Dioscorea: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
RG72 (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
Linio 1:
{{kursiva titolo}}
{{Taksonomio
|nomo = “ Dioscorea “, Dioskoreo
|dosiero = Illustration Tamus communis0.jpg
|dosiero larĝo = 250px
|priskribo de dosiero =
|regno = [[Plantoj]],
|regno2 = planto
|divizio = [[Angiospermoj]]
|klaso = [[Dukotiledonaj]]
|ordo = [[Dioskorealoj]],
|familio = [[Dioskoreacoj]], ''Dioscoreaceae''
|subfamilio =
|genro =
Linio 18 ⟶ 19:
|komunejo =
}}
'''Dioskoreo''' (“Dioscorea”), estas [[genro (biologio)|planta
==
[[dosiero:Dioscorea balcanica BotGardBln310505.jpg| eta| maldekstre| [[balkana dioskoreo]] (“Dioscorea balcanica”), [[habito (botaniko) habito]] de floranta planto]]
[[dosiero:Dioscorea balcanica0.jpg| eta| maldekstre| [[balkana dioskoreo]] (“Disocorea balcanica”), planto kun fruktoj]]
Linio 36 ⟶ 37:
Kelkaj specioj kaj ties selektoformoj estas [[utilplanto]]jn, kaj kiel nutraĵplanto kaj kiel kuracoplanto. Multaj diokoreo-specioj estas kultivataj pro iliaj manĝeblaj tuberoj kiel nutraĵplanto.
La plej ofte kultivata specio havas tuberon de ĝis du metrojn. Ĝi gustas dolĉete kaj similas al [[kaŝtano]]j kaj [[terpomo]]j. Ili havas malhelbruna ĝis nigra haŭto. La tuperoj enhavas multe da [[provitamino A]] kaj [[kalio]]. Krom la „ĉina dioskoreo“ („[[Dioscorea polystachya]]“, „Dioscorea batatas“, „Dioscorea divaricata“ aŭ false „[[Dioscorea opposita]]“ respektive „Dioscorea oppositifolia“ kaj „[[Dioscorea japonica]]“ („japana dioskoreo“ aŭ „Yamaimo“(山芋)) la dioskoreoj estas venenaj. La dioskoreoj similas laŭ la gusto kiel [[batato]]j, sed ili ne estas parencaj.
== Ekonomia signifo ==
La plej granda kultivareoj estas en Afriko. La ĉefaj produktolandoj (2016) estas [[
===La plej grandaj produktantoj de dioskoreoj ===
Laŭ la [[Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo]] de la (ONA) de [[Unuiĝintaj Nacioj]] en 2016 oni rikoltis tutmonde preskaŭ 66 milionoj da tunoj dioskoreo . La dek plej grandaj produktantoj rikoltas kune 96,7 % de la tutmonda rikolto. Nigerio produktas mem preskaŭ 70 %.
[[Dosiero:MS 1960.JPG|eta| maldekstre| “Dioscorea“ spec., rikoltita ĉe [[Tena Kourou]] en Burkinafaso]]
== Sistematiko kaj disvastigo ==
La genro „Dioscorea“ ricevis sian nomon 1753 fare de [[Carl von Linné]]. La genra nomo „Dioscorea“ honoras la grekan kuraciston [[Pedanios Dioscurides]], kies libro havis grandan signifon por la medicino dum pli ol 1600 jaroj. [[sinonimo (taksonomio)
La genro „Dioscorea“ estas en la [[Tropikoj]] ĝis la moderklimataj zonoj preskaŭ tutmonde disvastigita. En Ĉinujo ekzistas 52 specioj, 21 de tiuj nur tie. Kelkaj estas en kelkaj regionoj [[neofito]]j.
La sole en Mezeŭropo hejmiĝintaj [[specio (biologio)|specioj]] estas „[[Dioscorea communis]]“ kaj „[[Dioscorea balcanica]].
===Specioj===
La genro („Dioscorea“) havas 350 ĝis 800 speciojn:
[[Dosiero:Starr 061106-1437 Dioscorea alata.jpg|eta| „[[Dioscorea alata]]“)]]
[[Dosiero:Dioscorea brachybotrya by Inao Vásquez.jpg| eta| kuntigaj folioj de „[[Dioscorea brachybotrya]]“]]
Linio 81 ⟶ 60:
[[Dosiero:Dioscorea bulbifera at Kadavoor.jpg| eta| tigo kun tuberoj de „[[Dioscorea bulbifera]]“]]
[[Dosiero:Tamus communis coteau-charteves 02 23062007 2.jpg |eta| „ [[Dioscorea communis]]“]]
[[Dosiero:
* “[[Dioscorea alata]]” L., [[sinonimo (taksonomio)| Sin.]]: “Dioscorea alata” var. “purpurea” (ROXBURGH) A.POUCHET, “Dioscorea purpurea” ROXBURGH):<ref name=”FoC” /> Ĝi formas tre diversajn tuberojn.
* [[balkana dioskoreo]] („[[Dioscorea balcanica]]“ KOŠANIN): Ĝi hejmiĝas en la eksa [[Jugoslavio]] kaj [[Albanio]].
• “[[Dioscorea chouardii]]” GAUSSEN (sin.: “Borderea chouardii”(GAUSSEN) GAUSSEN & HESLOT): Tiu ĉi [[endemio]] nur hejmiĝas en la hispanaj [[Pireneoj]] en la valo [[Noguera Ribagorzana]].
* „[[Dioscorea communis]]“ (L.) CADDICK & WILKIN , sin.: „Tamus communis“ L., „Tamus edulis“ LOWE): Ĝi hejmiĝas en [[Okcidenteŭropo]] kaj de la [[Makaronezio]] trans la [[Mediteraneo]] ĝis [[Irano]].
* [[Ĉina dioskoreo]], „(“[[Dioscorea obtusifolia]]” Hook. & Arn. , Syn.: “Dioscorea oppositifolia” L. , “Dioscorea opposita” Thunb. ): Ĝi formas vertikalajn tuberojn.
• “[[Dioscorea polystachya]]” TURCZ. (Syn.: “Dioscorea batatas” DECNE. , “Dioscorea decaisneana” CARRIÈRE , “Dioscorea doryphora” HANCE , “Dioscorea swinhoei” Rolfe , “Dioscorea rosthornii” Diels , “Dioscorea cayennensis” var. “pseudobatatas” HAUMAN , “Dioscorea potaninii” PRAIN & BURKILL ,”Dioscorea pseudobatatas” (HAUMAN) HERTER )
• “[[Dioscorea pyrenaica]]” BUBANI & BORDÈRE EX GREN. (Syn.: „Borderea pyrenaica“ MIÈGEV. ): Ĝi troviĝas en la [[Pireneoj]] de [[Francujo]] kaj [[Hispanujo]].
</div>
== Vidu ankaŭ ==
|