Birdumo: Malsamoj inter versioj

Birdumantoj tre ofte diferencigas sin el birdorigardantoj. La distingo inter ''birdumo'' kaj ''birdorigardado'' baziĝas sur dediĉo aŭ intenseco. Ĝenerale mempriskribitaj birdumantoj koncentriĝas plie ĉe trovo kaj studo de birdoj ol ĉe ĝenerala observado, kaj klopodas ekscii pri detaloj kiel plumoŝanĝado, distribuado, migrado kaj medio. Dediĉitaj birdumantoj klopodas investi plie en optika ilaro kiel [[teleskopo]]j kaj povas veturi malproksimen, dum birdorigardantoj agadas pli limigite eble ĉe lokaj naturaj rezervejoj, propraj ĝardenoj aŭ kiel feria [[hobio]] kaj investas malplie en optika ilaro.<ref name="dunne">{{cite book |last= Dunne |first= Pete |title= Pete Dunne on Bird Watching |year= 2003 |publisher= Houghton Mifflin |location= Boston |id= ISBN 0-395-90686-5}}</ref><ref name="oddie">{{cite book |last= Oddie |first= Bill |title= Bill Oddie's Little Black Bird Book |year= 1980 |publisher= Butler & Tanner Ltd |location= Frome & London |id= ISBN 0-413-47820-3}}</ref> Birdorigardado povas esti nur simpla pormomenta dediĉo al agrabla okupo, dum birdumado estas iom pli hobieca tasko, kiu pli proksimiĝas al ornitologio. Birdorigardantoj povas dediĉi sin al tia distrado nur semajnfine, dum vespera promenado ktp., dum birdumantoj (eĉ se ne estas ornitologoj) povas facile fari tion ĉiutage (aŭ preskaŭ).

La ornitologiaj asocioj pli kaj pli utiligas birdumantojn (kaj eĉ instigas ilin) kiel bazo de la tiel nomita ''populara scienco'', tio estas nombrado de [[populacio]]j (ekzemple dum [[birdomigrado]]) por science determini tendencojn (stabiliĝo, pliiĝo aŭ malpliiĝo), proponi politikajn decidojn al la koncernaj instancoj, helpi al pli sciencaj akademiajn studojn ktp.

[[Dosiero:Bushtits Salem OR.JPG|eta|dekstra|[[Psaltriparo]]j ĉe sebasebenhava birdomanĝejo. Birdomanĝejoj[[Birdomanĝejo]]j estas popularigitapopulara alternativo por altiri birdojn al la hejmaj ĝardenoj aŭ parkoj kaj tiel facile observi sen neceso translokiĝi al foraj birdareoj.]]

* [[Malsekaj zonoj]] aŭ [[humidejo]]j - riĉojriĉaj je [[biodiverseco]] permesas ĝenerale observi ĉefe [[Cikonioformajcikonioformaj]]n, [[Anseroformajanseroformaj]]n, [[falkoformaj]]n kaj foje [[fenikopteroformaj]]n, [[gruoformaj]]n, [[Podicipedojpodicipedoj]]n, [[pelikanoformaj]]n kaj [[karadrioformaj]]n

* [[Marbordo]]j – tie oni povas observi ĉefe [[karadrioformaj]]n kaj foje [[procelarioformaj]]n kaj [[Rabobirdorabobirdo]]jn

* [[Arbaro]] kaj [[montaro]] - tie oni povas observi ĉefe [[paseroformaj]]n, [[pego]]jn, tagajn [[Rabobirdorabobirdo]]jn kaj foje eĉ noktajn aŭ [[Strigoformaj birdoj|Strigoformajnstrigoformajn]]

* Montetoj kaj kamparo aŭ ebeneĵoebenaĵo - tie oni povas observi ĉefe [[paseroformaj]]n kaj foje [[Apodoformaj birdoj|Apusoformajnapusoformajn]], [[Rabobirdorabobirdo]]jn kaj [[koracioformaj]]n

Ĝenerale ''birdumantoj'' ŝatas naturajn mediojn, sed ankaŭ ĉe [[urbo]] eblas observi birdojbirdojn, ĉu ili estas ''loĝantoj'', ''migrantoj'' aŭ ''trapasantoj''; krome tio malfermas du kampojn al birdorigardado: unue por komencantoj (ekzemple infanoj), kiuj povas lerni kiel eĉ en urboj indas atenti kaj zorgi pri la naturo kaj duaflanke por pristuduloj kiuj povas pristudi kiel urboj iĝas specifa medio kaj habitato de specioj aŭ eĉ por fakuloj kiuj povas priserĉi eĉ ŝanĝojn de konduto aŭ kutimaro en urbaj birdaj loĝantaroj (kutime urbaj birdoj estas pli maltimidaj ol tiuj kamparaj, ekzemple ĉe [[merlo]]j, [[pasero]]j, [[palumbo]]j, ktp).

Alia tipo de rigardejoj, sed nur portempaj, estas la lokoj kiujn la birdoj trapasas dum sezona [[Birdomigrado|migrado]] aŭ tiuj kiujn ili profitas por ripozi dum tiuj ofte tiom longaj veturadoj, kutime [[lago]]j, lagunoj aŭ aliaj humidejoj. Tre ofte tiuj lokoj estas profitataj ankaŭ de fakuloj kiuj kalkulas la nombrojn de la migrantaj birdoj laŭ specioj. Tio okazas ekzemple en la markolo[[Ĝibraltara Markolo]] deinter [[ĜibraltaroHispanio]] enkaj [[HispanioMaroko]], kie (ĉefa en la hispana norda flanko pli mallarĝa kaj kontrolebla) fakuloj kaj volontuloj per specifaj rimedoj kaj metodoj (fotoj, grupa kalkulado, ktp.) nombras la unuopulojn aŭ birdarojn kiuj trapasas aŭ eĉ foje klopodas, sed malsukcesas trapasi la markolon. Kompreneble ankaŭ amatorajn birdumantoj estas bonvenaj al tiuj eventoj. Septembro estas la plej taŭga monato.

Alia pli trankvila kaj komforta ejo por rigardi birdojn, lastatempe tre uzata, estas la propraj ĝardenoj, kie la posedantoj povas rezervi areon por trankvilaj ĉeesto aŭ nestumado de birdoj, dum la plej tipa allogaĵoj estas la [[nestoskatolo]]j por nestumado kaj la [[birdomanĝejo]]j. Ofte homoj povas lokigi [[kamerao]]jn por filmigi la agadon de la birdoj. Kaj de tiuj fontoj kaj ankaŭ de la kameraoj lokitaj en naturaj lokoj, naturrezervejoj, naciaj parkoj, ktp., estas la lasta virtuala maniero rigardi birdojn el hejmo tra [[komputilo]] kaj [[interreto]], tre ofte laŭ reala tempo; foje tiu ĉi metodo estas uzata ankaŭ de priserĉantajesploraj fakuloj.

[[dosiero:Flamingos Ría Lagartos BR MX Tania Moreno.jpg|eta|dekstra|250px|<center>[[ruĝa flamengo|Ruĝaj flamengoj]] en laguno; flamengoj estas ŝatataj birdoj por facila kaj agrabla observado pro sia grando kaj belecokolorbeleco.]]

** La [[Ferooj]] estas bonega ejo por birdorigardistojbirdorigardantoj.

*** [[Lago Pergusa]] ĉe [[Enna]], ĉefa trapasejo, nestejo kaj vintrejo por birdoj en [[Sicilio]], kelkaj maloftaj kiel la [[Purpurapurpura ardeo]]

*** [[Parko Stelvio]] ĉe [[Trentino-Alto Adige]] kaj [[Lombardio]] kie denove nestumas la [[Ŝafgrifoŝafgrifo]]

[[Dosiero:Puffin2.jpg|eta|150px|[[Atlantika fraterkulo]].]]

** ĉe insuloj [[Vestmannaeyjar]] (aŭ ''Westmann'') estas la plej granda kolonio de [[Atlantikaatlantika fraterkulo]] (''[[Fratercula arctica]]'') kaj multnombraj marbirdoj,

** marborde de [[Látrabjarg]] oni povas observi multajn speciojn de [[marbirdo]]j kiuj nestumas somere. Samo validas pri multaj alijaliaj klifoj[[klifo]]j, iuj nelonge for de la internacia flughaveno ĉe Keflavík.

** ĉe la insuloj de [[Texel]]

[[Dosiero:Saddle-billed-storks-in-Okawango-delta.jpg|eta|dekstre|250px|Paro de [[Selbekuloselbekulo]]j en la [[Delto de Okavango]].]]

** en [[Kebekio]] eblas ĉeesti la migradon de [[Anseroansero]]j

** Insuloj [[Galapagoj]] tre interesaj pro kvanto de endemismoj[[endemio]]j.

** En insuloj [[Ballestas]] loĝas [[Pelikanopelikano]]j, [[Pingvenopingveno]]j kaj multnombraj marbirdoj.

[[Dosiero:Kaiserpinguine mit Jungen.jpg|eta|300px|[[Imperiestra pingveno]].]]

** insuloj [[Kanguru-Insulo|Kangaroo]] kaj [[Philipp]] por vidi koloniojn de [[Bluablua pingveneto]]

Marborde kaj ĉe insuloj eblas vidi enormajn koloniojn de [[Pingvenopingveno]]j ĉefe la [[Imperiestraimperiestra pingveno]] (''[[Aptenodytes forsteri]]'') kaj multajn aliajn marbirdojn.

En ĉiuj landoj estas organizoj kiuj kunigas ĉu ornitologojn ĉu birdumantojn kaj plej ofte kune. En Britio ekzemple ekzistas la [[British Trust for Ornithology]] kaj la [[Royal Society for the Protection of Birds]] kaj en Usono la [[National Audubon Society]], [[American Ornithologists Union]] kaj la [[American Birding Association]]. Multaj ŝtataj aŭ lokaj grupoj de la organizaĵo Audubon estas tre aktivaj en Usono. [[BirdLife International]] estas grava internacia organizo pri birdokonservado. En Hispanio estas SEO, nome la [[Sociedad Española de Ornitología]].

Plej komunaj ekipaĵoj por birdumo inkludas [[binoklo]]jn, [[teleskopo]]jn kun [[tripiedo]], kajeron kaj unu aŭ pliajn kampogvidilojn. Oni uzas ofte kaŝilojn aŭ rigardoturojn por kaŝi la observantojn el la birdoj kaj por plibonigi la vidokondiĉojn. Laŭ la jaroj optika industrio konstatis, ke birdumajn binoklojn oni vendas bone kaj ili jam havas specifajn binoklojn por tiu agado. Kelkaj entreprenoj dediĉas sin specife al birdumantoj. Preskaŭ profesiaj teleskopoj ebligas rekte foti el la teleskopo kaj en la momento aperigi la foton en specifaj [[retejo]]j ktp.

[[Fotografio]] estis ĉiam parto de birdumo, sed en pasinto kosto de bonkvalitaj fotiloj kaj longlensoj estis atingebla nur de minoritato, ofte kun mezprofesia intereso. La alveno de facile akireblaj [[Cifereca fotilo|ciferecaj fotiloj]], kiuj povas esti uzataj konektitaj kun binokloj aŭ teleskopoj (tekniko konata kiel ''digiscoping''), faciligis multege tiun aspekton de la birdumo.

== SocioSoci-psikologio ==

[[Etologo]] [[Nikolaas Tinbergen]] konsideras birdumon kiel spuron de la instinkto de ĉasado propra al homoj, kaj ĉefe al maskloj. Fakte en multaj kamparaj aŭ ĉeurbaj regionoj, kie iam ĉasado estis populara aktivaĵo, nuntempe la novaj generacioj, se ne estas tro ligataj al netaŭgaj tradicioj kaj atentas pri neceso zorgi la medion, povas esti allogataj de birdorigardado. Kiam tio iĝas altira [[ŝatokupo]] kaj vere oni ĝuas per rigardo de malofta specio, observado de specifa aŭ kurioza kutimo aŭ eĉ fotado aŭ filmado, la produkta rezulto ial anstataŭas la ĝuon de la iam ĉaspredo.