Antikva Makedonio: Malsamoj inter versioj

[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kwamikagami (diskuto | kontribuoj)
e Kwamikagami movis paĝon Antikva Makedonio al Antikva Macedonio anstataŭigante alidirektilon: la Z-a vorto estas Ma*c*edon-
Kwamikagami (diskuto | kontribuoj)
la Z-a vorto por la antikva estas Ma*c*ed-
Linio 1:
[[Dosiero:Macedonian Kingdom.jpg|eta|350px|La regionoj kaj urboj de Antikva MakedonioMacedonio]]
'''Antikva MakedonioMacedonio''' aŭ '''Antikva MakedonujoMacedonujo''' (de la [[greka lingvo|greka]] vorto '''Μακεδονία''', do ''MakedoníaMacedonía'') estis antikva reĝolando en la plej norda parto de la [[antikva Grekio]], limigita per la reĝolando [[Epiro (regiono)|Epiro]] okcidente kaj [[Trakio]] oriente. Por mallonga periodo ĝi estis la plej potenca regno en la antikva mondo de suda Eŭropo kaj okcidenta Azio, post kiam la imperiestro [[Aleksandro la Granda]] konkeris plej multon de tiuj mondopartoj, kiuj por iliaj loĝantoj tiam ŝajnis la kompleta konata mondo. Tiuj konkeroj inaŭguris la periodon de [[Helenismo]] en la historio de Grekio.
 
== Historio ==
[[Dosiero:verginasun.jpg|eta|211px|La "Suno de Vergina", simbolo asociigita kun la makedoniamacedonia reĝolando]]
 
=== Frua historio ===
La praaj makedonojmacedonoj loĝis en la pli sudaj partoj de MakedonioMacedonio ekde antaŭ la [[antikva epoko]]. La unua makedonamacedona ŝtato formiĝis dum la 8-a kaj frua 7-a jarcentoj antaŭ Kristo sub la dinastio de ''Argeadoj'', kaj oni supozas, ke la makedonojmacedonoj dum tiu tempo migris al sia pli posta kerna loĝoloko de pli okcidente. La unua reĝo estis ''Perdiccas la 1-a''. Dum la epoko de ''Aleksandro la 1-a de MakedonioMacedonio'', la makedonojmacedonoj ekspansiis en la regionojn ''Eordaia'', [[Beotio]], [[Pierio]], ''Mygdonia'' kaj ''Almopia''. Proksime de la nuna urbo [[Veria]], la reĝo ''Perdiccas la 1-a'' aŭ pli probable lia filo ''Argaeus la 1-a'', konstruis sian ĉefurbon, [[Aigai]] (la moderna [[Vergina]]).
 
Post mallongva periodo de [[Persa Imperio|Persa]] domino super MakedonionMacedonion sub la persa imperiestro ''Darius la 1-a'', la ŝtato reatingis sendependecon sub la reĝo ''Aleksandro la 1-a de MakedonioMacedonio'' ([[-495|495]] ĝis [[-450|450]] antaŭ Kristo). Ĝis la 4-a jarcento antaŭ Kristo, la reĝolando kovris regionon proksimume korespondan al la [[MakedonioMacedonio (Grekio)|provinco de MakedonioMacedonio]] de la moderna [[Grekio]]. La makedonojmacedonoj iĝis pli kaj pli kulture grekigitaj dum tiu periodo, kvankam iuj pli sudaj grekoj rigardis la makedonojnmacedonojn nekulturitaj.
 
Unuiĝinta makedonamacedona ŝtato establiĝis sub reĝo ''Amyntas la 3-a'' (ĉirkaŭ [[-393|393]] ĝis [[-370|370]] antaŭ Kristo), kvankam restis fortaj kontrastoj inter la bestoriĉaj marbordaj [[ebenaĵo]]j kaj la malgastigema roka montara regiono malmarborda, kies izolitaj triboj estis ligitaj al la makedoniamacedonia reĝo per geedziĝoj de lokaj gvidantoj. Tiuj izolitaj montaj triboj kontrolis la [[pasejo]]jn tra kiuj invadoj de popoloj en [[Ilirio]] pasis al la nordo kaj nordokcidento de MakedonioMacedonio. Amyntas havis tri filojn: ''Aleksandro la 2-a de MakedonioMacedonio'' kaj ''Perdiccas la 3-a'' regis nur mallonge. La filo de Perdiccas estis sentronigita fare de la tria filo de Amyntas, ''Filipo la 2-a de MakedonioMacedonio'', kiu reĝigis sin mem kaj preparis periodon de makedoniamacedonia domino en Grekio.
 
=== Ekspansio ===
[[Dosiero:Philip II of Macedon CdM.jpg|maldekstra|eta|160px|''Filipo la 2-a de MakedonioMacedonio'', reĝo de MakedonioMacedonio]]
 
Sub Filipo la 2-a ([[-359|359]] ĝis [[-336|336]] antaŭ Kristo), MakedonioMacedonio ekspansiis en la teritorion de la [[Paionianoj]], [[Trakoj]] kaj [[Iliroj]].
 
MakedonioMacedonio pli politike interplektiĝis kun la sudaj kaj centraj [[urboŝtato]]j de [[antikva Grekio]], sed ĝi ankaŭ tenis arkaikajn karakterizaĵojn - ekzemple la palacoj pli similis al tiuj arkaikaj en [[Miceno]] ol al tiuj de la klasikaj helenismaj urboŝtatoj. PLia arkaika trajto ekzemple estis, ke la reĝo Filipo havis plurajn edzinojn aldone al la unua edzino [[Olimpia]], la reĝino de [[Epiro (regiono)|Epiro]], kiu iĝis la patrino de [[Aleksandro la Granda]]. [[Filipo la 3-a (MakedonioMacedonio)|Filipo la 3-a Arideo]] regis kiel reĝo de MakedonioMacedonio el post la [[11-a de junio] 323 a.K. ĝis sia morto. Li estis la filo de la reĝo Filipo la 2-a kun Filina de Lariso, kaj tiele pli aĝa duonfrato de Aleksandro la Granda.
 
[[Dosiero:MacedonEmpire.jpg|maldekstra|eta|440px|Mapo de la Imperio de Aleksandro la Granda]]
 
La filo de Filipo, [[Aleksandro la Granda]] ([[-356|356]] ĝis [[-323|323]]) sukcesis, por mallonga tempo ampleksigi la regadon de MakedonioMacedonio ne nur super la centraj grekiaj urboŝtatoj, sed ankaŭ super la [[Persa Imperio]], inkluzive de [[Antikva Egiptio]] kaj oriente ĝis la limregionoj de [[Hindio]]. Liaj konkeroj estis akompanitaj per la disvastiĝo de greka kulturo kaj lernado tra la vastega imperio. Kvankam la giganta regno dispeciĝis la multiplaj helenismaj reĝimoj mallonge post la morto de Aleksandro, kiu kultura influo restis por jarcentoj.
 
Malgraŭ la divido de la Aleksandra imperio al feŭdaj reĝolandoj regataj fare de la generaloj de Aleksandro, MakedonioMacedonio mem restis ŝlosila teritorio, aparte akre pribatalata. La regantoj ''Antipater'' kaj lia filo ''Cassander'' kontrolis la landon, sed post la morto de la filo dum [[-297|279]] mankis fortaj regantoj. ''Demetrius la 1-a de MakedonioMacedonio ankoraŭ kontrolis ĝin de [[-294|294]] ĝis [[-288|288]], sed tiam ekis civila milito.
 
Post 11 jaroj, ''Antigonus la 2-a'', filo de Demetrius, inter la jaroj [[-277|277]] kaj [[-239|239]] sukcese restarigis ordon kaj prosperon, kaj repuŝis invadon el [[Galatio]], kvankam li perdis multajn el la antaŭe kontrolitaj grekiaj urboŝtatoj. Li establigis stabilan monarkion kaj fondis la dinastion de Antigonidoj. Lia posteulo, ''Antigonus la 2-a'', plukonstruis sur tiu fundamento.
 
=== Deklino ===
Sub la reĝoj ''Filipo la 5-a de MakedonioMacedonio'' ([[-221|221]] ĝis [[-179|179]]) kaj lia filo ''Perseus de MakedonioMacedonio'' ([[-179|179]] ĝis [[-168|168]]), la reĝolando koliziis kun la kreskanta potenco de la [[Romia Respubliko]]. Dum la 2-a kaj 1-a jarcentoj, la armeo de MakedonioMacedonio batalis en serio da militoj kontraŭ Romio. Dum [[-168|168]] la romia armeo malinstalis la dinastion de la Anigonidoj en MakedonioMacedonio kaj formale malfondis la reĝolandon. Dum [[-149|149]] la makedonomacedono ''Andriscus'' sukcesis reestabligi la makedonanmacedonan monarkion, sed nur por unu jaro kaj sekve la Romia Respubliko transprenis la rektan kontrolon kaj instalis romian provincon, kiu ekhavis la latinan nomon ''[[Macedonia]]''.
 
== Setlejoj ==
* [[Mieza (MakedonioMacedonio)]]
* [[Pella (MakedonioMacedonio)]]
* [[Stagira]]
 
Linio 42:
* [http://www.livius.org/maa-mam/macedonia/macedonia.html Livius.org]
 
[[Kategorio:Antikva MakedonioMacedonio| ]]
[[Kategorio:Antikva Grekio]]
[[Kategorio:Historio de Grekio]]
[[Kategorio:Historio de MakedonioMacedonio]]
[[Kategorio:Historio de Bulgario]]