Indiĝenaj popoloj: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Alifono (diskuto | kontribuoj) e ref 1 |
Alifono (diskuto | kontribuoj) |
||
Linio 1:
'''[[indiĝeno|Indiĝenaj]] [[popolo]]j''' aŭ '''[[aŭtoktono|aŭtoktonaj popoloj]]'''
<span data-segmentid="9" class="cx-segment">Sub '''Indiĝena loĝantaro''' en ĝenerala senco oni komprenas 'la homoj kiuj apartenas al lando, ĉar ili naskiĝis en ĝi aŭ la ne-[[Enmigrado|enmigrinta]] loĝantaro de la lando. </span><span data-segmentid="13" class="cx-segment">En Kanado ekzemple oni parolas pri "First People" aŭ la "Unuaj Homoj".</span>
<span data-segmentid="9" class="cx-segment">La aŭtoktonaj popoloj reprezentas proksimume 370 milionojn da personoj en la mondo, vivante en pli ol 70 landoj. A</span><span data-segmentid="10" class="cx-segment">liaj term</span><span data-segmentid="9" class="cx-segment">in</span><span data-segmentid="10" class="cx-segment">oj foje estis uzitaj por indiki ilin, kiel</span> <span data-segmentid="9" class="cx-segment">ekzemple </span><span data-segmentid="10" class="cx-segment">«unua popolo», «</span><span data-segmentid="9" class="cx-segment">radika </span><span data-segmentid="10" class="cx-segment">popolo», «[[Unuaj nacioj|unua nacio]]», «denaska popolo» kaj eĉ malestima termino kiel «primitiva popolo»</span><ref>(fr) Jean Malaurie, ''[https://www.monde-diplomatique.fr/1999/04/MALAURIE/2934 La leçon des peuples premiers]'' (la leciono de la unuaj popoloj), De Monde Diplomatique, april 1999.</ref><span data-segmentid="10" class="cx-segment">.</span>
Ne ekzistas universala aŭ fiksita difino, sed la termino estas uzata pri iu ajn etna grupo kiu loĝadas en geografia regiono kun kiu la grupo havas la plej frutempan, historian ligon. Tamen troviĝas kelkaj sufiĉe vaste akceptataj vortumigoj de internaciaj instancoj kiel la [[Unuiĝintaj Nacioj]] kiuj difinas pli strikte la terminon, "indiĝenaj popoloj". Laŭ tiaj difinoj, indiĝenaj popoloj estas grupoj kiuj:
* havas historian ligon kun iu geografia regiono antaŭ ol ĝia koloniigado aŭ aneksigado de aliaj grupoj
Linio 5 ⟶ 12:
* konservas almenaŭ parte siajn proprajn lingvajn, kulturajn kaj socistrukturajn karakterizaĵojn, kaj tiel estas almenaŭ iugrade distingeblaj de la ĉirkaŭaj popoloj de la ĉefaj etnogrupoj de la nacia-ŝtato.
<span data-segmentid="28" class="cx-segment">La [[Werkgroep van de Verenigde Naties voor Inheemse Volkeren|laborgrupo de la Unuiĝintaj Nacioj por Indiĝenaj Popoloj]] venis en [[1972]] kun la jena difino:</span>
== 2019 internacia jaro de indiĝenjaj lingvoj ==▼
Kvankam indiĝenaj popoloj konsistigas malpli ol 6% de la tutmonda loĝantaro, ili parolas pli ol 4000 de la lingvoj en la mondo. Indiĝenaj lingvoj estas ne nur komunikiloj, sed ankaŭ ampleksaj kaj kompleksaj sciosistemoj, kiuj disvolviĝis dum jarmiloj. Ili estas esencaj por la identeco de indiĝenaj popoloj, la konservado de iliaj kulturoj, mondperspektivoj kaj vizioj<ref>(en) ''[[Hack the future: Preserving indigenous languages through free and open source software]]'' (Hackathon por la Konservado (kaj antaŭenigo) de Indiĝenaj Lingvoj tra Libera kaj Malfermkoda Programado), la 28-an de februaro 2019 (alirite la 17-an de marto 2019).</ref>.▼
: ''Indiĝenaj popoloj konsistas el la posteuloj de la popoloj,''
== Eksteraj ligiloj ==▼
: ''- kiuj tute aŭ parte vivis en la nuna teritorio de lando, en tempo kiam homoj de malsama kulturo aŭ etna origino tie alvenis, supervenkis ilin, ĉu pro konkeraj, demografiaj aŭ en aliaj manieroj, kondukis ilin al ne-domina aŭ kolonia pozicio;''
: ''- kiuj nun pli vivadas laŭ ilia propra socia, ekonomia kaj kultura kutimoj kaj tradicioj ol kun la institucioj de la lando kie ili nun apartenas, en ŝtata strukturo en kiu plejparte naciaj, sociaj kaj kulturaj karakterizaĵojn de aliaj segmentoj de la populacio superregas.''
== <span data-segmentid="31" class="cx-segment">Indiĝenaj popoloj ĉirkaŭ la mondo</span> ==
* [http://www.uea.org/vikio/Deklaro_De_UN_En_Esperanto Deklaro pri la rajtoj de indiĝenaj popoloj] - [[Unuiĝintaj Nacioj]]▼
[[Dosiero:Mapuche.jpg|alternative=Mapuĉa indiano.|eta|[[Mapuĉoj|Mapuĉa]] indiano.]]
Kelkaj ekzemploj de indiĝenaj popoloj estas la [[mapuĉoj]] en [[Argentino]] kaj [[Ĉilio]], la [[lenkoj]], la <span data-segmentid="1403" class="cx-segment">[[soraboj]] en [[Luzacio]]</span> (Germanio), la [[sameoj]] en la nordo de kvar landoj, [[Norvegio]] , [[Svedio]] , [[Finnlando]] kaj Rusujo, aŭ en la [[Kola duoninsulo|duoninsulo de Kola]]<ref name="SAM1">(fr) Jean-Marie Montier, ''Les Lapons: Étude d'une minorité scandinave'', Presses universitaires de Caen,1970 <small>(<nowiki>ISBN 2841334759</nowiki>)</small>.</ref>, la [[Indiĝenaj aŭstralianoj|aŭstraliaj indiĝenoj]], la [[Insulanoj de Toresa Markolo|insulanoj de la Toresa Markolo]], la [[papuoj]], la [[kanakoj]], <span data-segmentid="66" class="cx-segment">[[Tvaoj de la Grandaj lagoj|la tvaoj de la Grandaj Lagoj]] (Respubliko de [[Kongo]], [[Demokratia Respubliko Kongo]] , [[Ruando]] , [[Burundo]] , [[Ugando]]), la [[pigmeoj]]. La [[Ajnuoj]] estas la indiĝenaj homoj de Japanio. La [[Berberoj|berberaj]] grupoj kiuj troviĝas en [[Maroko]], [[Alĝerio]], [[Tunizio]], [[Libio]], [[Maŭritanio]], [[Malio]], [[Niĝero]] kaj [[Kanarioj]] <ref name="BER1">(de) Dieter Jobst, [https://duepublico.uni-duisburg-essen.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-12819/BERBER.pdf Völkerkundliche Studie über die Architektur der Berber in Nordafrika].</ref> povas esti klasifikitaj laŭ pluraj [[Tribo|triboj]], konfederacioj aŭ grupoj.</span>
▲== 2019 internacia jaro de indiĝenjaj lingvoj ==
* [http://www.uea.org/vikio/Indiĝenaj_Popoloj Retpaĝaro de UEA pri indiĝenaj popoloj] - [[UEA]]▼
▲Kvankam indiĝenaj popoloj konsistigas malpli ol 6% de la tutmonda loĝantaro, ili parolas pli ol 4000 de la lingvoj en la mondo. Indiĝenaj lingvoj estas ne nur komunikiloj, sed ankaŭ ampleksaj kaj kompleksaj sciosistemoj, kiuj disvolviĝis dum jarmiloj. Ili estas esencaj por la identeco de indiĝenaj popoloj, la konservado de iliaj kulturoj, mondperspektivoj kaj vizioj<ref>(en) ''[
== Esploro ==
Esploroj pri indiĝenaj popoloj kaj iliaj lingvoj hodiaŭ uzas metodojn de komputila teknologio, ekzemple Indigenous Tweets (indiĝenaj tviteroj).
▲== Eksteraj ligiloj ==
▲
▲== Notoj ==
== Referencoj ==
[[Kategorio:Indiĝenaj popoloj| ]]
<references />
[[Kategorio:Etna identeco]]
[[Kategorio:Etnismo]]
[[Kategorio:Unesko]]
| |||