Talibano: Malsamoj inter versioj

'''''Talibano''''', de ''taliban'' el [[Persa lingvo|perse]], '''طالبان''', "(islamaj) studentoj", tiu de [[Araba lingvo|arabe]]: '''طالب''' "(islama) studento", esperante '''talibanoj''' aŭ '''taliboj''', estas populara nomo por la afgana [[islamismo|islama fundamentisma]] movado regintareganta partojn de [[Afganio]] inter 1996 kaj 2001.

La Talibanoj estis [[sunaismo|sunaismanoj]] kaj ili apartenis al la [[Paŝtuno|Paŝtuna]] etna grupo, la plej granda etna grupo de Afganio. Ili regis AfganistanoAfganion de 1996 ĝis 2001, kiam la Usona armeo kaj la [[Unuiĝinta Islama Fronto por la Savo de Afganio|Norda Alianco]], kolektivo da afganaj militgrupoj kiuj estis kontraŭ la Talibanoj kaj kutime apartenis al malsamaj etnaj grupoj, forigis ilin de la povo. Kelkaj malgrandaj grupoj, kiuj nomas sin mem Talibanoj, ankoraŭ batalas kontraŭ la Usonaj trupoj kaj kontraŭ la nova Afgana registaro.

Dum iliasia regado, la Talibanoj devigis ĉiujn homojn sub iliasia kontrolo sekvi nekredeble strikta interpreto de la [[Ŝario]] (Islama leĝo), eble la plej strikta iam ajn vidata en la Islama mondo. Ili fariĝis internacie konataj pro ilia leĝoj pri virinoj. Sub la Talibanoj, virinoj estis devigataj porti [[burĥo]] publike, kaj ili ne rajtis studi aŭ labori post la aĝo de ok jaroj. Virinoj ankaŭ ne rajtis esti vizitataj de viraj kuracistoj. Homoj, kiuj ne respektis la leĝojn de la Talibanoj, riskis esti publike flaĝelitajskurĝitaj aŭ ekzekutitaj. La Talibanoj ankaŭ malpermesis ion ajn, kion ili konsideris neislama, ekzemple tradiciajtradiciajn AfganajAfganajn festojfestojn kaj muzikomuzikon, kaj simbolojsimbolojn de aliaj religioj. Unu el iliaj plej fifamaj agoj estis la detruo de du gigantaj kaj antikvaj statuoj de [[Budho]] en [[Bamijan]], en 2001.

Kiam la Talibanoj atingis la povon, ili estis fakte sufiĉe popularaj inter ordinaraj afganoj, kiuj esperis, ke ili reportus pacon kaj ordon post jaroj de korupciokoruptado, ĥaoso kaj senĉesa batalado inter malsamaj militajmilitistaj estroj. Kvankvam la Talibanoj regis [[Kabulo]]<nowiki/>n kaj la plejmultoplejmulton de Afganio pordum kvin jaroj, ilia registaro estis agnoskita nur de tri landoj en la mondo: [[Pakistano]], [[Saŭda Arabio|Saud-Arabio]] kaj la [[Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj]]. Aliaj landoj refuzisrifuzis rekoni ilin pro ilia kompleta manko da respekto por homaj rajtoj. La plejmulto de la Talibanoj venis deel la refuĝejojrifuĝejoj por Afganoj en Pakistano, kaj ili ricevis helpon kaj trejnado de la Pakistana registaro. Ili ankaŭ estis forte subtenataj de Saŭda Saud-Arabio, kaj oni supozas, ke la [[Vahabismo|vahabisma]] ideologio de la Saŭdojsaud-araboj influis ilin. Usono almenaŭ komence simpatiis kun la Talibanoj, kaj estas debatebla, kiom longe la simpatio daurisdaŭris.

La Talibana registaro permesis al [[Usama bin Laden]] refuĝiĝirifuĝi en Afganion, post kiam la Sudana registaro forpelis lin de iliasia lando. La terorisma organizaĵo de Bin Laden nomitanomata [[Al-Kaida]] reorganiziĝisestis reorganizita en Afganio, kaj kreis fortan aliancon kun la Talibanoj. Unu el la filoj de Bin Laden eĉ geedziĝis kun filino de la mulao Omar. Kiam Al-Kaida organizis la atencojn kontraŭ la ĝemelaj turoj en la [[11-a de septembro 2001]], Usono organizis invadon dekontraŭ Afganio kaj venkis la Talibanojn kun la helpo de la Norda Alianco.