponante [[universala monarkio|universalan monarkion]] sub Henriko la 7a. Kaj la komenco aspektis esperiga. En 1312 Henriko la 7-a atakis Florencon kaj venkis la Nigrajn Gelfojn. Ne ekzistas pruvoj ke Dante aliĝis al tiu venko; eblas, ke li ne volis militi kontraŭ sia urbo; eblas, ke la aliaj Blankaj Gelfoj ne volis lin kiel sampartianon.

La unua formala biografio de Dante estis la ''Vita di Dante'' ("Vivo de Danto", konata ankaŭ kiel ''Trattatello in laude di Dante'', "Eseeto por laŭdo al Dante"), verkita inter 1357 kaj 1361 de [[Giovanni Boccaccio]];<ref>{{cite web|url=http://www.newadvent.org/cathen/04628a.htm|title=Dante Alighieri|publisher=The Catholic Encyclopedia|accessdate=2a de Majo, 2010}}</ref> tamen kelkaj asertoj kaj epizodoj de tui verko estas nun taksitaj nefidindaj. Pli frua rakonto de la vivo kaj verkoj de Dante estis inkludita en la ''[[Nuova Cronica]]'' ("Nova kroniko") de la Florenca kronikisto [[Giovanni Villani]],<ref>{{cite book|last=Vauchez|first=André|last2=Dobson|first2=Richard Barrie|last3=Lapidge|first3=Michael|title=Encyclopedia of the Middle Ages|year=2000|publisher=Fitzroy Dearborn Publishers|location=Chicago|page=1517}}; {{cite book|last=Caesar|first=Michael|title=Dante, the Critical Heritage, 1314(?)–1870|year=1989|publisher=Routledge|location=London|page=xi}}</ref> eldonita mallonge post lia morto en 1348.

 

 

La 30an de aprilo, 1921, honore de la 600a datreven de la morto de Dante, papo [[Benedikto la 15-a]] promulgis la enciklikon ''In praeclara summorum'', nomante lin unu "el multaj celebrataj geniuloj pro kiuj la kredo povas fieri".<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/encyclicals/documents/hf_ben-xv_enc_30041921_in-praeclara-summorum_en.html "''In praeclara summorum'': Encyclical of Pope Benedict XV on Dante"]. The Holy See. Alirita la 7an de Nov., 2014.</ref>

Analoga revoluycio por enkonduko de la iatala lingvo en la scienco estis farita en la 17a jarcento de [[Galileo GALILEI|Galileo Galile]]<nowiki/>i ankŭ entombigita en Santa Croce.

 

Novaj legantoj ofte ne povas kompreni kiel tia grava laboro povas esti nomita "komedio." En la tempo de Danto, ĉiuj gravaj sciencaj verkoj estis skribitaj en la latina, tradicio kiuj daŭros por pluraj jarcentoj plie ĝis la jaroj de la [[klerismo]], kaj verkoj skribitaj en iu alia lingvo estis supozitaj esti pli sensignifaj en naturo. Krome, la vorto "komedio" en la klasika signifo rilatas al verkoj kiuj reflektas kredon je ordigita universo, en kiu okazaĵoj emis direkte al ne nur feliĉa aŭ distra fino sed ankaŭ estis influitaj per [[Providenco|Providenca]] volo kiu ordigas ĉiujn aĵojn al finfina bono. Laŭ tiu signifo de la vorto, kiel Danto mem skribis en letero al Cangrande de la Scala, la progresado de la pilgrimado de Infero ĝis Paradizo estas la paradigma esprimo de [[komedio]], ĉar la laboro komenciĝas kun la morala konfuzo de la pilgrimo kaj finiĝas kun la [[vizio]] de Dio.

 

Aliaj verkoj de Dante estas ''[[Convivio]]'' ("La bankedo"),<ref>{{cite web|url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=2&idlang=UK|title=Banquet|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> nome kolekto de liaj plej longaj poemoj kun (nefinita) alegoria komentario; ''[[De monarchia]],''<ref>{{cite web|url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=4&idlang=UK|title=Monarchia|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> resuma traktaĵo pri politika filozofio en Latina kiu estis kondamita kaj bruligita post la morto de Dante<ref>Anthony K. Cassell

[http://wayback.archive.org/web/20151208162106/http://cuapress.cua.edu/BOOKS/viewbook.cfm?Book=CAMC The Monarchia Controversy]. [[De monarchia]] estis en la [[Index Librorum Prohibitorum]] el ties kreado ĝis 1881.</ref><ref>Giuseppe Cappelli, [https://books.google.com/books?id=_ssFAAAAQAAJ&pg=RA1-PA28 La divina commedia di Dante Alighieri], en itala.</ref> fare de la Papa Delegito [[Bertrando del Poggetto]], kiu argumentas por la neceso de universala aŭ tutmonda monarkio por establi universalan pacon en tiu vivo, kaj pri la rilato de tia monarkio al la Romkatolika Eklezio kiel gvidilo al eterna paco; ''[[De vulgari eloquentia]]'' ("Pri nacilingva elokvento"),<ref>{{cite web|url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=3&idlang=UK|title=De vulgari Eloquentia|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> pri nacilingva literaturo, parte inspirita de ''Razos de trobar'' de [[Raimon Vidal de Bezaudun]]; kaj ''La Vita Nuova'' ("La nova vivo"),<ref>{{cite web |url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=5&idlang=UK |title=New Life|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> nome historio de lia amo a [[Beatrice Portinari]], kiu utilis ankaŭ kiel lasta simbolo de savo en la ''Komedio.'' La ''Vita Nuova'' enhavas multajn el la ampoeziaĵoj de Dante en toskana, kio estis ne senprecedenca; la gepatra estis regule uzat por lirikaj verkoj antaŭe, dum la tuta 13a jarcento. Tamen, la komentario de Dante pri sia propra verkaro estas ankaŭ en la gepatra — kaj en la ''Vita Nuova'' kaj en la ''Convivio'' — anstataŭ la Latina kiu estis preskaŭ universale uzaa tiucele. Referencoj al la ''Divina Commedia'' estas laŭ la formato (libro, kanto, versk), ekz., (''Inferno'', XV, 76).

 

==Bibliografio==

* Allitt, John Stewart (2011). ''Dante, il Pellegrino'' (itale) (Edizioni Villadiseriane eld.). Villa di Serio (BG).

* Teodolinda Barolini (eld.). ''Dante's Lyric Poetry: Poems of Youth and of the 'Vita Nuova'''. University of Toronto Press, 2014.

{| style="float:right;"

|-

| {{Projektoj|q=Dante Alighieri}}

|}