Bajkalo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Tradudo de bibliografiaj titoloj
e Roboto: Automata tekst-anstataŭigo: (-anakŭ +ankaŭ)
Linio 81:
La [[lago]] '''Bajkalo''' (en [[rusa]]: о́зеро Байка́л, tr. Ozero Baykal; IPA: [ˈozʲɪrə bɐjˈkaɫ]; en [[Burjata lingvo|burjata]]: Байгал нуур, en [[Mongola lingvo|mongola]]: Байгал нуур, Baygal nuur, etimologie signife, en mongola, "la natura lago"<ref> Dervla Murphy (2007) Silverland: A Winter Journey Beyond the Urals, London, John Murray, p. 173.</ref>) estas [[rifta lago]] en [[Rusio]] kiu situas en suda [[Siberio]], sur parto de la limo inter [[Irkutska regiono]] nordokcidente kaj [[Burjatia Respubliko]] sudoriente. La lagon ĉirkaŭas [[montoj]] kaj altaj montetoj. La irkutskia flanko de la bajkala bordo estas pli kruta, kaj la burjatia estas malpli (kelkloke la montoj malproksimas de la bordo je kelkdek kilometroj).
 
La lago Bajkalo estas la [[Listo de lagoj laŭ akvokvanto|la plej granda]] [[Nesala akvo|nesalakva]] lago laŭ akvokvanto en la mondo, kaj enhavas 22–23% el la monda nesala [[surfacakvo]].<ref name=SPN2014>{{cite news| url=https://sputniknews.com/onlinenews/2004062339763495/ | title= Unique aquarium on Lake Baikal | date=23 June 2004 | publisher= Sputnik News | accessdate=10a de Junio 2017}}</ref><ref>{{cite book| authors=Schwarzenbach, Rene P.; Philip M. Gschwend; and Dieter M. Imboden | title=Environmental Organic Chemistry | year=2003 | publisher=Wiley Interscience | edition=2 | page=1052 | isbn=9780471350538}}</ref><ref>{{cite book| authors=Tyus, Harold M. | title=Ecology and Conservation of Fishes | year=2012 | publisher=CRC Press | page=116 | isbn=978-1-4398-9759-1}}</ref> Kun 23,615.39 km³ de [[nesala akvo]],<ref name="INTAS">{{cite web|url=http://users.ugent.be/~mdbatist/intas/morphometry.htm|title=A new bathymetric map of Lake Baikal. Morphometric Data. INTAS Project 99-1669. Ghent University, Ghent, Belgium; Consolidated Research Group on Marine Geosciences (CRG-MG), University of Barcelona, Spain; Limnological Institute of the Siberian Division of the Russian Academy of Sciences, Irkutsk, Russian Federation; State Science Research Navigation-Hydrographic Institute of the Ministry of Defense, St. Petersburg, Russian Federation |publisher=Ghent University, Ghent, Belgium|accessdate=9a de Julio 2009}}</ref> ĝi enhavas pli da akvo ol la Nordamerikaj [[Grandaj Lagoj]] ĉiuj kombinitaj.<ref>{{cite book|editor-last1=Bright|editor-first1= Michael | others=preface by Koichiro Mastsuura|title=1001 natural wonders : you must see before you die|date=2010|publisher=Cassell Illustrated|location=London|isbn=9781844036745|page=620|edition=2009 }}</ref> Kun maksimuma profundeco de 1,642 m,<ref name="INTAS"/> Bajkalo estas anakŭankaŭ la plej profunda lago en la mondo.<ref>{{cite web|url=http://geology.com/records/deepest-lake.shtml|title=Deepest Lake in the World|publisher=geology.com |accessdate=18a de Aŭgusto 2007}}</ref> Ĝi estas konsiderata inter la plej klaraj lagoj de la mondo<ref>{{cite book |title=Ecosystems and Natural Resources of Mountain Regions. Proceedings of the first international symposium on Lake Baikal: The current state of the surface and underground hydrosphere in mountainous areas. "Nauka", Novosibirsk, Russia|authors=Jung, J., Hojnowski, C., Jenkins, H., Ortiz, A., Brinkley, C., Cadish, L., Evans, A., Kissinger, P., Ordal, L., Osipova, S., Smith, A., Vredeveld, B., Hodge, T., Kohler, S., Rodenhouse, N. kaj Moore, M. |editor1-first=A.I. |editor1-last=Smirnov |editor2-first=L.R. |editor2-last=Izmest'eva |year=2004 |pages=131–140 |chapter=Diel vertical migration of zooplankton in Lake Baikal and its relationship to body size |chapterurl=http://www.wellesley.edu/Biology/Faculty/Mmoore/Content/JUNG_et_al_2004.pdf |chapter-format=PDF |accessdate=9a de Aŭgusto 2009}}</ref> kaj ĝi estas konsiderata ankaŭ la plej malnova lago en la mondo<ref name="touchstone">{{cite web|url=http://marine.usgs.gov/fact-sheets/baikal/|title=Lake Baikal – A Touchstone for Global Change and Rift Studies|publisher=[[United States Geological Survey]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120629180319/http://marine.usgs.gov/fact-sheets/baikal/|archivedate=2012-06-29|accessdate=2016-01-03}}</ref> - kun 25 milionoj da jaroj.<ref name="unesco">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/754|title=Lake Baikal – UNESCO World Heritage Centre|accessdate=5a de Oktobro 2012}}</ref> Ĝi estas la sepa plej granda lago en la mondo laŭ surfaca areo.
 
Kiel la lago [[Tanganjiko]], la lago Bajkalo estis formita kiel antikva [[Rifto|rifta valo]], kaj havas la tipan formon de longa [[lunkvarono]] kun surfaca areo de 31,722 km². Bajkalo estas hejmo al miloj da specioj de plantoj kaj animaloj, multaj el kiuj ekzistas nenie aliloke en la mondo. La lago estis deklarita [[Monda heredaĵo de Unesko]] en 1996.<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/754|title=Lake Baikal – World Heritage Site|publisher=World Heritage|accessdate=13a de Januaro 2007}}</ref> Ĝi estas ankaŭ hejmo de la [[Burjatoj|Burjataj]] triboj kiuj vivas ĉe la orienta flanko de la lago Bajkalo,<ref>{{cite web |author1=M. Hammer |author2=T. Karafet |title=DNA & the peopling of Siberia |url=http://www.mnh.si.edu/arctic/html/peopling_siberia.html |year=1995 |publisher=Smithsonian Institution |accessdate=9a de Aŭgusto 2009}}</ref><ref name=animal>{{cite book |title=The Other Side of Russia: A Slice of Life in Siberia and the Russian Far East |author=S. Hudgins |year=2003 |publisher=Texas A&M University Press |url=http://www.tamupress.com/product/Other-Side-of-Russia,4080.aspx |format=PDF |accessdate=9a de Aŭgusto 2009}}</ref> kie ili bredas kaprojn, kamelojn, bovojn, kaj ŝafojn,<ref name=animal/> kie la ĉefaj temperaturoj varias el vintra minimumo de −19 °C (−2 °F) al somera maksimumo de 14 °C (57 °F).<ref>{{cite journal |last=Fefelov |first=I. |author2=Tupitsyn, I. |date=Aŭgusto 2004 |title=Waders of the Selenga delta, Lake Baikal, eastern Siberia |journal=Wader Study Group Bulletin |volume=104 |pages=66–78 |url=http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/iwsgb/v104/p00066-p00078.pdf |format=PDF |accessdate=9a de Aŭgusto 2009}}</ref>