Citrono: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
||
Linio 35:
== Etendo==
La citronujo estas origina el [[Azio]] ([[Asamo]], nome regiono en [[Barato|nordorienta Barato]], nordo de [[Birmo]] kaj [[Ĉinio]],<ref name="morton">{{cite web |year=1987|pages=160–168|title=Lemon in Fruits of Warm Climates|author=Julia F. Morton|url= http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/lemon.html#Description|publisher=Purdue University}}</ref> ĝi ne estis konata de [[Antikva Grekio|antikvaj grekoj]] aŭ [[Antikva Romo|romianoj]], kaj ĝi estis menciita en Okcidento la unuan fojon en la libro pri agrikulturo ''Nabathae'' ĉirkaŭ la 3-a aŭ 4-a jarcento. Ties kultivado ne disvolviĝis en [[Okcidento]] ĝis post la [[Islama invado de Iberio]], kaj poste etendiĝis laŭ la tuta [[Mediteraneo|Mediteranea marborda regionaro]] kie ĝi estas tre kultivata, pro la taŭgeco de la [[Mediteranea klimato|klimato]], por ties interna konsumo kaj por [[eksportado]].
===Historio===
[[File:Lemon-Whole-Split.jpg|thumb|Citrona ekstera surfaco kaj kruc-sekco.]]
La certa origino de la citrono estas nekonata, kvankam oni supozas, ke citronoj unue kreskiĝis el [[Asamo]] (regiono en nordorienta [[Barato]]), norda [[Birmo]] aŭ [[Ĉinio]].<ref name="morton">{{cite web|year=1987|pages=160–168|title=Lemon in Fruits of Warm Climates|author=Julia F. Morton|url=http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/lemon.html#Description|publisher=Purdue University}}</ref> Genomika studo de la citrono indikis, ke ĝi ests fakte hibrido inter [[amara oranĝo]] (''Citrus × aurantium'') kaj [[cedrato]] (''Citrus medica'').<ref>{{cite journal|author1=Gulsen, O.|author2=M. L. Roose|year=2001|title=Lemons: Diversity and Relationships with Selected ''Citrus'' Genotypes as Measured with Nuclear Genome Markers|journal=Journal of the American Society of Horticultural Science|volume=126|pages=309–317}}</ref><ref>[https://www.sciencedaily.com/releases/2011/01/110118101600.htm Genetic origin of cultivated citrus determined: Researchers find evidence of origins of orange, lime, lemon, grapefruit, other citrus species"], ''Science Daily,'' 26a de Januaro, 2011 (Alirita la 10an de Februaro, 2017).</ref>
Citronoj alvenis en [[Eŭropo]]l proksime de suda [[Italio]] ne pli poste ol ĉe la dua jarcento p.K., dum la epoko de la [[Antikva Romo]].<ref name=morton/> Tamen, ili ne estis ankoraŭ amplekse kultivataj. Ili estis poste enkondukitaj al [[Persio]] kaj poste al [[Irako]] kaj [[Egipto]] ĉirkaŭ 700 p.K.<ref name=morton/> La citrono estis unuafoje registrita en literaturo en [[araba]] traktaĵo de la 10-a jarcento pri farmado, kaj estis uzata ankaŭ kiel ornama planto en plej fruaj islamaj [[ĝardeno]]j.<ref name=morton/> Ĝi estis distribuitaj amplekse tra la tuta [[araba mondo]] kaj la [[Mediteranea regiono]] inter la jaroj 1000 kaj 1150.<ref name=morton/>
La unua substanca kultivado de citronoj en Eŭropo ekis en [[Ĝenovo]] en la mezo de la 15a jarcento. La citrono estis poste enkondukita en [[Ameriko]]n en 1493 kiam [[Kristoforo Kolumbo]] alportis citronsemojn al la insulo [[Hispaniolo]] en siaj vojaĝoj. La hispanaj konkeroj kaj koloniadoj tra la tuta Ameriko helpis la disvastigon de la citronsemoj. Ĝi estis uzata ĉefe kiel ornama planto kaj por medicino.<ref name=morton/> En la 19a jarcento, citronoj estis pli kaj pli plantitaj en [[Florido]] kaj [[Kalifornio]], kiuj iam estis hispanaj teritorioj ĝis la fino de la 18-a jarcento.<ref name=morton/>
En 1747, la eksperimentoj de [[James Lind]] pri maristoj kiuj suferas pro [[skorbuto]] rezultis en konveno aldoni citronsukon al iliaj dietoj, ĉar tiam la [[vitamino C]] ne estis ankoraŭ konata.<ref name=morton/><ref>{{cite book|author=James Lind|title=A treatise on the scurvy. Second edition.|place=London|publisher=A. Millar|year=1757}}</ref>
La origino de la vortoj "citrono" kaj "limono" povas esti en la [[Meza Oriento]].<ref name=morton/> La vorto estis en malnovfranca ''limon'', poste en itala ''limone'', el la araba ''laymūn'' aŭ ''līmūn'', kaj el la [[Persa lingvo|persa]] ''līmūn'', ĝenerala termino por fruktoj de [[citruso]]j, kio estas derivaĵo el la sanskrita (''nimbū'', [[limeo]]).<ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=lemon|title=Online Etymology Dictionary|author=Douglas Harper}}</ref>
== Fruktokonservado ==
| |||