Kalifornio: Malsamoj inter versioj

{{TemasPri|la usona ŝtato|aliaj signifoj|[[California]]}}

{{Informkesto Usona ŝtato

|Nomo = Kalifornio

|Flago = Flag of California.svg

|Blazono = Seal of California.svg

|Kromnomo = The Golden State ("La Ora Ŝtato")

|Mapo = Map of USA CA.svg

}}

 

 

'''Kalifornio''' ([[angla lingvo|angle]] kaj [[hispana lingvo|hispane]] ''California'') estas [[Usono|usona]] [[Subŝtatoj de Usono|ŝtato]]. Ĝi estas la plej multnombre enloĝata ŝtato de [[Usono]], kun proksimume 34 milionoj da homoj kaj terareo de 404.815 km² (iom pli granda ol [[Japanio]]). Ĝin limas okcidente la [[Pacifiko]], norde [[Oregono]], oriente [[Nevado]] kaj [[Arizono]], kaj sude [[Meksiko]]. La nuna Kalifornio mondfamas kiel centro de la usonaj kinoindustrio en [[Holivudo]] en la suda urbego [[Losanĝeleso]] kaj komputikindustrio en [[Silicia Valo]] apud la norda urbego [[Sanfrancisko]].

 

[[Dosiero:California Topography-MEDIUM.png|eta|maldekstra|Topografia mapo de Kalifornio]]

Kalifornio estas granda ŝtato kun tre diversa geografio. La [[Kalifornia Centra Valo]] situas meze de la ŝtato, ĉirkaŭita de la [[Kaskada Montaro]] norde, la Sierra Nevada oriente, la Tehachapi Montaro sude kaj la Pacifika Marbord-montaro Oriente. La Norda parto de Centra Valo enhavas la [[Sakramenta Valo|Sakramentan Rivervalon]], kaj la suda parto enhavas la [[Valo San Joaquin|San-Joaquin-an Rivervalon]]. La Centra Valo estas ekstreme fekunda, kaj kreskas proksimume unu triono de kultivaĵoj por la tuta Usono.

[[Fitogeografio|Fitogeografie]], proksimume 45 procentoj de la stato estas arbaro, inter ili [[arista pino|aristaj pinoj]] en la Sierra Nevada (iom de la plej malnovaj arboj en la mondo), [[sekvojo]]j laŭ la [[Kaliforniaj Marbordaj Montaroj|norda Marbord-Montaro]] (la plej altaj arboj en la mondo), kaj [[sekvojadendro]]j ĉirkaŭ Nacia Parko Sekvoja (la plej granda vivantaj organismoj). [[Platotektoniko|Tektonike]], Kalifornio estas tre [[tertremoscienco|sismologie]] aktiva, ĉar kelkaj faŭltoj trapas la staton, plejeminente la Faŭlto de [[San Andreas]]. Grandaj tertremoj frapis la staton en [[Sanfranciska tertremo|1906]] kaj [[Loma Prieta Tertremo|1989]].

 

[[Hispanio|Hispanaj]] esploristoj de la [[16-a jarcento]] nomis ĉi tiun regionon de centra pacifikborda [[Nordameriko]] "California" laŭ paradiza lando en tiama hispana romano, sed ili ne koloniigis la tutan landon ĝis la malfrua [[18-a jarcento]]. Dum longa tempo, la sola eŭropa penetro en la izolita loko estis hispanaj misiistoj. Ĉi tiu kolonia Kalifornio dividiĝis inter du regionoj, poste [[Meksiko|meksikaj]] ŝtatoj: norda [[Alta Kalifornio]] kaj suda [[Kalifornia Duoninsulo]]. Samtempe, usonaj kolonianoj komencis veni en Altan Kalifornion.

 

Samtempe, [[Usono]] forprenis Altan Kalifornion de Meksiko rezulte de la [[meksika-usona milito]] de 1846-1848, pro la fekunda Centra Valo kaj la Pacifika haveno de [[Sanfrancisko]]. Kalifornio fariĝis la 31-a usona ŝtato la [[9-a de septembro|9-an de septembro]] [[1850]], du jaroj post la [[Kalifornia deliro pri oro|malkovro de oro]] kaŭzis la loĝantaron akceli rapide. Pro tio ĉi lasta, ĝi akiris la ĉjo-nomon "La Ora Ŝtato". La enfluo de kolonianoj de norda Usono certigis ke Kalifornio aliĝu al la nordaj ŝtatoj en la [[usona Enlanda Milito]].

 

Kalifornio estas la plej loĝata ŝtato en Usono (vidu la keston maldekstre por loĝantar-statistiko en 2010). Malgraŭ ĉi tiu, la loĝantaro en Kalifornio estas disvastigita tre malegale, dense koncentrita ĉirkaŭ Sanfrancisko kaj la [[Silicia Valo]], [[Sandiego]], kaj [[Losanĝeleso]]. Efektive, Kantono Losanĝeleso estas sole pli dense loĝata ol 42 ŝtatoj, kiel la plej dense loĝata [[kantono]] en la lando. La Mojave-Dezerto en la sudorienta angulo estas tre malabunde loĝata, kiel ankaŭ la densa arbaro norde de la ŝtato.

 

Aliaj Statistikoj:

* Etnoj: angloj (46,7%), latinamerikanoj (32,4%), azianoj (10,9%), afrikanoj (6,7%), indiĝenaj amerikanoj (1,0%), pacifikanoj (0.3%), aliaj (2,0%)

* Lingvoj: [[Angla lingvo|angla]] (60,5%), [[Hispana lingvo|hispana]] (25,8%), [[Ĉina lingvaro|ĉina]] (2,6%), [[Tagaloga lingvo|tagaloga]] (2,0%), [[Vjetnama lingvo|vjetnama]] (1,3%), kaj multaj aliaj

* [[Novato]]

 

[[Dosiero:GoldenGateBridge.jpg|eta|La Golden-Gate-Ponto en Sanfancisko]]

Kalifornio havas la plej grandan ekonomion de ajna usona ŝtato, kaj okupigas proksimume dek tri procenton el la [[malneta enlanda produkto]] de Usono. Fakte, nur ok landoj en la mondo havas pli grandajn ekonomiojn ol Kalifornio. La internacia komerco konsistigas preskaŭ kvaronon de kalifornia ekonomio, kaj komputiloj kaj elektronikaj produktoj estas la pinta eksporto, rezulte de Silicia Valo. Aliaj gravaj sektoroj estas agrikulturo, turismo, transportado, registaro, privata komerco, kaj edukado kaj sanaj servoj. Lastatempe, Kalifornia registaro alfrontas buĝetan krizon, pro la nuna usona ekonomia recesio.

 

Kalifornio estas konektita de vasta reto de [[Interŝtata Ŝosea Sistemo|Interŝtataj Ŝoseoj]], Usonaj Vojoj, kaj Kaliforniaj Ŝtataj Vojoj. La [[Golden-Gate-Ponto]], kiu portas ''Usonan Vojon 101'' kaj ''Kalifornian Ŝtatan Vojon 1'', estas unu el la plej fama de rekoniloj en la stato, kompletigis en 1937. Ĉefaj [[Flughaveno|flughavenoj]] en Kalifornio inkluzivas Losanĝelesa Internacia Flughaveno kaj Sanfranciska Internacia Flughaveno.

 

Kalifornio estas ĝenerale [[Demokrata Partio (Usono)|Demokrata]] ŝtato. Malgraŭ ĉi tiu, ĝi elektis kelkajn [[Respublikana Partio (Usono)|Respublikanajn]] ŝtatestrojn, inter ili siatempa ŝtatestro [[Arnold Schwarzenegger]]. Kalifornia oficiale permesas [[mortpuno]]n, kaj havas la plej grandan nombron de la mortovico prizonuloj en la lando.

 

[[Dosiero:Berkeley glade afternoon.jpg|eta|Universitato de Kalifornio ĉe Berkeley]]

Kalifornio havas tri apartajn sistemojn por publika [[postduaranga edukado]]. La tre respektata [[Universitato de Kalifornio]] havas dek terenojn tra la tuta stato, inter ili [[Universitato de Kalifornio ĉe Berkeley|Berkeley]], [[Universitato de Kalifornio ĉe Irvine|Irvine]], [[Universitato de Kalifornio ĉe Los-Anĝeleso|Losanĝeleso]] kaj [[Universitato de Kalifornio en Santa Cruz|Santa Cruz]]. [[Kalifornia Ŝtata Universitato]] havas dudek tri terenojn, kaj estas la plej granda universitata sistemo en la lando laŭ nombro de studentoj. La sistemo de Kaliforniaj Komunumaj Superaj Lernejoj provizas kaj superlernejajn kursojn kaj metian trejnadon malplimultekoste ol universitatoj. Ĝi estas la plej granda superlerneja sistemo en Usono, kun 110 terenoj. En Kalifornio, estas ankaŭ kelkaj estimataj privataj Universitatoj, kiel [[Universitato Stanford|Stanford]], [[Kalifornia Instituto de Teknologio]], kaj [[Universitato de Suda Kalifornio]].

 

{{projektoj|commonscat=California|wikinewscat=Kalifornio}}

* [http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php]

* [http://www.businessweek.com/ap/financialnews/D9JS1MLO0.htm]

 

{{Vidindaĵoj de Kalifornio}}

{{Usonaj ŝtatoj}}