Bestoj: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
||
Linio 98:
[[Dosiero:White-tailed_deer_(Odocoileus_virginianus)_grazing_-_20050809.jpg|eta|250px|Ekzemplo de [[Herbovorulo]]: [[Cervo]] kaj du cervidoj manĝantaj ĉe sama foliaro]]
; Reproduktado: La majoritato de la bestoj reproduktiĝas sekse pere de la produktado de [[Haploido|haploidaj]] [[gameto]]j. La seksa reproduktado helpas al kreado kaj plutenado de la genetika diverseco de populacio. Sekve, ĝi helpas al plibonigo de la kapablo de specio por evolui laŭ la ŝanĝoj de la medio. Multaj [[senvertebrulo]]j povas reproduktiĝi ankaŭ sensekse. La senseksa reproduktado originas descendaron genetike identan al la praularo. Tiu formo de reproduktado permesas, ke la animaloj plinombriĝu rapide.<ref name=miller />
[[File:Odonata copulation.jpg|thumb|maldekstre|[[Seksa reproduktado]] estas preskaŭ ĉiesa ĉe animaloj, kiel ĉe tiuj [[libelo]]j.]]
Preskaŭ ĉiuj animaloj uzas ian formon de seksa
Ripetitaj klopodoj pariĝadi kun proksima parenco dum la seksa reproduktado ĝenerale kondukas al [[Enkruciĝo|ankruciĝa]] malpliiĝo en la populacio pro pliiĝanta hegemonio de damaĝaj [[Dominanteco (genetiko)|recezivaj]] trajtoj.<ref> Charlesworth, D.; Willis, J.H. (2009). "The genetics of inbreeding depression". Nat. Rev. Genet. 10 (11): 783–796. doi:10.1038/nrg2664. PMID 19834483.</ref><ref> Charlesworth, D.; Willis, J.H. (2009). "The genetics of inbreeding depression". Nat. Rev. Genet. 10 (11): 783–796. doi:10.1038/nrg2664. PMID 19834483.</ref> Animaloj evoluigis nombrajn mekanismojn por eviti proksimparencan kruciĝon.<ref> Pusey, Anne; Wolf, Marisa (1996). "Inbreeding avoidance in animals". Trends Ecol. Evol. 11 (5): 201–206. doi:10.1016/0169-5347(96)10028-8. PMID 21237809.</ref> Ĉe kelkaj specioj, kiaj la [[splenda maluro]], inoj profitas el pariĝado kun multaj maskloj, tiele produktante plian idaron de pli alta genetika kvalito.<ref> Petrie, M.; Kempenaers, B. (1998). "Extra-pair paternity in birds: Explaining variation between species and populations". Trends in Ecology and Evolution. 13 (2): 52–57. doi:10.1016/s0169-5347(97)01232-9. PMID 21238200.</ref>
▲Preskaŭ ĉiuj animaloj uzas ian formon de seksa reproduktaso.<ref> Knobil, Ernst (1998). Encyclopedia of reproduction, Volume 1. Academic Press. p. 315. ISBN 978-0-12-227020-8.</ref> Ili produktas haploidajn gametojn pere de [[mejozo]]; la plej malgrandaj, moveblaj gametoj estas [[spermatozoo]]j kaj la pli grandaj, ne-moveblaj gametoj estas [[Ovolo (bestoscienco)|ovoloj]].<ref> Schwartz, Jill (2010). Master the GED 2011. Peterson's. p. 371. ISBN 978-0-7689-2885-3.</ref> Tiuj fuziiĝas por formi [[zigoto]]jn,<ref> Hamilton, Matthew B. (2009). Population genetics. Wiley-Blackwell. p. 55. ISBN 978-1-4051-3277-0.</ref>, kiuj disvolvjĝas pere de [[mitozo]] en malgranda sfero, nome [[blastulo]]. Ĉe [[spongo]]j, blastulaj larvoj naĝas al nova loko, ligiĝas al la marfundo, kaj disvolviĝas en nova spongo.<ref> Ville, Claude Alvin; Walker, Warren Franklin; Barnes, Robert D. (1984). General zoology. Saunders College Pub. p. 467. ISBN 978-0-03-062451-3.</ref> Ĉe plej aliaj grupoj, la blastulo suferas pli komplikan rearanĝon.<ref> Hamilton, William James; Boyd, James Dixon; Mossman, Harland Winfield (1945). Human embryology: (prenatal development of form and function). Williams & Wilkins. p. 330.</ref> Ĝi unue disiĝas por formi [[gastrulo]]n jam kun digesta ĉambro kaj du separataj ĝermetavoloj, ekstera [[ektodermo]] kaj interna [[endodermo]].<ref> Philips, Joy B. (1975). Development of vertebrate anatomy. Mosby. p. 176. ISBN 978-0-8016-3927-2.</ref> Ĝenerale, ankaŭ tria ĝermotavolo, nome [[mezodermo]], disvolviĝas inter ili.<ref> The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 10. Encyclopedia Americana Corp. 1918. p. 281.</ref> Tiuj ĝermotavoloj poste diferenciĝas por formi histojn kaj organojn.<ref> Romoser, William S.; Stoffolano, J. G. (1998). The science of entomology. WCB McGraw-Hill. p. 156. ISBN 978-0-697-22848-2.</ref>
; Manĝado: La majoritato de la bestoj ne povas absorbi manĝon; ili englutas ĝin. La bestoj evoluis diversmaniere por nutri sin. La [[herbivorulo]]j manĝas plantojn, la [[karnovorulo]]j manĝas aliajn bestojn; kaj la [[ĉiomanĝanto]]j nutras sin kaj el plantoj kaj el bestoj. La [[rubomanĝanto]]j manĝas materialon kaj vegetalan kaj animalan putriĝantan. La filtromanĝuloj estas akvaj bestoj kiuj filtras malgrajdajn organismojn kiuj flosas en akvo. La bestoj ankaŭ formas simbiozajn rilatojn, en kiuj du specioj vivas en tre forta mutua asociiĝo. Ekzemple [[parazito]] estas tipo de simbionta kiu vivas ene aŭ sur aliaj organismo, nome la gastiganto. La parazito nutras sin el la gastiganto kaj plej ofte faras ties malprofiton.<ref name=miller>Kenneth R. Miller, Biología, 2004, Prentice Hall, Masaĉuseco isbn=0-13-115538-5, paĝoj 658-659.</ref>
Kelkaj animaloj estas kapablaj por [[neseksa reproduktado]], kiu ofte rezultas en genetika klono de la patro. Tio povas okazi pere de fragmentado; [[burĝonado]], kiel ĉe la genro ''Hydra'' kaj aliaj [[knidulo]]j; aŭ de [[partenogenezo]], laŭ kio fekundaj ovoj estas produktitaj sen [[kopulacio]], kiel ĉe [[afido]]j. <ref>Adiyodi, K. G.; Hughes, Roger N.; Adiyodi, Rita G. (July 2002). Reproductive Biology of Invertebrates, Volume 11, Progress in Asexual Reproduction. Wiley. p. 116. ISBN 978-0-471-48968-9.</ref><ref> Schatz, Phil. [http://philschatz.com/biology-concepts-book/contents/m45547.html "Concepts of Biology | How Animals Reproduce".] OpenStax College. Alirita la 26an de Aprilo 2018.</ref>
; Spirado: Ne gravas ĉu ili vivas en akvo au surtere, ĉiuj bestoj spiras; tio signifas, ke ili povas elpreni [[oksigeno]]n kaj elpeli karbonan dioksidon. Ĉar ili havas korpojn tre simplajn kun maldikaj muroj, kelkaj animaloj uzaz la disvastigon de tiuj substancoj tra la [[haŭto]]. Tamen, la majoritato de la bestoj evoluigis kompleksajn histojn kaj organikajn sistemojn por spirado.<ref name=miller />
; Cirkulado: Multaj akvaj malgrandaj animaloj, kiaj kelkaj vermoj, uzas nur la disvastigon por transporti oksigenon kaj molekulojn de nutraĵoj al ĉiuj siaj ĉeloj, kaj kolekti kelkajn el ties rubaj produktoj. Sufiĉas tia disvastigo ĉar tiuj bestoj apenaŭ havas dikecon de kelkaj ĉeloj. Tamen, la plej grandaj bestoj posedas kelkajn tipojn de [[sangocirkula sistemo]] por transporti substancojn tra la interno de siaj korpoj.<ref name=miller />
; Ekskrecio: Unuaranga ruba produkto el ĉeloj estas la [[amoniako]], substanco venena kiu enhavas [[nitrogeno]]n. La akumulago de amoniako kaj de aliaj ruboproduktoj povus mortigi beston. La majoritato de la bestoj posedas ekskrecian sistemon kiu aŭ elpelas amoniakon aŭ transformas ĝin en substanco malpli venena pelita el la korpo. Danke al elpelo de la metabolaj forĵetaĵoj, la ekskreciaj sistemoj helpas al pluteno de la [[homeostazo]]. La ekskreciaj sistemoj varias, ekde ĉeloj kiuj pumpas akvon ekster la korpo ĝis kompleksaj organoj kiaj [[reno]]j.<ref name=miller />
[[Dosiero:ElephantSkelLyd2.png|eta|Endo[[skeleto]] de [[elefanto]].]]
; Reago: La animaloj uzas specializitajn ĉelojn, nome nervoĉeoj, por reagi al okazintaĵoj de sia [[medio]]. En la majoritato de la animaloj, la nervoĉeloj estas konektitaj inter si por formi nervan sistemon. Kelkaj ĉeloj nome ricevantoj, respondas al sonoj, lumo kaj al aliaj eksteraj instigoj. Aliaj nervoĉeloj procezas informon kaj determinas la respondon de la besto. La organizado de la nervoĉeloj ene de la korpo ege ŝanĝas el unu filumo al alia.<ref name=miller />
; Movado: Kelkaj maturaj bestoj restas fiksaj surloke, sed plej parto havas moveblecon. Tamen kaj fiksuloj kaj la plej rapidaj normale posedas musklojn aŭ musklajn histojn kiuj mallongiĝas por generi forton. La muskola kuntiriĝo permesas, ke la moveblaj animaloj moviĝu, ofte kombine kun strukturo nomata [[skeleto]]. Ankaŭ la muskoloj helpas la animalojn, eĉ la plej sedentajn, manĝi kaj pumpi akvon kaj aliajn likvidojn for de la korpo.<ref name=miller />
| |||