Vikipedio

Etiko: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
(Rigardi ŝanĝojn inter stabila kaj nuna versioj)
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
e laŭ materiismo kaj NPIV http://vortaro.net/#materiismo
esperantigita ŝablono (Referencoj), esperantigita parametro, formatigo de buloj, formatigo de titoloj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 14:
== Enkonduko ==
[[Dosiero:Aristoteles Louvre.jpg|eta|160px|dekstra|[[Aristotelo]] fondis la etikon kiel memstara filozofia fako.]]
 
=== Nocio kaj objekto ===
De la komenco de la [[filozofio]], oni meditis pri la konduto. Jam [[Aristotelo]], kiu verkis la unuan etikan traktaton ("Etiko al Nikomano"), enkondukis la esprimon "etiko" por filozofia fako kaj volis nomi per tiu la sciencan traktadon kun kutimoj, moroj kaj tradicioj (''etos''), je kio tamen jam ekde [[Sokrato]] la etiko moviĝis en la centron de la filozofia pensado ([[Sokrata metodo]]). Fone estis la koncepto jam reprezentita de la [[Sofismo|Sofistoj]], ke estas maladekvate por intelekta vivaĵo kiel [[homo]], se tiu lasas direkti sian agon nure per konvencioj kaj tradicioj. Aristotelo estis konvinkita, ke homa praktiko estas alirebla per racia pensado. Etiko tiel estis por Aristotelo filozofia fako, kiu havas la tutan amplekson de homa agado kiel objekto, metas tiun ĉi objekton per filozofiaj rimedoj sub normigan prijuĝadon kaj instrukcias praktikan realigon de la tiel akiritaj ekkonitaĵoj.
Linio 22 ⟶ 23:
 
{| align="right" class="prettytable" style="width:40%"
| '''Fako''' || '''Objektosfero''' || '''Metodo'''
|-
| priskriba etiko || fakte vivataj normoj kaj kvalitoj || empiria
|-
| normiga etiko || ĝenerale validaj normoj kaj kvalitoj || laŭ elirpunkto (apriora, empiria)
|-
| metaetiko || la morala/etika parolo || analitika
|-
| aplikata etiko || validaj normoj kaj kvalitoj de la respektiva sfero || parte empiria
Linio 36 ⟶ 37:
La celo de la etiko estas ellabori validajn [[normo]]jn kaj [[valoro]]jn. Ĝi estas apartigenda de ''priskriba etiko'', kiu ne elparolas moralajn verdiktojn, sed provas priskribi la faktan, ene de socio vivatan [[moralo]]n per [[Empirio|empiriaj]] rimedoj.
 
== Metaetiko ==
{{Ĉefartikolo|Metaetiko}}
La [[metaetiko]], kiu komence de la 20-a jarcento evoluis kiel memstara fako, reflektas la ĝeneralajn logikajn, semantikajn kaj pragmatajn strukturojn de morala kaj etika parolo kaj prezentas tiel la bazon por la priskriba kaj normiga etiko. Metaetiko estas la parto de [[etiko]] kiu strebas kompreni kaj ekspliki la esencon de etikaj ecoj, sintenoj, prijuĝoj, kaj paroloj. Metaetiko malsamiĝas de normiga etiko per tio, ke ĝi ne penas decidi pri la etikeco aŭ maletikeco de apartaj agoj aŭ situacioj (kio sekvigus aprobon de kelkaj etikaj juĝojn kaj malaprobo de aliaj), sed anstataŭe penas malkovri la trajtojn de etikaj ecoj mem.
Linio 42 ⟶ 43:
Kelkaj el la plej bazaj demandoj estigitaj de metaetiko estas la jenaj:
 
* Kion signifas "moraleco" kaj "morala ago" aŭ male, "malmoraleco" kaj "malmorala ago"?
* Kio estas la esenco de etikaj prijuĝoj?
* Kiel oni povas defendi moralajn prijuĝojn?
 
== Normiga etiko ==
{{Ĉefartikolo|Normiga etiko}}
Normiga etiko estas la studo de etika agado. Ĝi estas la branĉo de etiko kiu esploras la serion de demandoj kiuj leviĝas konsiderante kiel oni devus agadi, morale parolante. Normiga etiko estas diferenca el [[metaetiko]] ĉar ĝi esploras normigojn por praveco aŭ malpraveco de agadoj, dum metaetiko studas la signifon de morala lingvaĵo kaj de metafiziko de moralaj faktoj.<ref name=bbc>"What is ethics?". BBC. Arkivita el la originalo en [[28a de oktobro]] [[2013]]. [https://web.archive.org/web/20131028131348/http://www.bbc.co.uk/ethics/introduction/intro_1.shtml] Alirita la [[22an de julio]] 2014.</ref> Normiga etiko estas diferenca ankaŭ el [[priskriba etiko]], ĉar tiu lasta estas empiria esplorado de la moralaj kredoj de la personoj. Aliflanke, priskriba etiko rilatus al determinado de kia proporcio de personoj kredas ke mortigi estas ĉiam malbonaĵo, dum normiga etiko rilatas al ĉu estas justa (bona, prava) teni tiun kredon. De tie, normiga etiko estas foje nomata preskriba, pli ol priskriba. Tamen, ĉe kelkaj versioj de metaetika vidpunkto nomata [[morala realismo]], moralaj faktoj estas kaj priskribaj kaj preskribaj samtempe.<ref>{{citeCite web|last=Cavalier|first=Robert|title=Meta-ethics, Normative Ethics, and Applied Ethics|work=Online Guide to Ethics and Moral Philosophy|url=http://caae.phil.cmu.edu/Cavalier/80130/part2/II_preface.html|accessdate=26a de Februaro, 2014|archivedate=12a de Novembro, 2013|archiveurl=//web.archive.org/web/20131112114345/http://caae.phil.cmu.edu/Cavalier/80130/part2/II_preface.html}}</ref>
 
[[Virta etiko]] (aŭ aretea etiko, el la [[greka]] ἀρετή (arete)) estas scienco aŭ pensaro komponita el normigaj etikaj teorioj kiuj emfazas [[virto]]jn de la menso kaj de la karaktero, tio estas parto de la etiko. Virtetikistoj diskutas la naturon kaj difino de virtoj kaj de aliaj rilataj aferoj.
 
== Laŭlonge de la historio ==
=== ''Etiko de Nikomako'' ===
{{Ĉefartikolo|Etiko de Nikomako}}
[[Dosiero:Aristotle Ethica Nicomachea page 1.png|thumbeta|Unua greklingva paĝo de la ''Etiko de Nikomako''.]]
'''''Etiko de Nikomako''''' (el la [[antikva greka]] ήθικά Νικομάχεια ('ēthiká Nikomácheia') estas verko de [[Aristotelo]] pritraktanta [[etiko]]n. Ĝi estas kune kun la “Etiko al Eŭdemo” kaj la “Granda Moralo” (tamen ne je certa atribuado), unu el la tri ĉefaj libroj je morala temo de [[Aristotelo]]. Ĝi estas konceptata kiel traktado pri praktika moralo celanta gvidi la homon al la bonagado, kaj la civitanon al bono de la Urbo. Etiko kaj [[politiko]] estas, fakte, nesepareblaj por Aristotelo, estante la [[virto]] praktikebla nur sine de la urbo. Li skribas, fakte, ke la homo estas "politika besto” (I, 2, 1253a). La virto enkadriĝas ene de sintena kapablo morale-politike kunekzisti kune kun aliaj homoj: ĝi ne havas sencon ekstere de socia kadro.
 
Linio 82 ⟶ 83:
* [[Metaetiko]]
 
== Notoj ==
{{Referencoj}}
<references/>
 
== Referencoj ==
* Hoy, D. (2005), ''Critical resistance from poststructuralism to postcritique'', [[Massachusetts Institute of Technology]], Massachusetts.
* Lyon, D. (1999), ''Postmodernity'', 2a eld, Open University Press, Buckingham.
* Singer, P. (2000), ''Writings on an ethical life'', Harper Collins Publishers, London.
 
== Further reading ==
* [[Aristotelo]], ''[[Etiko de Nikomako]]''
* The [http://www.ucl.ac.uk/philosophy/LPSG/ London Philosophy Study Guide] proponas multajn sugestojn pri kion legi, depende el la studenta familiaro kun la temo: [http://www.ucl.ac.uk/philosophy/LPSG/Ethics.htm Etiko]
Linio 100 ⟶ 101:
* [[Jacques Derrida|Derrida, J.]] 1995, ''The Gift of Death'', translated by David Wills, University of Chicago Press, Chicago.
* Fagothey, Austin, ''Right and Reason'', Tan Books & Publishers, Rockford, Illinois, 2000.
* [[Emmanuel Levinas|Levinas, E.]] 1969, ''Totality and infinity, an essay on exteriority'', translated by Alphonso Lingis, Duquesne University Press, Pittsburgh.
* {{citeCite web|authorlink=Stephen Perle |last=Perle|first=Stephen|url=http://www.chiroweb.com/archives/22/06/16.html|title=Morality and Ethics: An Introduction|date= 11a de Marto, 2004 |accessdate= 13a de Februaro, 2007}}, Butchvarov, Panayot. Skepticism in Ethics (1989).
* Solomon, R.C., ''Morality and the Good Life: An Introduction to Ethics Through Classical Sources'', New York: McGraw-Hill Book Company, 1984.
* Vendemiati, Aldo, ''In the First Person, An Outline of General Ethics'', Rome, Urbaniana University Press, 2004.
Linio 111 ⟶ 112:
 
== Eksteraj ligiloj ==
* [http://www.ousia.it/SitoOusia/SitoOusia/TestiDiFilosofia/TestiHTML/Aristotele/EticaNicomachea/Etica%20Nicomachea.htm] Italingva teksto de la Etiko a Nikomako
* [http://www.filosofico.net/eticaanicomaco.htm]
* [http://eo.wikipedia.org/wiki/E%C5%ADdemonismo]
Linio 117 ⟶ 118:
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Ethics|revizio=708048055}}
 
{{projektojProjektoj|q=Etiko}}
{{havendaHavenda artikolo|Etiko}}
 
 
[[Kategorio:Etiko| ]]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Etiko"