|
[[Dosiero:Abecedarium latinum clasicum.png|eta|dekstra|300px|La Latina alfabeto en la klasika epoko estis kunnformita de 23 literoj. La tipografio de la bildo estas de surŝtona tipo, kiel ĝi aperas en la [[Trajana Kolono]].]]
La '''latina alfabeto''' prenis siajn signojn el la [[greka alfabeto|greka]] kaj [[etruska alfabeto|etruska]] alfabetoj. Post la disfalo de la [[Romia Imperio]] ĝin heredis la ĉefajprecipaj eŭropaj lingvoj, kaj pere de sekvantaj eŭropaj [[imperiismo]] kaj [[kristanigo|misiado]] tiu alfabeto disvastiĝis al la tuta mondo, iĝante la plej grava skribo de la homaro. Origine, la latina alfabeto posedis nur [[majusklo]]jn — la [[minusklo]]j aperis en la [[Karolida minuskla skribo]] uzita ĉe la franca kortego dum mezepoko. Ankaŭ mankis la literoj tramonde konataj per la [[angla lingvo]] ''[[K]], k'', ''[[J]], j'', ''[[U]], u'', ''[[W]], w'', ''[[Z]], z'' kaj ''[[Y]], y''. Ilin devis aldoni postaj lingvoj, ĉu prenante ilin el la [[greka alfabeto]] ([[K]], [[U]], [[Y]], [[Z]]), ĉu inventante ilin el jam ekzistantaj literoj ([[J]], [[W]]). Plenan liston da literoj kutime uzataj vikipedie vidu ĉe [[Esperanta alfabeto]].
La '''latina alfabeto''', aŭ '''latina skribmaniero''', estas la aro de grafikaj signoj bazitaj sur la literoj de la klasika latina alfabeto, nome formo de la [[Kumo|kumgreka]] versio de la [[greka alfabeto]]. Ĝi estis uzata kiel normiga metodo skribi en plej okcidentaj kaj centraj eŭropaj lingvoj, same kiel multaj lingvoj el aliaj partoj de la mondo. La latina skribmaniero estas la bazo por la plej granda nombro de alfabetoj de ajnaj [[skribsistemo]]j<ref>Haarmann, Harald (2004), Geschichte der Schrift [Historio de Skribado] (germane) (2a eld.), München: C. H. Beck, ISBN 3-406-47998-7, p. 96.</ref> kaj estas la plej amplekse adoptita skribsistemo en la mondo (komune uzata de ĉirkaŭ 70% el la monda loĝantaro). Ĝi estas ankaŭ la bazo de la [[Internacia Fonetika Alfabeto]]. La 26 plej disvastigitaj literoj estas la literoj enhavataj en la [[Internacia Organizaĵo por Normigado|ISO-baza latina alfabeto]].
== Duskribismo ==
[[Nikola Raŝiĉ]] en sia eseo ''Digrafio: Speciala kazo de rilato inter lingvo kaj skribo''<ref>Nikola Raŝiĉ, ''Digrafio: Speciala kazo de rilato inter lingvo kaj skribo'' [2000]. En ''[[Interlingvo inter lingvoj,Lingvoj. Prilingvaj eseojEseoj]]'', Diversajdiversaj aŭtoroj, [[UEA]], [[Roterdamo]], [[2015]]. ISBN: 9789290171232. 271 paĝoj. Paĝoj 47-66.</ref> ekas el la analizo de la rilato inter la parola kaj la skriba lingvoj, nome la [[skribsistemo]]. La sinsekvo okazas ĉiam en tiu direkto: unue oni parolas, poste oni skribas. En tiu evoluo iam oni elektas [[alfabeto]]n kaj tio estas socia, politika kaj tre ofte eĉ religia decido. Tiu elekto povas esti ne ununura, tiele Rasiĉ klarigas la koncepton de duskribismo, kiel "du alfabetoj ene de unu lingva komunumo", kaj ene de ĝi la pli specifa kazo de digrafio nome kiam la uzo de diversaj skribsistemoj estas "socifunkcie determinita". Foje la kunekzisto de la du alfabetoj povas indiki kazon de transiro de unu al la alia, tiele temus pri alfabetŝanĝo por kio ĉiam estas kulturaj, sociaj, politikaj, ekonomiaj auz eĉ religiaj faktoroj kaj tialoj. Foje ne temas pri du alfabetoj, sed pri du [[ortografio]]j, kaj denove oni devas analizi kiuj kaj kiaj estas la tialoj de tio. La aŭtoro proponas diversajn konceptojn, terminojn (kiaj ''skizoskribio'' kaj ''skizografio'') same kiel komentas la diversajn kazojn en precizajn lingvajn situaciojn de ĉiuj kontinentoj. Ekzemple oni analizas almenaŭ supraĵe la kunvivadon kaj kelkajn historiajn elektojn aŭ ŝanĝojn de alfabetoj en [[Balkanio]] ĝis [[Moldavio]] ĉefe rilate al la cirila kaj al la latina alfabetoj, sed ankaŭ kun historia uzado de la [[araba]]. Kiam okazas skismografio, temas pri "konkurenco de du alfabetoj", kiel okazis kaj okazas en [[Hindio]] ĉefe inter arabidaj haj hindidaj normoj. La kazo de [[Bosnio]] estas speciale studita. Ĉiuj tiuj kazoj estas diferencaj el la pura diglosio, kie nepras diferenco de socia prestiĝo, dum ĉe duskribismo la divido de la taskoj estas ĉefe funkcia.
== Notoj ==
|
