Sonorilo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Referencoj), formatigo de buloj, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 1:
{{AliajSignifoj}}
[[Dosiero:Moscow98kremlin8.jpg|eta|Caro-sonorilo en Moskvo]]
'''Sonorilo''' estas memsona [[frapinstrumento]] de [[kaliko|kalika]] formo, servanta al kunvokado de kredantoj al [[preĝo]] aŭ alia signala funkcio. Ĝi estas kreata per korpo de la sonorilo kaj koro, kiu estas pendigita meze de la korpo de sonorilo estante movebla (frapa parto de la sonorilo). Grandaj sonoriloj estas muldataj de spertaj [[metalmuldisto]]j, respektive de [[sonorilproduktado|sonorilproduktistoj]], el aparta [[bronzo|bronza]] metala [[alojo]], la t.n. [[sonorilaĵo]]. Ili estadas ornamitaj per skribaĵoj kaj reliefoj kaj ili estas persone [[agordo|agorditaj]] al konkreta tono. Malgrandaj sonoriloj kaj sonoriletoj povas esti produktataj ankaŭ el [[lado]] per [[premmaŝino]] aŭ per alia konvena maŝina [[teknologio]].
Linio 11:
Nomo=SONORILO|
bildo=Parts of a Bell.svg|300px|
priskribo=Partoj de sonorilo:<br />1. kapo, 2. krono, 3. ĉapo <br />4. ŝultro, 5. kolo, 6. bordero, 7. , 8. buŝo, <br />9. frapilo, 10. florkrono|
Tonetendo=Nekoncerna|
Klasigo=[[Frapinstrumento]]|
Linio 24:
La korpo plu dividiĝas en kvar partojn (desube): florkrono, kolo, ĉapo kaj krono.
* '''Florkrono''' estas suba parto de la sonorilo, en kiun batas la koro. La dikeco de
* '''Kolo''' estas meza parto de la sonorilo inter la ĉapo kaj la florkrono, la ĉefa areo, sur kiu estas validigata plej multe da [[reliefo]]j kaj [[surskriboj sur sonoriloj|surskriboj]]. Por la kolo estas tre ofte uzata ankaŭ nomo '''mantelo''', kiu havas ankoraŭ apudan signifon (argila [[formo]] por muldo de ekstera profilo de la sonorilo).
Linio 64:
Ĝis tiu tempo la plej granda sonorilo de tiu ĉi tipo estis sonorilo ''[[Pummerin]]'' el [[preĝejo de Sankta Stefano]] en [[Vieno]], kiu pezas 22,5 tunojn kaj estis produktita en la jaroj [[1951]]-[[1952]] pro anstataŭo je origina sonorilo el la jaro [[1711]], muldita el kanonoj, ĉasakiritaj al turkoj, kiu estis neniigita per incendio de preĝejo dum la dua mondmilito.
Inter pluaj grandaj kaj konataj apartenas [[Parizo|pariza]] ''[[Savoyarde]]'', [[Londono|londona]] ''[[Big Ben]]'' aŭ [[Krakovo|krakova]] ''[[Sonorilo Sigismondo (Krakovo)|Sigismondo]]''. Eble entute la plej konata monda sonorilturo troviĝas en itala urbo [[Pizo (Italio)|Pizo]], ĝenerale konata sub nomo [[Oblikva turo de Pizo]].<ref>Laŭ WILLIAMS, E. The Bells of Russia. New Jersey : Princeton University Press, 1985. p. 183-185</ref>
== Historio de sonorilprodukatado ==
{{
La plej malnovaj sonoriloj de la mondo estis produktataj en la 3-a miljaro antaŭ Kristo en [[Mezopotamio]]. La unuajn mulditajn sonorilojn havigas kristanaj monaĥoj ekde la [[5-a jarcento]]. Tiutempe la sonoriloj estas uzataj precipe en monaĥejoj. En la preĝejojn kaj la urbojn ili komenciĝas disvastiĝi ekde la [[10-a jarcento]]. En la [[12-a jarcento]] la sonoriloj akiras sian karakterizan sonorilan formon, ekde la 16-a jarcento ili jam havas hodiaŭan aspekton inkluzive de formo de la ĉapo, la krono kaj la sistemo de pendigo.<ref>MICHALSKÝ, J. O zvonech. Prostějov : [s.n.], 1921.</ref><ref>FLODR, Miroslav. Technologie středověkého zvonařství. Brno : Univerzita Jana Evangelisty Purkyně, 1983.</ref>
Linio 74:
== Produktado de sonoriloj ==
▲{{ĉefartikolo|Produktado de sonoriloj}}
La sonorilojn muldigas majstroj [[sonorilproduktado|sonorilproduktistoj]] plimulte el [[sonorilaĵo]] - sonoriga bronzo. Formo por muldado estas produktata el speciale reguligita argilo kaj ĝi konsistas el tri partoj - kerno (la interna profilo de sonorilo), ĉemizo (falsa sonorilo, kiu estas muldote forigita) kaj mantelo (la ekstera profilo de la sonorilo). La tuta procedo postulas grandajn spertojn kaj lertecon. Pro dislokigo de reliefoj, formo kaj voĉo estas ĉiu granda sonorilo unika.
Linio 105 ⟶ 104:
** [[Kutná Hora#Mitoj|Birdeto]] - en ardigitan sonorigaĵon antaŭ muldo falis turdo.
* Laŭ rilato al la ceteraj sonoriloj. Ekz.:
** La granda.
** La meza.
Linio 120 ⟶ 119:
=== Difektiĝo de la sonorilo (krevo) ===
{{
Nuntempe jam eblas la krevintajn sonorilojn restaŭri per [[fajlilo|fajlado]] kaj [[veldado|surveldo]] de la krevaĵo eĉ ne devinte alimuldi la tutan sonorilon.
Linio 136 ⟶ 135:
== Uzo de sonoriloj ==
{{
Ni dividas la sonoradon en la jenajn kategoriojn.
* La sonorado invitanta al [[preĝo]].
* La sonorado al signifaj eventoj - vivmejloŝtonoj ([[bapto]], [[nupto]], morto), venko en milito, naskiĝo de sekvanto de trono ks.
* Signala sonorado - avertado antaŭ [[incendio]], [[inundo]], atako de malamikoj; hodiaŭaj signalaj sonoriletoj.
Linio 147 ⟶ 146:
== Patronoj de sonorilproduktistoj kaj sonorigistoj ==
* Episkopo [[Paŭlinus de Nola]] en Kampanio. Li mortis en [[431]]. Legendo diras, ke li fariĝis la unua kristanista sonorilproduktisto, kiam li foje ekvidis sonoriletojn - florojn, el kies floroj disvastiĝis netere belaj sonoj, kio alkondukis lin al ideo similan instrumenton el metalo por gloro Dia. Reale Paŭlinus verŝajne sonorilojn neniam muldis, sed li estis evidente la unua, kiu komencis en la kristanisma eklezio uzi por kunvoki la kredantojn. [[Patrono]] de sonoriloj.
▲* Episkopo [[Paŭlinus de Nola]] en Kampanio. Li mortis en [[431]]. Legendo diras, ke li fariĝis la unua kristanista sonorilproduktisto, kiam li foje ekvidis sonoriletojn - florojn, el kies floroj disvastiĝis netere belaj sonoj, kio alkondukis lin al ideo similan instrumenton el metalo por gloro Dia. Reale Paŭlinus verŝajne sonorilojn neniam muldis, sed li estis evidente la unua, kiu komencis en la kristanisma eklezio uzi por kunvoki la kredantojn. [[Patrono]] de sonoriloj.
* [[Sankta Antonio ermito]]. Patrono de sonorilproduktistoj.
* [[Sankta Forkerno]]. Irlanda monaĥo kaj sonorilmuldisto. Li mortis en [[490]]. Patrono de sonorilprosduktistoj.
* [[Sankta Agata]]. Ŝi mortis en [[225]] en [[Sicilio]]. Patronino de sonorilproduktistoj.
* [[Sankta Barboro]]. Ŝi mortis en la [[3-a jarcento]]. Patronino de sonorilproduktistoj.
Linio 158 ⟶ 156:
== Sonoriletoj, ornamaĵo kaj vestplenigaĵo ==
* Dum [[Kristnasko]] oni de tempo al tempo pendigas sur [[kristnaska arbo]] vitrajn, ladajn, [[spickuko|spickukajn]] aŭ [[pajlo|pajlajn]] sonoriletojn. La sonorileto tiel fariĝas unu el novtempaj simboloj de Kristnasko.
* Dum Kristnasko eblas renkontiĝi kun sonoriletoj eĉ en magazenoj, ili estas uzataj ankaŭ sur sonorantaj kandelingoj, kiam en la sonorileton batas turniga heliceto movigata per varmaj bruligaĵoj ascendantaj supren de flamo de [[kandelo]].
* Malgrandaj ornamaj sonoriletoj en formo de [[tintsonorileto]]j estis ankaŭ en la pasinteco likigataj sur jungilaroj de tir[[ĉevalo]]j aŭ ili servis kiel aparta vestplenigaĵo (tintsonoriletoj sur ĉapo de [[Kaspero]]).
* Legendaj svisaj alpaj sonoriloj kaj sonoriletoj ankaŭ hodiaŭ servas, krom sia devena celo, kvazaŭ aparta [[simbolo]] por siaj landoj (precipe por [[Svislando]] kaj [[Aŭstrio]]). Plu ili estas uzeblaj ankaŭ kiel aparta ornamaĵo, en la alpaj landoj ili estas uzataj en formo de interesa turista allogaĵo kaj poste ankaŭ kiel bela [[suveniro]] por rememoro el la vojaĝoj.
== Interesaĵoj kaj koneksoj ==
* Per termino [[Suĉkloŝo|suĉkloŝo (aŭ "instalista sonorilo")]] estas laŭ sia karaktera formo markata guma ilo servanta por purigado de ŝtopitaj forfalaĵtuboj ĉe kanalizo de akvo en hejmoj.
* Per termino [[Subakviĝa kloŝo|subakviĝa kloŝo (aŭ "skafandrista sonorilo")]] estas nomata speciala [[skafandristo|skafandrista]] ekipaĵo servanta por egaligo de superpremo dum [[subakvigado]], la ekipaĵo estas konata ankaŭ sub nomo [[kesono]], kio estas speciala konstrua ekipaĵo por konstruaĵoj farataj sub akva surfaco.
* Karakterizan formon de sonorilo havas ankaŭ [[perigono]]j ĉe kelkaj pli superaj floroj, kiuj ůposte estis laŭ sonorilo ankaŭ nomitaj.
* Laŭ sono de sonorileto estis nomitaj kelkaj birdoj el familio de [[kantobirdo]]j.
* Sono de sonoriloj, sonoriletoj estas tre karakteriza, en la modernaj elektronikaj instrumentoj ekzistas eblecoj kiel tiujn ĉi interesajn muzikajn sonojn elektronike tre fidele similigi, kio estas uzata ekz. en arte celitaj eksperimentaj muzikaĵoj.
* Pri sonoriloj, sonorilturoj kaj [[sonorilisto]]j (t.e. pri ''priservo'' de sonoriloj) temas ankaŭ la tuta vico de klasikaj artaj verkoj, krom aliaj ankaŭ la mondfama romano [[Sonorilisto de Notre Dame]], kiu estis jam kelkfoje sukcese filimigita.
Linio 176 ⟶ 172:
== Referencoj ==
{{Referencoj}}
== Literaturo ==
* '''ĉeĥe'''
** DOBRODINSKÝ, Jaroslav. ''Památková ochrana zvonů.'' IN: Zprávy památkové péče XV / 1955. Praha: Státní pedagogické nakladatelství, 1955, str. 99 – 104.
Linio 222 ⟶ 217:
* [http://www.kaple.sosuvka.com/zvony/zvony.htm Rakontado pri sonoriloj]
{{Bibliotekoj}}
[[Kategorio:Idiofonoj]]
| |||