Renato Kartezio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Bot: transigo de datumoj de Ŝablono:Vivtempo al Vikidatumoj |
DidCORN (diskuto | kontribuoj) Liaj citaĵoj favore al internacia lingvo |
||
Linio 48:
Pri fiziko li elpensis teoriojn, kiuj estis post [[Isaac Newton|Newton]] priironiitaj de ekzemple [[Voltaire]]; sed post la nova vido de fizika mondo far [[Ĝenerala Relativeco]], kaj kun la "lokeco" de fizikaj [[interagoj]], ties ideoj pri mekanikaj interagoj, ''étendue'' (konkreta spaco) kaj ''tourbillons'' (vorticoj), nun povas esti rigardataj kiel ties antaŭvidoj kaj pli modernaj ol la sentempaj deforaj interagoj de Newton.
Kartezio, kiu skribis latine kaj france, rimarkis, ke la latina estis perdinta sian rolon kiel interlingvo de la Okcidento. Li proponas novan lingvon artefaritan kiel anstataŭaĵon por la latina. Laŭ li, la nova lingvo estu regula, neŭtrala kaj egale facile lernebla por ĉiuj. Li tiele esprimis sian esperon pri la ideo de [[internacia lingvo]]:<ref> [http://www.bertin.biz/index.php?titre=citat.htm Francaj citaĵoj pri Esperanto, pri la internacia lingvo kaj tradukitaj verkoj esperanten] el Eldonejo Christian Bertin, alirdato la 6a de marto 2019 ({{fr}})</ref>
{{Citaĵo|Mi kuraĝus esperi universalan lingvon facile lerneblan, kie ekzistas nur unu maniero konjugacii, deklinacii, konstrui vortojn.}}
Li naskiĝis en [[Francio]] en urbo [[Descartes (Indre-et-Loire)|La Haye-Descartes]] (sude de [[Tours]]) kaj estis klerigita de [[jezuitoj]], sed tamen kiel plenaĝulo li laboris kaj loĝis ĉefe en [[Nederlando]], kie estis libereco de penso (komparu tion al [[Alberto Ejnŝtejno]]), sed kie li ankoraŭ timis la
Linio 55 ⟶ 56:
== Vivo ==
Kartezio oficiale naskiĝis la {{daton|31|marto|1596}} en [[La Haye-Descartes|La Haye]]<ref group="noto">La franca urbo, je lia honoro, poste aldonis lian nomon al sia ''(La Haye-Descartes)'' kaj de 1967 nomiĝas nur ''[[Descartes (Indre-et-Loire)|Descartes]]''.</ref> (Francio). Pierre Borel, biografo lia, tamen supozas, ke li naskiĝis en [[Châtellerault]] en [[Puatuo-Ĉarentoj]], de kie devenas la geavoj de Kartezio. Li estis la tria infano de Joachim Descartes, advokanto kaj tiam parlamentano en [[Rennes]], kaj lia edzino Jeanne Brochard.
Lia patrino mortis unu jaron poste dum akuŝo de sia kvara infano; la patro ofte laboris for de la hejmo; do Kartezio estis edukata precipe de sia avino, de nutristino kaj de hejma instruisto. Ĉar li estis ĉiam pala kaj multe tusis, oni dubis, ke li havos longan vivon<ref>Tion Kartezio skribis en 1645 en letero al <!--Elisabeth von der Pfalz (1618–1680)-->Elisabeth von der Pfalz; vidu {{citaĵo de libro | titolo=[[s:fr:Œuvres de Descartes/Édition Cousin|Œuvres de Descartes, Paris, F.G. Levrault]] | eldoninto=Victor Cousin | jaro=1824–1826}}</ref>.
Linio 70 ⟶ 71:
En 1649 li akceptis inviton de la sveda reĝino [[Kristina (Svedio)|Kristina]] kaj transloĝiĝis al [[Stokholmo]]. La reĝino deziris de li instruadon pri filozofio, sed la malvarma vintro de Svedio subfosis lian sanon; la {{daton|11|februaro|1650}} li mortis, laŭ historiaj raportoj pro pneŭmonito. En 1663 la [[romkatolika eklezio]] metis liajn verkojn en la [[Indekso de malpermesitaj libroj|indekson de malpermesitaj libroj]], tamen kun la direktivo, ke ili estu "suspenditaj ĝis finkorektado" ({{la}} ''suspendendos esse, donec corrigantur'')<ref>{{Citaĵo de libro | aŭtoro=Jean-Robert Armogathe, Vincent Carraud | titolo=La première condamnation des Œuvres de Descartes, d'après des documents inédits aŭ Archives du Saint-Office | serio=Nouvelles de la République des Lettres | volumo=2 | jaro=2001 | lingvo={{fr}} | paĝoj=p. 103–137}}</ref><ref>{{citaĵo de libro| aŭtoro=Candida Carella | titolo=Le Meditationes cartesiane «Amstelodami 1709» e la condanna del 1720 | serio=Nouvelles de la République des Lettres | jaro=2008 | volumo=1 | paĝoj=111–120 | lingvo={{it}}}}</ref>.
<ref group="noto">La [[asteroido]] ''[[3587 Descartes]]'' estis tiel nomita omaĝe al li.</ref>
== Verkoj ==
[[
* [[1629]]: Regulæ ad Directionem Ingenii ({{la}})
* [[1637]]: Discours de la méthode (esperantigis en [[1906]] [[Eugène Noël]] kaj prof. Thiaucourt, kaj en [[1985]] [[Eugène de Zilah]]; dua eldono, [[2012]])
Linio 87 ⟶ 90:
== Vidu ankaŭ ==
{{Projekto vizaĝoj}}
* [[Spinozo]]
* [[Difekto (geometrio)]]
| |||