Noruzo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Internacia festotago
Linio 1:
[[Dosiero:Noruz - Persia.jpg|alternative=Pentraĵo reprezentante kajaran (qajar) familion por Noruzo sidante ĉirkaŭ la Haft-Sin kaj probable legante Hafez.|eta|Pentraĵo reprezentante kajaran (qajar) familion por Noruzo sidante ĉirkaŭ la ''Haft-Sin'' kaj probable legante [[Hafizo|Hafez]] (Hafizo).]]
'''Noruzo''' aŭ '''Noruzo''' aŭ '''Noruzo''' estas la orienta novjaro, unu el la plej belaj kaj ŝatataj festoj en pluraj orientaj landoj.
 
Noruzo (litere tradukite : 'Nova tago') estas popola simbolo de vekiĝanta naturo, printempo, bono, paco kaj nova vivo<ref>Anatoli Ionesov, Saluton, Naŭruo - la feto, kiu unuigas kaj plinobligas la mondon!, Revuo Esperanto, nro 1324 (5), Majo 2018, p. 115.</ref>.
 
La Ĝenerala Asembleo de [[Unuiĝintaj Nacioj]] laŭ la decido en 2010 proklamis la 21-an de marto la internacian tagon de Noruzo. Laŭ la astronomia tempo (komenco de printempo), tiu tago povus okazi je la [[20a de marto|20-a]], 21-a aŭ [[22a de marto|22-a de marto]]. Noruzo trovigas sur la Reprezenta Listo de [[Nemateria kultura heredaĵo|Nemateria Kultura Heredaĵo]] de la Homaro<ref name=":0">(angla) ''Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz: Inscribed in 2009 on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity'', [http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?RL=00282 UNESCO].</ref>.
 
Unesko akceptis ĝin sur la Reprezenta Listo de [[Nemateria kultura heredaĵo|Nemateria Kultura Heredaĵo]] de la Homaro.
 
== Unesko ==
Noruzo estas enskribita en la Reprezenta Listo de [[Nemateria kultura heredaĵo|Nemateria Kultura Heredaĵo]] de la Homaro<ref name=":0">(angla) ''Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz: Inscribed in 2009 on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity'', [http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?RL=00282 UNESCO].</ref>.
 
 
 
[[Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj|Ĝenerala Asembleo de]] La UN rekonis la Internacian Tagon de Noruzo en 2010, priskribante ĝin kiel irandevena printempa festo, kiu estis festita dum pli ol 3000 jaroj<ref>(angla) "General Assembly Recognizes 21 March as International Day of Nowruz, Also Changes to 23–24 March Dialogue on Financing for Development"''.'' UN.org. la 23-an de februaro 2010. </ref><ref>(angla) ''Sheikholeslami, Ali (2010-02-24).'' "UN Officially Recognizes March 21 as International Nowruz Day"''. Businessweek.com. Arkivitia de la originalo je la 1-a de aprilo 2010.'' </ref>. Dum la renkontiĝo de ''La inter-registara komitato por la konservado de la nemateria heredaĵo'' de la [[Unuiĝintaj Nacioj]], okazinta inter la 28-a de septembro kaj la 2-a de oktobro 2009, Noruzo estis oficiale registrita sur la UNESKO-Reprezenta Listo de [[Nemateria kultura heredaĵo|Nemateria Kultura Heredaĵo]] de la Homaro<ref name=":0" /><ref>(angla) ''Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz: akceptita en 2009 sur la Retrezenta Listo de Nemateria Kultura Heredaĵo de la Homaro, UNESKO.'' </ref><ref>(angla) [http://www.tehrantimes.com/news/204443/Noruz-and-Iranian-radifs-registered-on-UNESCO-list Noruz and Iranian radifs registered on UNESCO list], Teheran Times, la 1-a de oktobro 2009.</ref><ref>(angla) ''Nowruz became international'' (noruzo fariĝis internacia), en la [[Persa lingvo|persa]], BBC, Wednesday, la 30-a de septembro 2009, BBC.co.uk</ref>. En respondo al la rekono fare de UN, Irano eldonis poŝtmarkon<ref>(angla) Iran issues stamp celebrating Int'l Day of Nowruz, Press TV, la 28-an de marto 2010 .</ref>.
 
== Internacia festotago ==
Ankaŭ estanta [[Zaratuŝtrismo|Zoroastrisma]] ferio (-> [[Chaharshanbe Suri]]), ĝi estas ankaŭ sankta [[tago]] por anoj de [[Sufiismo]] kaj ankaŭ [[Bahaa Kredo|Bahaanoj]] ĉe kiuj Noruzo estas unu el la naŭ sanktaj tagoj.
 
Oni festas Noruzon en [[IranoAfganio]], [[Albanio]], [[Azerbajĝano]], [[AfganioBarato]], [[Pakistano|Ĉinio (Xinjiang)]], [[TurkioIrano]], [[AlbanioKartvelio]], [[KartvelioPakistano]], [[Rusio]] ([[Dagestano]]), [[Turkio]], diversaj landoj de [[Centra Azio]] kiel [[TurkmenioKazaĥio]], [[TaĝikioKirgizio]], [[UzbekioTaĝikio]], [[KirgizioTurkmenio]], kaj [[KazaĥioUzbekio]], kaj ankaŭ inter la [[kurdoj]] kaj divesaj diasporoj, de tiujen popolojkelkaj eŭropaj landoj.
 
Landoj kun Noruzo kiel publika feriotago :
 
[[Afganio]] (21 marto)<ref>(angla) Lt. j.g. Keith Goodsell (March 7, 2011). [http://www.centcom.mil/news/key-afghan-us-leadership-plant-trees-for-farmer-s-day "Key Afghan, US leadership plant trees for Farmer's Day"]. United States Central Command. </ref>
Linio 25 ⟶ 17:
[[Albanio]] (22 marto)<ref>(angla) [https://web.archive.org/web/20110818091434/http://www.komunitetibektashi.org/in.php?fq=brenda&gj=gj1&kid=1 "The World Headquarters of the Bektashi Order – Tirana, Albania"]. komunitetibektashi.org. Arkivita de la originalo je la 18-a de auĝusto 2011. </ref>
 
[[Azerbajĝano]] (20 marto al 26 marto, totalo desume sep tagoj)<ref>(angla) [http://www.bank-holidays.com/holidays.php?annee=2010&id_pays=16 "Azerbaijan 2010 Bank Holidays"]. Bank-holidays.com. </ref>
 
[[Kartvelio]]<ref>(angla) [http://www.civil.ge/eng/article.php?id=22108 "Nowruz Declared as National Holiday in Georgia"]. Civil.Ge, la 1-a de julio 2001.</ref>
 
[[Irano|Ira]]<nowiki/>no (20 marto al 24 marto, totalo desume kvin tagoj en ĝenerala kaj totalo de 14 tagoj por lernejoj kaj universita[[Irano|j)]]<nowiki/>to<ref>(angla) [http://www.bank-holidays.com/holidays.php?annee=2010&id_pays=85 "Iran (Islamic Republic of) 2010 Bank Holidays"]. Bank-holidays.com.</ref>
 
 
Linio 35 ⟶ 27:
[[Irako]] (''de jur'' ''n''e [[Aŭtonoma Regiono Kurdistano|Iraka Kurdio]], ''de factota''tano) (21 marto)<ref>(angla) [http://www.bank-holidays.com/holidays.php?annee=2010&id_pays=84 "Iraq 2010 Bank Holidays"]. Bank-holidays.com. </ref>
 
[[Kazaĥio]] (21 marto al 24 marto, totalo desume kvar tagoj)
 
[[Kirgizio]] (22 marto)<ref>(angla) [http://www.bank-holidays.com/holidays.php?annee=2010&id_pays=94 "Kyrgyzstan 2010 Bank Holidays"]. Bank-holidays.com. </ref><ref>(angla) [http://www.payvand.com/news/06/mar/1225.html "Norouz in Kyrgyzstan"]. Payvand.com.la 26-an de marto 2006.</ref>
 
[[Kosovo]] (21 marto)
 
[[Taĝikio]] (20 marto al 23 marto, totalo desume kvar tagoj)<ref>(angla) [http://www.rferl.org/featuresarticle/2006/03/86AFE190-45DF-4C9D-AF81-3A3158C6D595.html "Turkmen President Urges Youth To Read 'Rukhnama'"]. Rferl.org, la 20-an de marto 2006.</ref>
[[Kirgizio]] (22 marto)<ref>(angla) [http://www.bank-holidays.com/holidays.php?annee=2010&id_pays=94 "Kyrgyzstan 2010 Bank Holidays"]. Bank-holidays.com. </ref>
 
[[Kirgizio]] (21 marto)<ref>(angla) [http://www.payvand.com/news/06/mar/1225.html "Norouz in Kyrgyzstan"]. Payvand.com.la 26-an de marto 2006.</ref>
 
[[Taĝikio]] (20 marto al 23 marto, totalo de kvar tagoj)<ref>(angla) [http://www.rferl.org/featuresarticle/2006/03/86AFE190-45DF-4C9D-AF81-3A3158C6D595.html "Turkmen President Urges Youth To Read 'Rukhnama'"]. Rferl.org, la 20-an de marto 2006.</ref>
 
[[Turkmenio]] (21 marto al 22 marto, totalo desume du tagoj)<ref>(angla) [http://www.bank-holidays.com/holidays.php?annee=2010&id_pays=179 "Turkmenistan 2010 Bank Holidays"]. Bank-holidays.com</ref>
 
[[Uzbekio]] (21 marto)<ref>(angla) [http://www.bank-holidays.com/holidays.php?annee=2010&id_pays=129 "Uzbekistan 2010 Bank Holidays"]. Bank-holidays.com</ref>
 
== Unesko ==
[[Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj|Ĝenerala Asembleo de]] La UN rekonis la Internacian Tagon de Noruzo en 2010, priskribante ĝin kiel irandevena printempa festo, kiu estisjam estas festita dum pli ol 3000 jaroj<ref>(angla) "General Assembly Recognizes 21 March as International Day of Nowruz, Also Changes to 23–24 March Dialogue on Financing for Development"''.'' UN.org. la 23-an de februaro 2010. </ref><ref>(angla) ''Sheikholeslami, Ali (2010-02-24).'' "UN Officially Recognizes March 21 as International Nowruz Day"''. Businessweek.com. Arkivitia de la originalo je la 1-a de aprilo 2010.'' </ref>. Dum la renkontiĝo de ''La inter-registara komitato por la konservado de la nemateria heredaĵo'' de la [[Unuiĝintaj Nacioj]], okazinta inter la 28-a de septembro kaj la 2-a de oktobro 2009, Noruzo estis oficiale registrita sur la UNESKO-Reprezenta Listo de [[Nemateria kultura heredaĵo|Nemateria Kultura Heredaĵo]] de la Homaro<ref name=":0" /><ref>(angla) ''Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz: akceptita en 2009 sur la Retrezenta Listo de Nemateria Kultura Heredaĵo de la Homaro, UNESKO.'' </ref><ref>(angla) [http://www.tehrantimes.com/news/204443/Noruz-and-Iranian-radifs-registered-on-UNESCO-list Noruz and Iranian radifs registered on UNESCO list], Teheran Times, la 1-a de oktobro 2009.</ref><ref>(angla) ''Nowruz became international'' (noruzo fariĝis internacia), en la [[Persa lingvo|persa]], BBC, Wednesday, la 30-a de septembro 2009, BBC.co.uk</ref>. En respondo al la rekono fare de UN, Irano eldonis poŝtmarkon<ref>(angla) Iran issues stamp celebrating Int'l Day of Nowruz, Press TV, la 28-an de marto 2010 .</ref>.
 
== Haft SinIrano ==
En Irano ankaŭ oni nomas ĝin Eid feston, kvankam ĝi ne estas islama festo. Noruzo estas la unua tago de la [[printempo]] kaj la komenco de la Iranairana jaro. Ĝi ankaŭ estas la komenco de la [[Bahaa Kalendaro]]. Estas festo de iuj komunumoj je la [[21a de marto|21-a de marto]] kaj de aliuloj je la tago de la astronomia tempo (komenco de printempo), kiu povus okazi je la [[20a de marto|20a]], 21a aŭ [[22a de marto]].
 
=== Haft Sin ===
En Irano ankaŭ oni nomas ĝin Eid feston, kvankam ĝi ne estas islama festo. Noruzo estas la unua tago de [[printempo]] kaj la komenco de la Irana jaro. Ĝi ankaŭ estas la komenco de la [[Bahaa Kalendaro]]. Estas festo de iuj komunumoj je la [[21a de marto]] kaj de aliuloj je la tago de la astronomia tempo (komenco de printempo), kiu povus okazi je la [[20a de marto|20a]], 21a aŭ [[22a de marto]].
 
== Haft Sin ==
Dumm [[Haft Sin]], familioj ornamas tablon kun sep eroj kiuj reprezentas la novan sezonon kiu komencas kun la persa letera sin (s). La eroj inkluzivas :
# ''Sib'' ([[pomo]]), kiu reprezentas belecon
Linio 64 ⟶ 56:
 
== Literumado kaj prononcado ==
Noruzo ({{IPA-fa|noːˈɾuːz|IPA}}[[:en:Help:IPA/Persian|[noːˈɾuːz]]]), (persa : {{lang|fa|نوروز}}‎, ''novruz'', aliliterata en Esperanto '''naŭruzo''' ({{IPA-fa|næuˈɾoːz|IPA}}[næuˈɾoːz]), '''noŭruzo''' ({{IPA-fa|nouˈɾuːz|IPA}}[nouˈɾuːz]), kun diversaj lokaj prononcoj, ekzemple en la [[Bahaa Kredo]] ({{IPA-fa|næuˈɾoːz|IPA}}[næuˈɾuːz]), estas la orienta Novjaro,
 
La oficialaj nomoj estas :
{| class="wikitable"
|Norouz, Norooz, Narooz, Nawruz, Newroz, Newruz, Nauruz, Nawroz, Noruz, Novruz, Nauroz, Navroz, Naw-Rúz, Nowroj, Navroj, Nevruz, Navruz, Navrez, Nooruz, Nauryz, Nevruz, Nowrouz, Nezrouz
|}
Ekzistas multaj variantoj literumi la vorton ''Noruzo'' :
 
Linio 124 ⟶ 120:
Dosiero:Celebrating Nowruz in Palangan.jpg|Celebrado de Noruzo fare de kurdoj en Palagan, Irano
Dosiero:Painting Nowruz eggs in Tehran.jpg|La pentrado de Noruz-ovegoj en Tehrano, Irano.
</gallery>{{Commons|Nowruz}}
 
== Vidu ankaŭ ==
[[Festaj kaj feriaj tagoj]]
 
[[Jaldao]]
 
== Referencoj ==
Linio 136 ⟶ 137:
[[Kategorio:Persa kulturo]]
[[Kategorio:Persaj vortoj kaj esprimoj]]
<references />{{Commons|Nowruz}}
[[Kategorio:Unesko]]