Marie Curie: Malsamoj inter versioj

{{PLA}}

{{informkesto verkisto}}

 

 

 

 

 

== Biografio ==

=== Komencaj jaroj ===

[[Dosiero:Marie Curie birthplace.jpg|eta|altdekstre|Naskoloko ĉe ''ulica Freta'' en Varsovio, nune hejmo de la Muzeo de [[Maria Kurio]]]]

 

[[Dosiero:Sklodowski Family Wladyslaw and his daughters Maria Bronislawa Helena.jpg|eta|altdekstre|maldekstre|Władysław Skłodowski kun filinoj ''(el maldekstre)'' Maria, Bronisława, [[:pl:Helena Skłodowska-Szaley|Helena]], 1890]]

Kaj el patraj kaj el patrinaj flankoj, la familio estis perdintaj siajn riĉojn pro la patriotaj engaĝiĝoj en la polaj naciaj insurekcioj cele al restaŭrado de la pola sendependeco (la plej ĵusa estis la [[Januara Ribelo]] de 1863–65).<ref name="gwiazdapolarna"/> Tiu kondamnis la venontan generacion, inklude Marian, ŝiajn pli aĝajn fratinojn kaj ŝian fraton, al malfacila lukto por antaŭeniri en vivo.<ref name="gwiazdapolarna"/>

 

 

 

 

[[Dosiero:Krakowskie Przedmiescie, Warsaw.JPG|eta|altdekstre|Ĉe laboratorio en Varsovio, en 1890–91, Maria Skłodowska faris siajn unuajn sciencajn laborojn]]

[[File:Maria Sklodowska et sa sœur Bronislawa en 1886.jpg|thumb|left|175px|Maria Skłodowska (maldekstre) kun sia fratino Bronisława, ĉirkaŭ 1886.]]

===Novaj elementoj===

[[File:Pierre and Marie Curie.jpg|thumb|[[Pierre Curie|Pierre]] kaj Marie Curie en la laboratorio.]]

 

 

 

La sistemaj studoj de Curie temis pri du uraniaj mineraloj, nome [[peĉblendo]] kaj [[torbernito]] (konata ankaŭ kiel ĥalkolito).<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/> Ŝia elektrometro montris, ke la peĉblendo estas kvar fojojn tiom aktiva kiel uranio mem, kaj ĥalkolito dufoje tiom aktiva. Ŝi konkludis, ke, se ŝiaj pli fruaj rezultoj rilatigantaj la kvanton de uranio al ties aktiveco estis pravaj, tiam tiuj du mineraloj devis enhavi malgrandajn kvantojn de alia substanco, kiu estas multe pli aktiva ol uranio.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/><ref name="robert5"/> Ŝi komencis sisteman esploradon de aldonaj substancoj kiuj elsendas radiadon, kaj ĉirkaŭ 1898 ŝi malkovris, ke ankaŭ la elemento [[torio]] estas radioaktiva.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity"/> Pierre Curie estis pli kaj pli scivolema pri ŝia laboro. Meze de 1898 li estis tiom implikita en tiu esplorado ke li decidis forlasi sian laboron pri [[kristalo]]j kaj aliĝi al ŝiaj esploroj.<ref name="psb112"/><ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/>

 

[[File:Marie Pierre Irene Curie.jpg|thumb|[[Pierre Curie|Pierre]], [[Irène Joliot-Curie|Irène]], Marie Curie.]]

 

 

 

Por pruvi siajn malkovrojn trans ajna dubo, la ge-Curi-oj klopodis izoligi polonion kaj radiumon en pura formo.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/> Peĉblendo estas kompleksa mineralo; la kemia separigo de ĝiaj konstituantoj estis pena laboro. La malkovro de polonio estis relative facila; kemie ĝi similas al la elemento [[bismuto]], kaj polonio estis la nura bismut-aspekta substanco en la erco.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/> Radiumo, tamen, estis pli malpreciza; ĝi estas tre rilata kemie al la [[bario]], kaj la peĉblendo enhavas ambaŭ elementojn. Ĉirkaŭ 1898 la ge-Curi-oj estis atingintaj eretojn el radiumo, sed distingeblaj kvantoj, nepoluitaj kun bario, estis ankoraŭ atingotaj.<ref name="williams"/> La ge-Curi-oj entreprenis la laborigan taskon separi la radiuman salon per diferenciga [[kristaligo]]. El unu tuno da peĉblendo, unu dekono de gramo de radiuma klorido estis separita en 1902. En 1910, ŝi izoligis puran radiuman metalon.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/><ref name="Williams332"/> Ŝi neniam sukcesis izoligi polonion, kio havas [[Duoniĝa tempo|duonvivon]] de nur 138 tagoj.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/>

En 1900, Curie iĝis la unua virino membro de la École Normale Supérieure, kaj ŝia edzo aliĝis al Altlernejo de la Universitato de Parizo.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 3"/><ref name="Quinn1996"/> En 1902 ŝi vizitis Pollandon okaze de la morto de sia patro.<ref name="psb112"/>

 

 

=== Nobelpremioj ===

Spite la famon de Curie kiel sciencisto laboranta por Francio, la publika sinteno tendencis al [[ksenofobio]] — la sama kiu estis kondukinta al la [[afero Dreyfus]] — kiu ankaŭ distrumpetis falsan spekuladon ke Curie estas [[Judoj|juda]].<ref name="psb112"/><ref name="Marie Curie Sc and Rec"/> Dum la elektoj de la Franca Akademio de Sciencoj, ŝi estis fiatakita de la dekstrula gazetaro kiel eksterlandana kaj ateisma.<ref name="Marie Curie Sc and Rec"/> Ŝia filino poste rimarkis, la hipokritecon de la franca gazetaro, kiu portretis Curie kiel sendigna eksterlandana kiam ŝi estis nomumita por franca honoro, sed kiu portretis ŝin kiel franca heroo kiam ŝi ricevis eksterlandajn honorojn kiel je ŝia Nobel-premio.<ref name="psb112"/>

 

[[File:Marie Skłodowska-Curie's Nobel Prize in Chemistry 1911.jpg|thumb|300px|Nobel-premia diplomo, 1911.]]

 

En 1915, Curie produktis pinglojn kiuj enhavas "radiuman elsendon", nome senkolora, radioaktiva gaso elsendita el radiumo, kiu poste estis identigita kiel [[radono]], por esti uzata por steriligi infektitan histon. Ŝi havigis la radiumon el sia propra unu-grama havaĵo.<ref name="Marie Curie War2"/> Oni ĉirkaŭkalkulas, ke ĉirkaŭ unu miliono da vunditaj soldatoj estis traktitaj per Ikso-radiaj unuoj.<ref name="Marie Curie"/><ref name="psb113"/> Tro okupita pro tiu laboro, ŝi entreprenis tre malmultan sciencan esploradon dum tiu epoko.<ref name="psb113"/> Spite ĉiujn humanitarajn kontribuojn al la franca militklopodo, Curie neniam ricevis formalan agnoskon pro ĝi el la Franca registaro.<ref name="Marie Curie War"/>

 

 

=== Postmilitaj jaroj ===

[[Dosiero:Centrum Onkologii w Warszawawie 2016.jpg|eta|250px|dekstre|Heredo de Marie Curie: Instituto de Onkologio Maria Skłodowska-Curie.]]

 

En 1921, la [[Usona Prezidento]] [[Warren G. Harding]] akceptis ŝin en la Blanka Domo por donaci al ŝi la 1 gramon de radiumo kolektita en Usono.<ref name="Madame Curie's Passion"/><ref name="The Radium Institute"/> Antaŭ la kunsido, agnoskante ŝian pliiĝantan famon en eksterlando, kaj honta pro la fakto ke ŝi ne havis francan oficialan distingilon por montri ĝin publike, la franca registaro proponis al ŝi la premion de la [[Honora legio]], sed ŝi malakceptis.<ref name="The Radium Institute"/><ref name="Pasachoff1996"/> En 1922 ŝi iĝis ano de la [[Franca Akademio de Medicino]].<ref name="psb113"/> Ŝi veturis ankaŭ al aliaj landoj, aperis publike kaj prelegis en Belgio, Brazilo, Hispanio kaj Ĉeĥoslovakio.<ref name=amudeu/>