Kiel registrite je 15:43, 5 okt. 2018 redakti Robin Bot (diskuto \| kontribuoj) Mempatrolatoj, Robotoj, Patrolantoj 69 207 redaktoj e Bot: "Siera-Leono" → "Sieraleono" ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 17:13, 9 sep. 2019 redakti malfari LiMrBot (diskuto \| kontribuoj) Mempatrolatoj, Robotoj, Administrantoj 682 745 redaktoj esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 17: Atlantikon karakterizas pluraj [[marfluo]]j, inter kiuj plej rimarkindas la varmeta [[Golfa Marfluo]], kiu fluas de [[Meksiko]] ([[Meksika golfo]]) al Eŭropo, kaj kiu ebligas la tipan [[kontinenta klimato\|kontinentan klimaton]] en Eŭropo. Se tiu fluo ne ekzistus, Eŭropo estus tiom malvarma kiom la nordo de [[Kanado]], ĉar ĝi situas ĉe la sama [[latitudo]]. La plej malnova konata mencio de "Atlantiko" estas en La Historioj de [[Herodoto]] de ĉirkaŭ 450 a.K. (Hdt. 1.202.4): ''Atlantis thalassa'' (greke: ἀτλαντὶς θάλασσα; nome: Maro de Atlas). La esprimo la etiopa [[Oceano]], derivita de [[Etiopio]], estis aplikita al la suda Atlantiko tiom malfrue kiom ĝis la mezo de la [[19-a jarcento]].<ref>{{~~cite~~Cite book\|author1=George Ripley\|author2=Charles Anderson Dana\|title=The American cyclopaedia: a popular dictionary of general knowledge\|url=http://books.google.com/books?id=ROQXAQAAIAAJ&pg=PA69\|accessdate=15 April 2011\|year=1873\|publisher=Appleton\|pages=69–}}</ref> Antaŭ ol eŭropanoj malkovris aliajn oceanojn, la esprimo "oceano" mem estis sinonima kun la akvoj preter la [[Ĝibraltara Markolo]] kiun oni nun konas kiel [[Atlantiko]]. La fruaj grekoj kredis tiun oceanon kiel [[Oceano (mitologio)\|giganta rivero ĉirkaŭanta la mondon]]. == Geografio == [[Dosiero:Porto Covo pano April 2009-4.jpg\|eta\|250px\|Atlantiko vidita el la okcidenta marbordo de [[Portugalio]]\|alt=Photo of surf breaking on rocky shore]] Atlantiko limiĝas okcidente fare de Norda kaj Suda Ameriko. Ĝi ligas al la [[Arkta Oceano]] tra la [[Dania Markolo]], [[Gronlanda Maro]], [[Norvega Maro]] kaj [[Barenca Maro]]. En la oriento, la limoj de la oceano mem estas [[Eŭropo]]: la [[Ĝibraltara Markolo]] (kie ĝi ligas kun la [[Mediteranea Maro]] -nome unu el siaj marĝenaj maroj- kaj, en victurno, [[Nigra Maro]], kiuj ambaŭ ankaŭ koncernas Azion kaj Afrikon. Linio 36 ⟶ 35: La "Nigra Atlantiko" aludas al la rolo de tiu oceano en formado de la historio de nigruloj, ne malplej en diasporoj. [[Irlando\|Irlanda]] migrado al [[Usono]] okazigis la signifan esprimon "The Green Atlantic (La Verda Atlantiko)". La "Ruĝa Atlantiko" estas relative nova esprimo kiun uzas maristaj proletoj kaj revoluciuloj kiuj historie rezistis ekspluatadon sur maro kaj forĝis novan multkulturan kaj poliglotan Atlantikon laboristaran. <ref>{{~~cite~~Cite web\|last=David\|first=Armitage\|title=The Red Atlantic\|url=http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=/journals/reviews_in_american_history/v029/29.4armitage.html\|publisher=Project MUSE\|accessdate=28an Oktobro 2012}}</ref> == Marfundo == [[Dosiero:Atlantic bathymetry.jpg\|eta\|Atlantika [[bathymetry]]\|Mapo kiu uzas koloron por montri oceanan profundon]] La ĉefa kvalito de la [[batimetrio]] (malsupra [[topografio]]) estas submara [[mezoceana dorso]] nomita la [[Mezantlantika Kresto]]<ref>{{~~cite~~Cite book\| author = Kenneth J. Hsü\| title = The Challenger at Sea: A Ship That Revolutionized Earth Science\| year = 1992\| isbn = 978-0-691-08735-1\| page = 57 }}</ref>. Ĝi etendiĝas de [[Islando (insulo)\|Islando]] en la nordo ĝis ĉirkaŭ 58° suda latitudo, atingante maksimumon da larĝo de proksimume 860 marmejloj ({{unuo\|1.590\|km}}; 990 mejl.). Granda tektona fosaĵo ankaŭ etendas laŭ la kresto super la plej granda parto de ĝia longo. La akvoprofundeco ĉe la apekso de la kresto estas malpli ol 2,700 metroj (1,500 [[klafto]]j; 8,900 ft) en la plej multaj lokoj, dum la fundo de la kresto estas tri fojojn tiel profunde. Pluraj pintoj leviĝas super la akvo kaj formas insulojn<ref>{{~~cite~~Cite book\| author = Kenneth J. Hsü\| title = The Mediterranean Was a Desert: A Voyage of the Glomar Challenger\| year = 1987\| isbn = 978-0-691-02406-6}}</ref>. La Suda Atlantika Oceano havas kroman submaran kreston, nome la [[Valvis-dorso]]n<ref>National Geographic Atlas of the World: Revised Sixth Edition, National Geographic Society, 1992</ref>. La [[Mezantlantika Kresto]] apartigas Atlantikon en du grandajn trogojn kun profundoj de 3,700-5,500 metroj (2,000-3,000 klaftoj; 12,100-18,000 ft). Transversaj krestoj ''kurantas'' inter la kontinentoj kaj la Mezantlantika Kresto dividas la marfundon en multajn basenojn. Kelkaj el la pli grandaj basenoj estas la basenoj Blake, Gujanoj, Nordameriko, Kabo-Verdo, kaj Kanariaj Insuloj en la Norda Atlantiko. La plej grandaj sudatlantikaj basenoj estas la basenoj Angolo, Kabo, Argentino, kaj Brazilo. Linio 61 ⟶ 59: == Klimato == [[Dosiero:Atlantic hurricane graphic.gif\|eta\|dekstra\|Ondoj de [[pasato]]j ĉe areoj de Atlantika Oceano de konverĝaj ventoj kiuj moviĝas laŭlonge de la sama trako kiel la domina vento - kreas malstabilecojn en la atmosfero kiuj povas kaŭzi la formadon de [[uragano]]j.\|alt=Map of Caribbean showing seven approximately parallel westward-pointing arrows that extend from east of the Virgin Islands to Cuba. The southern arrows bend northward just east of the Dominican Republic before straightening out again.]] [[Klimato]] estas influita de la temperaturoj de la surfacaj akvoj kaj akvofluoj same kiel de [[vento]]j. Pro la granda kapacito de la oceano al reteno kaj liberigo de [[varmo]], maraj klimatoj estas pli moderaj kaj havas malpli ekstremajn laŭsezonajn variojn ol enlandaj klimatoj. [[Precipitaĵo]] povas esti ĉirkaŭkalkulita el marbordaj veterdatenoj kaj aertemperaturo de akvotemperaturoj. Linio 94 ⟶ 91: * En 1896, Frank Samuelsen kaj George Harbo de [[Norvegio]] iĝis la unuaj homoj se temas pri iam remi trans Atlantiko. [[Dosiero:RMS Titanic sea trials April 2, 1912.jpg\|300px\|dekstra\|eta\|''Titanic'' estas navigacianta maldekstre]] [[Dosiero:Vuelo Gago Coutinho y Sacadura Cabral.svg\|~~thumb~~eta\|~~right~~dekstra\|250px\|Itinero de Coutinho kaj Cabral en 1922.]] * La [[15an de aprilo]] [[1912]] la ''[[Titanic]]'' sinkis post trafado de [[glacimonto]] kun perdo de pli ol 1,500 vivoj. * 1914-1918, la [[Unua Batalo de Atlantiko]] okazis dum la [[Unua Mondmilito]]. Linio 131 ⟶ 128: == Tereno == [[Dosiero:HMS Challenger (1858).jpg\|~~thumb~~eta\|~~right~~dekstra\|250px\|La ŝipo ''HMS Challenger'' ([[1858]]).]] De oktobro ĝis junio la surfaco estas kutime kovrita per flosglacio en la [[Labradora Maro]], [[Dania Markolo]], kaj [[Balta Maro]]. Laŭhorloĝee varmakva rondiro okupas la nordan Atlantikon, kaj male varmakva rondiro aperas en la suda Atlantiko. La [[Mezantlantika Kresto]], nome kruda nord-suda centra linio por la tuta atlantika baseno, unue malkovrita fare de la [[Ekspedicio Challenger]] dominas la marfundon. Tio estis formita per la [[vulkano\|vulkanismo]] kiu formis ankaŭ la marfundon kaj la insulojn leviĝantajn de ĝi. Linio 143 ⟶ 140: === Eŭropo === {{~~div~~Div col\|cols=5}} * [[Dosiero:Flag of the Azores.svg\|23px]] ''[[Azoroj]]'' * {{BEL}} Linio 161 ⟶ 158: * {{SWE}} * {{GBR}} {{~~div~~Div col end}} === Afriko === {{~~div~~Div col\|cols=5}} * {{AGO}} * {{BEN}} Linio 193 ⟶ 190: * {{TGO}} * ''{{ESH}} (postulita de [[Maroko]])'' {{~~div~~Div col end}} === Sudameriko === {{~~div~~Div col\|cols=5}} * {{ARG}} * {{BRA}} Linio 202 ⟶ 199: * {{COL}} * ''{{FLK}}'' (postulita de [[Argentino]]) * [[Dosiero:Flag of French Guiana.svg\|23px]] ''[[Franca Gujano]]'' * {{GUY}} * ''{{SGS}}'' (postulita de [[Argentino]]) Linio 208 ⟶ 205: * {{URU}} * {{VEN}} {{~~div~~Div col end}} === Karibio === {{~~div~~Div col\|cols=5}} * ''{{AIA}}'' * {{ATG}} Linio 217 ⟶ 214: * {{BHS}} * {{BRB}} * [[Dosiero:Flag of Bonaire.svg\|23px]] ''[[Bonaire]]'' * ''{{VGB}}'' * ''{{CYM}}'' * {{CUB}} * [[Dosiero:Flag of Curaçao.svg\|23px]] ''[[Curaçao]]'' * {{DMA}} * {{DOM}} * [[Dosiero:Flag of Guadeloupe (local).svg\|23px]] ''[[Gvadelupo]]'' * {{GRD}} * {{HTI}} * {{JAM}} * [[Dosiero:Snake Flag of Martinique.svg\|23px]] ''[[Martiniko]]'' * ''{{MSR}}'' * [[Dosiero:Flag of Saba.svg\|23px]] ''[[Saba]]'' * ''{{PRI}}'' * [[Dosiero:Flag of Saint Barthelemy (local).svg\|23px]] ''[[Saint-Barthélemy]]'' * {{SKN}} * {{LCA}} * [[Dosiero:Flag of Sint Maarten.svg\|23px]] ''[[Sint-Maarten]]'' * ''{{MAF}}'' * {{VCT}} * [[Dosiero:Flag of Sint Eustatius.svg\|23px]] ''[[Sint-Eustatius]]'' * {{TTO}} * ''{{TCA}}'' * ''{{VIR}}'' {{~~div~~Div col end}} === Centra kaj Norda Ameriko === {{~~div~~Div col\|cols=5}} * {{BLZ}} * ''{{BMU}}'' Linio 256 ⟶ 253: * {{NIC}} * {{PAN}} * [[Dosiero:Flag of Saint-Pierre and Miquelon.svg\|23px]] ''[[Sankta-Piero kaj Mikelono]]'' * {{USA}} {{~~div~~Div col end}} == Golfoj de la Atlantika Oceano == Linio 381 ⟶ 378: === Usono === [[Dosiero:A380 transport Port de Bordeaux.jpg\|eta\|Transporto ĉe la haveno de [[Bordozo]].]] * [[Miami]] Linio 388 ⟶ 384: === Francio === [[Dosiero:Ferry Le Havre 2007.jpg\|eta\|Pramoj ĉe la haveno de Le Havre.]] * [[Bordozo]] Linio 422 ⟶ 417: === Nederlando === [[Dosiero:Achtste Petroleumhaven.jpg\|eta\|La nafto-haveno de [[Roterdamo]]]] * [[Roterdamo]] Linio 430 ⟶ 424: === Portugalio === [[Dosiero:VistadoPorto.jpg\|eta\|250px\|La nomo de la portugala urbo Porto signifas ''havenon''.]] * [[Lisbono]] Linio 445 ⟶ 438: === Senegalo === [[Dosiero:Dakar, Senegal.JPG\|eta\|250px\|Vido de Dakaro laŭ ''Earth Orbit'' ĉe la Atlantiko]] * [[Dakaro]] Linio 485 ⟶ 477: == Eksteraj ligiloj == {{~~projektoj~~Projektoj\|}} * http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/zh.html <!-- CIA – CIA World Factbook – (Atlantika Oceano, Atlantiko) --> * http://ioc.unesco.org/oceanteacher/OceanTeacher2/01_GlobOcToday/03_GeopolOc/s23_1953.pdf <!-- ''Limigoj de Oceanaj kaj Maroj'' --> Linio 494 ⟶ 486: {{Atlantika Oceano}} {{~~havenda~~Havenda artikolo\|Atlantika Oceano}} {{Bibliotekoj}} [[Kategorio:Atlantiko\| ]]

Atlantiko: Malsamoj inter versioj