Urbo: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto |
Neniu resumo de redakto |
||
Linio 1:
[[Dosiero:Piraeus map 1908.jpg|thumb
'''Urbo''' estas vasta aro de domoj, plej ofte aranĝitaj laŭ stratoj, iafoje limita per ĉirkaŭmurego, kaj entenanta komercejojn, fabrikojn kaj administraciojn por la servo de siaj loĝantoj kaj de la ĉirkaŭa regiono. Pro sia denseco kaj la vivmaniero de ĝia kunprenita loĝantaro, urbo perdis sian vilaĝan karakteron kaj la senperan kontakton kun la kamparo.<ref>Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto</ref>
Alivorte, urbo estas loĝa loko kun precipe grava statuso kiu diferencigas ĝin de [[vilaĝo]]. Fojfoje okazas, ke vilaĝo estas pli granda ol urbo. Grava diferenco estas tio, ke ĝenerale en la vilaĝo vivas kamparanoj, en urbo metiistoj, laboristoj, oficistoj. Nuntempaj urboj estas produktoj de la [[industria revolucio]] kaj estas ĝenerale distingitaj de lando-areo kaj loĝantar-nombro. Urboj grandaj kaj industriaj ĝenerale havas superajn organizajn sistemojn por la [[salubrigo]], la publikaj servoj, la ter-distribuado, la loĝado, kaj la [[Publika transporto|transporto]]. La koncentrado de tiu disvolvigo ege faciligas interagadon inter personoj kaj negocoj, kun profito de ambaŭ partoj en la procezo, sed ĝi prezentas ankaŭ defiojn por administrado de la urba kresko.<ref>{{
}}</ref> Grandurbo aŭ metropolo kutime havas asociitajn ĉeurbojn kaj [[
▲Alivorte, urbo estas loĝa loko kun precipe grava statuso kiu diferencigas ĝin de [[vilaĝo]]. Fojfoje okazas, ke vilaĝo estas pli granda ol urbo. Grava diferenco estas tio, ke ĝenerale en la vilaĝo vivas kamparanoj, en urbo metiistoj, laboristoj, oficistoj. Nuntempaj urboj estas produktoj de la [[industria revolucio]] kaj estas ĝenerale distingitaj de lando-areo kaj loĝantar-nombro. Urboj grandaj kaj industriaj ĝenerale havas superajn organizajn sistemojn por la [[salubrigo]], la publikaj servoj, la ter-distribuado, la loĝado, kaj la [[Publika transporto|transporto]]. La koncentrado de tiu disvolvigo ege faciligas interagadon inter personoj kaj negocoj, kun profito de ambaŭ partoj en la procezo, sed ĝi prezentas ankaŭ defiojn por administrado de la urba kresko.<ref>{{Cite book | year=2013 | author= Paul James, Meg Holden, Mary Lewin, Lyndsay Neilson, Christine Oakley, Art Truter, kaj David Wilmoth | chapter= Managing Metropolises by Negotiating Mega-Urban Growth | title= Institutional and Social Innovation for Sustainable Urban Development | editor= Harald Mieg and Klaus Töpfer | url=http://www.academia.edu/7207756/Managing_Metropolises_by_Negotiating_Mega-Urban_Growth | publisher= Routledge
▲}}</ref> Grandurbo aŭ metropolo kutime havas asociitajn ĉeurbojn kaj [[dormurbo|eksterurbojn]]. Tiaj urboj estas kutime asociataj kun la [[Metropolaj regionoj|metropolaj areoj]] kaj urbaj areoj, kreante la novan fakton ke nombraj negocaj [[pendolado|pendolanoj]] vetura ĉiutage al urbaj centroj por sia laboro. Kiam urbo etendiĝas sufiĉe for kaj atingas alian urbon, tiu regiono povas konstitui [[kunurbaĵo]]n aŭ [[Megalopolo|megalopolon]]. Laŭ terminoj de loĝantaro, la plej granda urbo propre dirite estas [[Ŝanhajo]], dum la plej rapide kreskanta estas [[Dubajo]].<ref>The Travel & Tourism Competitiveness Report 2007, Jennifer Blanke, World Economic Forum</ref>
Urbo estas relative granda kaj konstanta [[homa setlejo]].<ref name="Goodall">Goodall, B. (1987) ''The Penguin Dictionary of Human Geography. London: Penguin.</ref><ref name="Kuper and Kuper">Kuper, A. and Kuper, J., eds (1996) ''The Social Science Encyclopedia''. 2nd edition. London: Routledge.</ref> Kvankam ne estas interkonsento pri kiel [[grandurbo]] estas distingata el urbo ene de ĝenerala lingvo, multaj grandurboj havas partikularan administran, leĝan aŭ historian statusojn baze sur loka juro.
==
Ne ekzistas tutmonde komuna difino pri urbo; tial en vasta senco urbo estas tiu loĝata loko, kiun la [[ŝtato]] deklaras urbo. Ĝenerale, "Urbo" estas unuavice uzata por nomi urban lokon kun granda loĝantaro. Ekz-e, en [[Irano]] ĉiu pli ol 5000-loĝanta loko nomiĝas urbo. Tamen, urbo povus ankaŭ indiki specialan administracian, laŭleĝan, aŭ historian statuson.
Ĉiu lando havas sian leĝaron por apartenigi loĝlokon al la kategorio "urbo". Tio dependas unue de la nombro de loĝantaro, ankaŭ de la parto de tiu loĝantoj kiuj estas okupitaj en la sferoj ekster agrikulturo. Entute en la mondo estas ĉirkaŭ 1700 urboj kun pli ol 100 mil da loĝantoj, kaj estas 220 urbaj aglomeraĵoj kun 1 miliono da loĝantoj.
Krome ne ĉiuj lingvoj kongruas. Tiele en [[angla]] oni uzas du vortojn nome ''town'' kaj ''city'', inter kiuj estass diferencoj laŭ grando nome ''city'' plej granda. Tiele en Esperanto multaj uzas la vortojn ''urbo'' kaj [[grandurbo]] respektive.
Laŭ [[Francisko Azorín]] '''urbo''' estas ''Granda aro da domoj, dismetitaj laŭ stratoj k. placoj.''<ref>[[Francisko Azorín]], arkitekto, [[Universala Terminologio de la Arkitekturo]] (arkeologio, arto, konstruo k. metio), Presejo Chulilla y Ángel, Madrido, 1932, paĝo 207.</ref> Li indikas [[etimologio]]n el la latina ''urbs. urbis'' (urbo). Kaj li aldonas rilatajn terminojn kaj difinojn, nome ''antaŭurbo'', por parto de la urbo ekster difinita bariero; ekstercentra kvartalo; ''suburbo'', por kvartalo pli malalta, pli mizera; ''ĝardenurbo'', por urbo, kies domoj staras inter ĝardenoj; ''ĉefurbo'', por ĉefa urbo de regno, de provinco; ''urbismo'' aŭ ''urbanismo'', por scienco pri starigo, ampleksigo k. renovigo de urboj; ''urbanizi'', por plibeligi, plikomfortigi urbon.<ref>Azorín, samloke.</ref>
===
En [[Belgio]] "urbo" estas honortitolo, donacita pro difinitaj meritoj.
===
En [[Britio]] urbo estas loko havanta ĉarton de la krono.
===
En [[Finnlando]] ekde [[1996]] ne estas jura diferenco inter urbo kaj (alia) municipo; ĉiu municipo rajtas laŭ sia propra decido nomi sin urbo. En situacio de [[2012]], el la 336 municipoj, 108 uzas la nomon urbo. La finnlanda statistika centro dividas municipojn en tri kategoriojn, "urbecaj municipoj", "dense loĝataj municipoj" kaj "agraraj municipoj". Laŭ tiu kategoriigo estas 61 urbecaj municipoj.
===
En [[Irano]] lokoj kun pli ol 5000 loĝantoj nomiĝas urbo.
===
{{Ĉefartikolo|Urboj de Japanio}}
En [[Japanio]], laŭ loĝanto-nombro, [[
▲En [[Japanio]], laŭ loĝanto-nombro, [[Urbetoj de Japanio|urbetoj]] aŭ [[Vilaĝoj de Japanio|vilaĝoj]] kun pli ol kvardek mil loĝantoj povas iĝi urbo.
En [[Svedio]], la nocio "urbo" (''stad'') perdis sian juran signifon je 1971. Administracie nur pluekzistas [[komunumo]]j.
===
▲En [[Svedio]], la nocio "urbo" (''stad'') perdis sian juran signifon je 1971. Administracie nur pluekzistas [[komunumo]]j.
▲=== Usono ===
En [[Usono]], "urbo" estas unuavice laŭleĝa termino signifanta urban lokon kun ioma memstareco (tio estas urbeto), prefere al signifo tuta granda zono (metropola loko).
==
Ekzistas ne sufiĉa indickvanto por aserti kiuj kondiĉoj kaŭzis la unuajn grandurbojn. Kelkaj teoriuloj konjektis pri kion ili konsideras taŭgaj antaŭkondiĉoj, kaj bazaj mekanismoj kiuj eble estis gravaj movaj fortoj.
Linio 68 ⟶ 47:
La urba teoriulo [[Jane Jacobs]] sugestas ke la formado de grandurboj antaŭis la naskiĝon de agrikulturo, sed tiu vido ne estas vaste akceptita.<ref>(Jacobs 1969, p. 23)</ref>
==
▲{{Div col|cols = 2}}
:'''La urbo de la rideto''' - [[Arhuzo]]
:'''La Feniks-Urbo''' - [[Atlanta, Georgio|Atlanto]]
Linio 107 ⟶ 81:
:'''La Eterna Urbo''' - [[Romo]]
:'''La Smeralda Urbo''' - [[Seattle|Seatlo]]
{{
==
<references/>
===
* Bairoch, Paul (1988). Cities and Economic Development: From the Dawn of History to the Present. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-03465-8.
* Chandler, T. Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 1987.
Linio 132 ⟶ 107:
* [[Max Weber|Weber, Max]], The City, 1921. (tr. 1958)
==
{{projektoj
|commonscat=Cities
Linio 155 ⟶ 130:
* [[Vinvilaĝo]]
==
* [http://www.aliaflanko.de/urbo/ Informoj pri diversaj urboj]
| |||