Mamlukoj: Malsamoj inter versioj

'''MamelukojMamlukoj''' ([[araba lingvo|arabe]] '''المماليك''' {{prononco|almama:LI:K|almamaː'liːk}}, difinita plurnombra formo de '''مملوك''' {{prononco|mamLU:K|mam'luːk}}), ankaŭ nomitaj '''<u>Gh</u>ulām''', origine estis armeaj [[sklavo]]j en iuj islamaj regoregionoj. Dum la jaro [[1250]] la mamelukojmamlukoj sukcesis en [[Egiptio]] akiri la regadon kaj dek jarojn pli poste disvastigi tiun regadon al la regiono [[Levantenio]], precize en la teritorioj de la hodiaŭaj ŝtatoj [[Israelo]], [[Palestino]], [[Jordanio]], [[Libano]] kaj [[Sirio]] konstituante la sultanlandon nomita [[MamelukaMamluka Sultanlando (Kairo)|MamelukaMamluka Sultanlando]]. Poste la vorto uziĝis por pluraj dinastioj de regantoj, kiuj ne plu estis sklavoj. Dum la jaro [[1517]] armeo de la [[Osmana Imperio]] venkis la armeon de la egiptaj mamelukojmamlukoj, sed ili plu regis Egiption ĝis la malvenko kontraŭ la armeo de [[Napoleono]] dum la jaro [[1798]].

[[Dosiero:Mamluke.jpg|thumb|200px|<center>mamelukomamluko sur ĉevalo en bildo de la jaro 1810]]

[[Dosiero:El dos de mayo de 1808 en Madrid.jpg|thumb|200px|<center>mamelukojmamlukoj transprenitaj de la armeo de Francio dum la jaro 1808 en [[Madrido]] batalas kontraŭ [[insurekcio|insurekciantoj]] (pentraĵo de [[Goya]])]]

Turkaj sklavoj, kiuj nomiĝis mamelukojmamlukoj, en la armeoj de la islama [[Abasida Kaliflando]] uziĝis ekde la 9-a jarcento. Precipe kalifo ''Al-Mutasim|al-Mu'tasim'' (833-842) starigis personan protektan soldataron.

Ankaŭ la persona soldataro de la islama reganto [[Saladino]] konsistis el mamelukojmamlukoj - grandparte tiuj soldatoj aĉetiĝis en infana aĝo en [[Anatolio]] aŭ [[Kaŭkazio]], poste ricevis edukon je islamo kaj je rajdanta soldateco, kaj ĝenerale estis tre fidelaj al sia reganto. Ili povis liberiĝi kaj tiam mem aĉeti mamelukonmamlukon por sia protekto. Kvankam ili konsistigis armean eliton, ili nek estis [[nobelo]]j nek havis specialan familian benon pro deveno de familio [[Mohamedo]].

== La mamelukojmamlukoj en Egiptio ==

Post la morto de sultano ''as-Salih'' dum la jaro [[1249]] kaj la murdo de sia filo ''Turan Ŝah'', la mamelukamamluka generalo ''Ajbak'' transprenis la regadon super Egiptio - kune kun la vidvino de la sultano, kun kiu li edziĝis. Ajbak, kiu sub la nomo ''al-Malik al-Muizz'' regis inter la jaroj [[1250]] kaj [[1257]], fondis la egiptian mamelukanmamlukan ŝtaton.

{{Ĉefartikolo|MamelukaMamluka Sultanlando (Kairo)}}

Post la morto de Ajbak la mamelukojmamlukoj frontis minacon de konkero fare de la armeo de la mongolaj khanojĥanoj, kiu dum [[1258]] okupis [[Bagdado]]n. Dum [[1260]] la mongola armeo konkeris [[Sirio]]n, sed la mamelukamamluka armeo povis venki ilin. Per tio la mamelukamamluka regno en Egiptio estis la sola tiuepoka ŝtato de okcidenta Azio, kiu ne malvenkis kontraŭ la mongoloj.

La armea gvidanto Bajbars ([[1260]]-[[1277]]) eluzis la venkon por mem transpreni la regadon de Egiptio. Li fortigis sian regan pozicion en Egiptio kaj Sirio, komencis forpeli la [[Frankoj|frankajn]] [[kruc-kavaliroj|kruc-kavalirajn]] armeojn el okcidenta Azio, konkeris la urbon [[Antioĥio]]n dum [[1268]] kaj ankaŭ okupis [[Nubio]]n. Dum [[1261]] Baibars en [[Kairo]] nomumis [[Abasidoj|abasidan]] [[Kalifo|kalifon]], kiu legitimigu la mamelukanmamlukan regadon. Malgraŭ ĉiuj politikaj sukcesoj li tamen ne sukcesis garantii al sia filo la transprenon de la regado post la propra morto. Nur post du-jara regado la filo dum la jaro [[1279]] estis forpuĉita fare de mamelukamamluka gvidanto, kiu komencis la dinastion ''Bakri'' ([[1279]]-[[1382]]).

Ankaŭ la regantoj de la dinastio ''Burgija'' ([[1382]]-[[1517]]) komence sukcesis defendigi la limojn de la granda mamelukamamluka regno. Sed pro la grandaj impostoj pro multaj militoj, pri misrikoltoj, amasa malsato kaj amasa morto pro la [[pesto]]-epidemioj la lando Egiptio ekhavis pli kaj pli severajn ekonomiajn problemojn. Ĉar la mamelukojmamlukoj ankaŭ rifuzis transpreni la "maldignajn" modernajn pafilojn, kiuj intertempe estis tre ŝanĝintaj la militadon en Eŭropo, ilia regno fine inter [[1516]] kaj [[1517]] konkeriĝis fare de la [[Osmana Imperio]] dum la [[Otoman–Mameluka Milito (1516–17)]]. La reganta sistemo de armeaj sklavoj tamen ankaŭ sub osmana regado pluekzistis.

Ekde la jaro [[1630]] mamelukojmamlukoj ene de la Osmana Imperio denove iom post iom transprenis regajn postenojn. Tamen du mamelukajmamlukaj frakcioj kaj beduinojbeduenoj de supra Egiptio tre interbatalis. La postvivintoj de tiuj bataloj nur dum la jaro [[1730]] unuiĝis, kaj dum la jaro [[1768]] la armea gvidanto [[Ali Bey]] alvokis al revoltoribelo kontraŭ la imperio kaj de Egiptio eĉ konkeris Sirion. Li fine venkiĝis fare de armeo de la propra bofilo, kaj post ties morto diversaj mamelkuajmamlukaj frakcioj interbatalis pri la regado.

Fine dum [[1790]] du alianciĝintaj mamelukajmamlukaj emiroj fine venkis en tiu interna batalo kontraŭ alia frakcio alianciĝinta kun turka armeo.

La armea "ekspedicio" de [[Napoleono]] al Egiptio dum la jaro [[1798]] kaj la regado de ''Mehmed Ali'', kiu dum [[1811]] en masakro murdis proksimume 500 mamelukojnmamlukojn en [[Kairo]] kaj plurajn milojn en la resto de Egiptio, finigis la mamelukanmamlukan regadon.

Malgraŭ ilia ŝajna pereo, post la jaro [[1867]] en Egiptio refortiĝis armeanoj de mamelukamamluka deveno. Revolto de egiptaj armeestroj de la jaro [[1881]], kiun finigis la brita armeo, celis malfortigi tiun mamelukanmamlukan armeestran konkurencon.

== MamelukojMamlukoj en [[Barato]] ==

Armeo de mamelukajmamlukaj soldatoj dum la jaro [[962]] okupis la urbon [[Ghazni]], igis ĝin ĉefurbo de nova regno en [[Transoksanio]], kaj de tie pli poste ankaŭ konkeris [[Afganio]]n kaj [[Panĝabo]]n. Ili fondis mamelukanmamlukan dinastion, kiu dum jarcentoj regis la regionon.

Dum la jaro [[1206]] turkaj mamelukojmamlukoj el tiu dinastio fondis la sultanejon de [[Delio]] kaj starigis plian dinastion, kiu tie regis ĝis la jaro [[1526]].