Dezerto: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Linio 126:
La dezertaj nomadoj estis ankaŭ komercistoj. Saharo estas tre granda etendo de tero etenda el la Atlantika bordo al Egiptio. [[Tra-sahara komerco|Komercaj vojoj]] disvolviĝis ligantaj la [[Sahelo]]n sude kun la fekunda Mediteranea regiono norde kaj grandaj nombroj de kameloj estis uzataj pro porti valorajn varojn tra la dezerta interno. La [[Tuaregoj]] estis komercistoj kaj la varoj transportitaj tradicie estis [[sklavo]]j, [[eburo]] kaj [[oro]] iranta norden kaj [[salo]] iranta suden. [[Berberoj]] kun sciaro pri la regiono estis uzitaj kiel gvidistoj de la karavanoj inter la variaj oazoj kaj la [[Puto|akvoputoj]].<ref>{{cite journal |author=Masonen, Pekka |year=1995 |title=Trans-Saharan trade and the West African discovery of the Mediterranean |journal=Nordic Research on the Middle East |volume=3 |pages=116–142 |url=http://www.smi.uib.no/paj/Masonen.html |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130528202148/http://www.smi.uib.no/paj/Masonen.html |archivedate=2013-05-28 |df= }}</ref> Kelkaj milionoj da sklavoj estis portitaj norden tra Saharo inter la 8a kaj 18a jarcentoj.<ref>{{cite book |title=The Trans-Saharan Slave Trade |last=Wright |first=John |year=2007 |publisher=Routledge |isbn=978-0-203-96281-7 |page=22 |url=https://books.google.com/books?id=i0beGIgJF8kC&q=million+slaves#v=snippet&q=million%20slaves&f=false }}</ref> Tradiciaj rimedoj por surtera transporto malpliiĝis pro la alveno de motorvehikloj, ŝipebloj kaj aviadiloj, sed [[karavano]]j ankoraŭ veturas laŭlonge de vojoj inter [[Agadez]] kaj [[Bilma]] kaj inter [[Timbuktu]] kaj [[Taoudenni]] portante salon el la interno al la dezert-limaj komunumoj.<ref>{{cite news |title=Sahara salt trade camel caravans |url=http://news.nationalgeographic.co.uk/news/2003/05/photogalleries/salt/ |newspaper=National Geographic News |date=2010-10-28 |accessdate=2013-09-22 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927134453/http://news.nationalgeographic.co.uk/news/2003/05/photogalleries/salt/ |archivedate=2013-09-27 |df= }}</ref>
 
Ĉe la bordoj de dezertoj, kie okazas iom pli da pluvokvanto kaj la vivkondiĉoj etis pli taŭgaj, kelkaj grupoj klopodis kultivadi. Tio povis okazi ĉefe kiam fortaj [[sekego]]j okazigis la morton de iliaj brutaroj, devigante la paŝtistojn turniĝi al kultivado. Atingante malmulton da rezulto, ili ege dependis el la vetero kaj plej verŝajne ili vivis je malaltaj [[Vivtena ekonomio|vivtena]]j niveloj. La terenon kiun ili kultivis malpliigis la areon disponeblan por nomadaj paŝtistoj, kio okazigis disputojn pri la tero. La duon-aridaj bordoj de la dezerto havas maldikajn grundojn kiuj suferas riskon de erozio se eksponitaj, kiel okazis dum la usona [[polvosekegoPolvosekego]] de la 1930-aj jaroj. La herboj kiuj tenas la grundon surloke estis subplugita, kaj serio de sekaj jaroj okazigis malsukceson de rikoltoj, dum enormaj [[polvoŝtormo]]j forblovis la supran grundon foren. Duono de milionoj da usonanoj estis devigitaj forlasi sian teron en tiu katastrofo.<ref>{{cite web | title=First Measured Century: Interview:James Gregory | url=https://www.pbs.org/fmc/interviews/gregory.htm |accessdate=2013-05-25 | publisher=Public Broadcasting Service }}</ref>
 
{{redaktata}}
SimilarSimila damagedamaĝo isestas beingfarata donenuntempe todayal to the semiduon-aridaridaj areasareoj thatkiuj rimbordas desertsdezertojn andkaj aboutĉirkaŭ twelvedekdu millionmilionoj hectaresda ofhektaroj landde aretero beingestas turnedŝanĝita toal desertdezerto eachĉiun yearjaron.<ref>{{cite web |url=https://www.un.org/en/events/desertificationday/background.shtml |title=Desertification: Facts and figures |website= |publisher=United Nations |accessdate=2013-05-26}}</ref> [[DesertificationDezertigo]] is causedestas bykaŭzita suchde factorsfaktoroj askiel droughtsekego, climaticklimataj shiftsŝanĝoj, tillagepreparoj forpor agricultureagrikulturo, overgrazingtropaŝtado andkaj deforestation[[senarbarigo]]. VegetationVegetaĵaro playsludas agravan majorrolon roleen inla determiningdeterminado thede compositionla ofkompono thede soilla grundo. InEn manymultaj environmentsmedioj, thela rateproporcio ofde erosionerozio andkaj elfluaĵoj runpliigas offdraste increasespro dramaticallyla withmalpliigo reducedde vegetationvegetaĵara coverkovro.<ref>{{cite book |last1=Geeson |first1=Nicola |last2=Brandt |first2=C. J. |last3=Thornes |first3=J. B. |title=Mediterranean Desertification: A Mosaic of Processes and Responses |publisher=Wiley |year=2003 |isbn=978-0-470-85686-4 |page=58 |url=https://books.google.com/books?id=G_0qg0f49GQC&pg=PA58}}</ref>
 
==Vidu ankaŭ==