Kariba Maro: Malsamoj inter versioj

| nomo = Kariba Maromaro

| priskribo1 = Mapo de Kariba Maromaro.

| priskribo2 = Mapo de Kariba Maromaro.

La '''Kariba Maromaro''' estas [[maro]] de [[Atlantiko]] situanta en la tropikoj de la [[okcidenta hemisfero]]. Ĝi estas saltita fare de la [[Jukatano]] de Meksiko kaj Mezameriko en la okcidento kaj sudokcidento, en la nordo proksime de la [[Grandaj Antiloj]] komencanta kun [[Kubo]], en la oriento proksime de la [[Malgrandaj Antiloj]], kaj en la sudo proksime de la norda marbordo de [[Sudameriko]].<ref>[http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/latin_america_and_caribbean/our_solutions/marine_turtle_programme/projects/hawksbill_caribbean_english/caribbean_sea/index.cfm The Caribbean Sea] World Wildlife Fund. Website last accessed 5 December 2009</ref>

La Kariba Maromaro komunikas kun [[Atlantika Oceano]], sude de la [[Meksika Golfo]]. Ĝin bordas sude [[Venezuelo]], [[Kolombio]], kaj [[Panamo]], okcidente [[Kostariko]], [[Nikaragvo]], [[Honduro]], [[Gvatemalo]], [[Belizo]], kaj la [[Jukatano]]-duoninsulo apartenanta al [[Meksiko]], norde [[Grandaj Antiloj|Grandaj Antilaj]] insuloj [[Kubo (insulo)|Kubo]], [[Hispanjolo]], [[Jamajko]], kaj [[Puerto-Riko]], kaj oriente [[Malgrandaj Antiloj]]. La ligo inter la Kariba Maromaro kaj la Meksika Golfo estas la [[Jukatana Markolo]].

La tuta areo de la Kariba Maromaro, la multaj insuloj de Karibio, kaj apudaj marbordoj, estas kolektive konata kiel [[Karibio]]. La Kariba Maromaro estas unu el la plej grandaj maroj kaj havas areon de proksimume 2,754,000 km² (1,063,000 sq. mejl.).<ref>[http://www.allthesea.com/Caribbean-Sea.html The Caribbean Sea] All The Sea. URL laste alirite la 7an de Majo, 2006</ref>

[[Biogeografio|Biogeografie]] la suda parto de Kariba Maromaro estas unu el la 43 maro-[[ekoregiono]]j de la [[Tutmondaj 200]]. Tiuj ĉi estas nombro de ekoregionoj elektitaj far la [[Monda Natur-Fonduso]] ( WWF ) kaj la [[Nacia Geografia Societo]] pro sia graveco pri la [[naturprotekto]].

La nomo "Karibio" estas derivita de la indiĝenaj kariboj, unu el la dominaj indianaj grupoj en la regiono dum eŭropa kontakto okazinta en la fino de la 15-a jarcento. Post la eltrovo de Karibio fare de Kristoforo Kolumbo en 1492, la hispana esprimo ''Antillas'' (antiloj) estis asignita al la teroj; devene de tio, "Maro de Antiloj" estas ofta alternativa nomo por la Kariba Maromaro en diversaj eŭropaj lingvoj. Dum la unua jarcento da evoluo, la hispana domineco estis senkontesta.

La Kariba Maromaro estis nekonata akvoareo al la loĝantaroj de Eŭrazio ĝis 1492, kiam Kristoforo Kolumbo unue velis en karibajn akvojn serĉe por trovi marvojon al Azio. En tiu tempo la [[Okcidenta Hemisfero]] ĝenerale estis malkonata al eŭropanoj. Sekvante la eltrovon de la insuloj fare de Kolumbo, la areo estis rapide koloniigita fare de pluraj okcidentaj kulturoj (komence [[Hispanio]], kaj pli posta [[Portugalio]], [[Anglio]], la [[Respubliko de la Sep Unuiĝintaj Provincoj]], [[Francio]] kaj [[Danio]]). Sekvante la koloniigon de la karibaj insuloj, la Kariba Maromaro iĝis okupata areo fare de eŭrop-bazita mara komerco kaj transporto, kaj tiu komerco poste altiris [[piratado]]n.

Hodiaŭ la areo estas hejmo al 22 insulteritorioj kaj al limoj de 12 kontinentaj landoj. Pro la abundo de sunbrilo, jar-rondaj tropikaj temperaturoj moderigitaj per la preskaŭ konstantaj [[pasato]]j, kaj la bonega gamo da pitoreskaj cellokoj por viziti, dum la dua duono de la 20-a jarcento kaj la komenco de la 21-a, la Kariba Maromaro iĝis populara loko por [[turismo]].

La [[Internacia Hidrografia Organizo]] difinas la limojn de la Kariba Maromaro jene:<ref>{{cite web|url=http://www.iho-ohi.net/iho_pubs/standard/S-23/S23_1953.pdf|title=Limits of Oceans and Seas, 3rd edition|year=1953|publisher=International Hydrographic Organization|accessdate=7 February 2010}}</ref>

::''Orientaj limoj.'' El Punta San Diego (Puerto Rico) Norden laŭ la meridiano de (65°39'W) ĝis la 100 sonda linio, de tie Orienten kaj Suden, tiumaniere ke ĉiuj insuloj, sablejoj kaj mallarĝaj akvoj de la [[Malgrandaj Antiloj]] estas inkluditaj en la Kariba Maromaro ĝis Galera Point (Nordorienta ekstremaĵo de la insulo [[Trinidado]]). De Galera Point tra Trinidado ĝis Galeota Point (Sudoriente ekstrema) kaj de tie ĝis Punta Baja (9°32′N 61°0′W ) en [[Venezuelo]].

Notu ke, kvankam [[Barbado]] estas insulo sur la sama kontinenta ŝildo, estas konsiderita kiel en Atlantiko prefere ol ĉe la Kariba Maromaro.

La Kariba Maromaro estas oceana maro plejparte troviĝanta sur la [[Karibia plato]]. La Kariba Maromaro estas apartigita de la oceano per pluraj insularkoj de diversaj aĝoj. La plej nova de ili streĉadas de la [[Malgrandaj Antiloj]] ĝis la [[Virgulininsuloj]] kaj ĝis la nordoriento de [[Trinidado kaj Tobago]] de la marbordo de [[Venezuelo]]. Tiu arko estis formita per la kolizio de la [[Sudamerika plato]] kun la Karibia plato kaj inkludas aktivajn kaj formortintajn [[vulkano]]jn kiaj ekzemple [[Monto Pelee]], la [[Skribplumo]] (vulkano) sur [[Sint-Eustatius]] en la [[Karibia Nederlando]] kaj [[Morne Trois Pitons]] sur [[Dominiko]]. La plej grandaj insuloj en la norda parto de la maro nome [[Kubo]], [[Hispaniolo]], [[Jamajko]] kaj [[Porto-Riko]] situas sur pli aĝa insularko. La geologia aĝo de la Kariba Maromaro ne estas konata kun certeco sed estas taksita havi aĝon inter 160 kaj 180 milionoj da jaroj kaj estis formita per horizontala frakturo kiu disfendas la superkontinenton nomitan [[Pangeo]] en la [[Mezozoika Epoko]].<ref>Iturralde-Vinent, Manuel (2004), The first inhabitants of the Caribbean, Cuban Science Network . URL alirita la 28/07/2007</ref> Estas supozite ke la prakariba baseno ekzistis en la [[Devonia periodo]]. En la komenco de la Karbonia movado de [[Gondvano]] en la nordo kaj ĝia konverĝo kun la Eŭramerika baseno malpliiĝis en grandeco. La venonta scenejo de la formado de la Kariba Maromaro komenciĝis en la [[Triaso]]. Potenca fendetiĝado kaŭzis la formadon de mallarĝaj trogoj, streĉante de moderna [[Novlando]] ĝis la okcidenta marbordo de la Meksikia golfo kiu formiĝis siliciclasta sedimentaj petroj. En la frua Ĵuraso pro potenca mara malobeo, akvo krevis en la nunan areon de la Meksika golfo kreante vastan malprofundan naĝejon tie. La apero de profundaj basenoj en la Karibio okazis dum la epoko de la Meza [[Ĵuraso]] fendetiĝante. La apero de tiuj basenoj markis la komencon de Atlantiko kaj kontribuis al la detruo de Pangeo ĉe la fino de la malfrua Ĵuraso. Dum la [[Kretaceo]] la Karibio akiris la formon proksiman al tio vidita hodiaŭ. En la frua paleogeno pro mara regreso la Karibio iĝis separita de la Meksikia golfo kaj Atlantiko de la tero de Kubo kaj Haitio. La Karibio restis kiel tio por la plej granda parto de la [[Kenozoiko]] ĝis la [[Holoceno]] kiam altiĝantaj akvoniveloj de la oceanoj reestigis komunikadon kun Atlantiko.

La grundo de Karibio estas kunmetita de sub-oceanaj [[sedimento]]j de intense ruĝa [[argilo]] en la profundaj basenoj kaj trogoj. Sur kontinentdeklivoj kaj krestoj kalkecaj [[silto]]j estas trovitaj. Argilmineraloj verŝajne estis deponitaj el la kontinentaj riveroj [[Orinoko]] kaj [[Magdalena]]. Kuŝejoj sur la fundo de la Kariba Maromaro kaj de la [[Meksika Golfo]] havas dikecon de proksimume 1 km. Supraj sedimentaj tavoloj rilatigas al la periodo de la [[Mezozoiko]] ĝis la [[Kenozoiko]] (antaŭ 250 milionoj da jaroj ĝis nuntempo) kaj la pli malaltaj tavoloj de la [[Paleozoiko]] ĝis la Mezozoiko.

La kariba marfundo estas dividita en kvin basenojn apartigitajn unu disde la alia per subakvaj krestoj kaj montaraj sistemoj. Atlantika akvo eniras la Karibion tra la Anegada Trairejo kuŝanta inter la [[Malgrandaj Antiloj]] kaj [[Virgulininsuloj]] kaj la [[Ventflanka Markolo]] situanta inter [[Kubo]] kaj [[Haitio]]. La [[Jukatana Markolo]] inter [[Meksiko]] kaj Kubo interligas la Meksikan Golfon kun Karibio. La plej profundaj punktoj de la maro situas en la [[Kajmana Fosaĵo]] kun profundaĵoj atingantaj ĉirkaŭ 7,686 m (25,220 ft). Malgraŭ tio, la Kariba Maromaro estas konsiderita relative malprofunda maro en komparo al aliaj korpoj de akvo.

[[Dosiero:Caribbean Ocean view from Bodden Town.jpg|thumb|left|Kariba Maromaro, vido el Bodden Town, [[Granda Kajmano]]]]

* {{eo}} Mulders E.N. 1971 : Aruba : Miniatura Babelo en Kariba Maromaro, ''[[Esperanto (revuo)|Esperanto]]'', n-o 784 (3), 46 - 49.

{{havenda artikolo|Kariba Maromaro}}

[[Kategorio:Kariba Maromaro]]