Agrikulturo: Malsamoj inter versioj

[[Historiisto]]j kaj [[Antropologio|antropologoj]] longe argumentis ke la evoluo de agrikulturo ebligis civilizon. Laŭ [[geografiisto]] Jared Diamond, la kostoj de agrikulturo estis: "la meza ĉiutaga nombro da laborhoroj pliiĝis, nutrado plimalboniĝis, infektaj malsanoj kaj korpoeluzado estis pliigitaj, kaj vivotempo mallongiĝis."<ref>{{citeCite book|title=The World Until Yesterday|author=Jared Diamond|page=353|isbn=978-0-670-02481-0|publisher=Viking|year=2012}}</ref>

Fruktoĝardeno, fabrik-bazita manĝaĵproduktada sistemo, supozeble estis la plej malnova agroekosistemo de la mondo.<ref>{{citeCite book|title=The Forest Farms of Kandy: And Other Gardens of Complete Design|author=Douglas John McConnell|year=2003|page=1|url=http://books.google.co.uk/books?id=QYBSfUJPQXcC&lpg=PP1&dq=the%20forest%20farms%20of%20kandy%20and%20other%20gardens%20of%20complete%20design&pg=PA1#v=onepage&q&f=false|isbn=978-0-7546-0958-2}}</ref> Tiuj arbar-ĝardenoj originiĝis de la pratempo laŭlonge de ĝangalecaj kotecaj [[rivero|riverbordoj]] kaj de la malsekaj elstaraĵoj de [[Musono|musonaj]] regionoj. En la laŭpaŝa procezo de familioj plibonigantaj sian tujan medion, utilaj arboj kaj plantospecioj estis identigitaj, protektitaj kaj plibonigitaj dum nedezirindaj specioj estis eliminitaj. Poste superaj fremdaj specioj estis selektitaj kaj integrigitaj en la ĝardeno de la familio.<ref>{{citeCite book|title=The forest-garden farms of Kandy, Sri Lanka|author=Douglas John McConnell|year=1992|page=1|url=http://books.google.co.uk/books?id=G3QPo7lTĥsC&lpg=PP1&dq=The%20forest-garden%20farms%20of%20Kandy%2C%20Sri%20Lanka.&pg=PA1#v=onepage&q&f=false|isbn=978-92-5-102898-8}}</ref>

Agrikulturo ekis sendepende en diversaj partoj de la mondo, kaj inkludis diversajn gamojn de taksonoj. Almenaŭ 11 apartaj regionoj de la Malnova kaj de la Nova Mondo estis konsiderita kiel sendependaj devenejoj.<ref>{{cite journal |doi=10.1073/pnas.1323964111 |title=Current perspectives and the future of domestication studies|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=111 |issue=17 |page=6139 |year=2014 |last1=Larson |first1=G. |last2=Piperno |first2=D. R. |last3=Allaby |first3=R. G. |last4=Purugganan |first4=M. D. |last5=Andersson |first5=L. |last6=Arroyo-Kalin |first6=M. |last7=Barton |first7=L. |last8=Climer Vigueira |first8=C. |last9=Denham |first9=T. |last10=Dobney |first10=K. |last11=Doust |first11=A.N. |last12=Gepts |first12=P. |last13=Gilbert |first13=M. T. P. |last14=Gremillion |first14=K. J. |last15=Lucas |first15=L. |last16=Lukens |first16=L. |last17=Marshall |first17=F. B. |last18=Olsen |first18=K.M. |last19=Pires |first19=J.C. |last20=Richerson |first20=P.J. |last21=Rubio De Casas |first21=R. |last22=Sanjur |first22=O.I. |last23=Thomas |first23=M.G. |last24=Fuller |first24=D.Q.}}</ref> Naturaj grenoj estis kolektitaj kaj manĝitaj el almenaŭ antaŭ 105,000 jaroj.<ref>{{citeCite web|last1=Harmon|first1=Katherine|title=Humans feasting on grains for at least 100,000 years|url=http://blogs.scientificamerican.com/observations/humans-feasting-on-grains-for-at-least-100000-years/|publisher= Scientific American |accessdate=28a de Aŭgusto 2016|date=17a de Decembro 2009}}</ref> [[Porko]]j estis [[Hejmigo|hejmigitaj]] en Mezopotamio antaŭ ĉirkaŭ 15,000 jaroj.<ref>{{cite book |last=Nelson |first=Sarah M. |date=1998 |title=Ancestors for the Pigs. Pigs in prehistory |url=https://books.google.co.il/books?id=N5dN_A29v58C&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |location= |publisher=University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology}}</ref> [[Rizo]] estis malnutarigita en Ĉinio antaŭ inter 13,500 kaj 8,200 jaroj, sekve de [[Mungfabo|mungaj]], [[sojo|sojaj]] kaj [[Azuki-fabo|azuki]] faboj. [[Ŝafo]]j estis hejmigitaj en Mezopotamio antaŭinter 13,000 kaj 11,000 jaroj.<ref>{{cite book |title=Sheep and Goat Science |edition=Fifth |last=Ensminger |first=M.E. |author2=Parker, R.O. |year=1986 |publisher=Interstate Printers and Publishers |isbn=0-8134-2464-X}}</ref> El antaŭ ĉirkaŭ 11,500 jaroj, la ok neolitikaj pioniraj rikoltoj nome [[ameltritiko|amela]] kaj [[Unugrajno|unugrajna tritiko]], ŝelenhava [[Ordinara hordeo|hordeo]], [[Ĝardena pizo|pizoj]], [[lento]]j, [[Vicio|amara vicio]], [[kikero]]j kaj [[Ordinara lino|lino]] estis kultivata en [[Levantenio]]. [[Bovo]]j estis hejmigitaj el naturaj [[uro]]j en areoj de moderna Turkio kaj Pakistano antaŭ ĉirkaŭ 10,500 jaroj.<ref name="McTavish">{{citeCite journal|author=McTavish, E.J. |author2=Decker, J.E. |author3=Schnabel, R.D. |author4=Taylor, J.F. |author5=Hillis, D.M. |last-author-amp=yes |year=2013 |title=New World cattle show ancestry from multiple independent domestication events |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A |volume=110 |pages=E1398–406 |doi=10.1073/pnas.1303367110 |pmid=23530234 |pmc=3625352}}</ref> En [[Andoj]] de Sudameriko, [[terpomo]]j estis malnaturigitaj antaŭ inter 10,000 kaj 7,000 jaroj, kune kun faboj, [[Kokao (planto)|kokao]], [[lamo]]j, [[alpako]]j, kaj [[kobajo]]j. [[Sukerkano]] kaj kelkaj [[radiklegomo]]j estis malnaturigitaj en [[Nov-Gvineo]] antaŭ ĉirkaŭ 9,000 jaroj. [[Sorgo]] estis malnaturigita en [[Sahelo]] en Afriko antaŭ ĉirkaŭ 7,000 jaroj. [[Kotono]] estis malnaturigita en [[Peruo]] antaŭ ĉirkaŭ 5,600 jaroj,<ref name="Broudy1979">{{cite book |last=Broudy |first=Eric |title=The Book of Looms: A History of the Handloom from Ancient Times to the Present |url=http://books.google.com/books?id=shN5_-W1RzcC&pg=PA81 |year=1979 |publisher=UPNE |isbn=978-0-87451-649-4 |page=81}}</ref> kaj estis sendepende malnaturigita en Eŭrazio oni ne scias kiam. En Mezameriko, natura [[Zeo|teosinto]] estis malnaturigita al [[maizo]] antaŭ ĉirkaŭ 6,000 jaroj.<ref>S. Johannessen and C. A. Hastorf (eds.) ''Corn and Culture in the Prehistoric New World'', Westview Press, Boulder, Colorado.</ref>

La [[Fekunda Duonluno]] de [[Sudokcidenta Azio]] unue vidis la malsovaĝigon de bestoj, komencante la [[Neolitika revolucio|neolitikan revolucion]]. Inter 10,000 kaj 13,000 jaroj antaŭe, la prapatroj de moderna brutaro, [[ŝafo]]j, [[kapro]]j kaj [[porko]]j estis malsovaĝigitaj en tiu areo. La laŭpaŝa transiro de natura rikoltlaboro ĝis konscia kultivado okazis sendepende en pluraj lokoj ĉirkaŭ la globo.<ref name=NatGeo/> Agrikulturo enkalkulis la subtenon de pliigita loĝantaro, kaŭzante pli grandajn sociojn kaj poste la evoluon de [[grandurbo]]j. Ĝi ankaŭ kreis la bezonon de pli granda organizo de politikaj rajtigoj (kaj la kreado de socia tavoliĝo), ĉar decidoj devis fariĝi koncerne laboron kaj rikoltasignadon kaj aliraj [[rajto]]j al akvo kaj tero. Agrikulturo okazigis senmovecon, kiam loĝantaroj kontentiĝis resti ie je longaj tempodaŭroj, kio kaŭzis la amasiĝon de materiaj varoj.<ref>{{citeCite web|url=http://anthro.ucsd.edu/~dkjordan/arch/neolithic/Neo3-LivRev.html|title= Living the Revolution|author=DK Jordan|date=24a Novembro 2012|work=The Neolithic|publisher=University of California – San Diego|accessdate=22a Aprilo 2013}}</ref>

Fruaj neolitikaj vilaĝoj montras signojn de la kapablo prilabori grenon, kaj la [[Proksima Oriento]] estas la praa hejmo de la prapatroj de [[tritiko]], [[hordeo]] kaj [[pizo]]j. Ekzistas spuroj de la kultivado de [[figo]]j en la [[Jordano (rivero)|Jordana Valo]] tiom longe kiom antaŭ 11,300 jaroj, kaj de [[cerealo]]- (greno) produktado en [[Sirio]] antaŭ ĉirkaŭ 9,000 jaroj. Dum la sama periodo, farmistoj en [[Ĉinio]] komencis kulturi [[rizo]]n kaj [[milio]]n, utiligante homfaritajn [[inundo]]jn kaj fajrojn kiel parton de sia kultivadreĝimo.<ref name=NatGeo>{{citeCite web|url=https://genographic.nationalgeographic.com/development-of-agriculture/|title=The Development of Agriculture|publisher=National Geographic|accessdate=22a de Aprilo 2013}}</ref> Fibrokultivaĵoj estis kulturitaj dekomence kiel manĝkultivaĵoj, kak tiele Ĉinio kulturis [[kanabo]]n kaj [[kotono]]n kaj same sendepende en [[Afriko]] kaj [[Sudameriko]], kaj la Proksima Oriento malsovaĝigantan [[lino]]n.<ref>{{citeCite book|title=Plant evolution and the origin of crop species|page=119|author=Hancock, James F.|url=http://books.google.com/?id=j_O9ZnFRNngC&pg=PA119&lpg=PA119&dq=domestication+of+fiber+crops#v=onepage&q=domestication%20of%20fiber%20crops&f=false|publisher=CABI|year=2012|isbn=1-84593-801-1|edition=3rd}}</ref> La uzado de grundamendoj, inkluzive de stalsterko, fiŝoj, kompoŝto kaj cindro, ŝajnas esti komenciĝinta frue, kaj evoluigita sendepende en pluraj lokoj de la mondo, inkluzive de [[Mezopotamio]], la [[Nilvalo]] kaj orienta Azio.<ref name=FertMan>{{citeCite book|url=http://books.google.com/?id=qPkoOU4BvEsC&pg=PA44&dq=history+of+fertilizer#v=onepage&q=history%20of%20fertilizer&f=false|page=46|author=UN Industrial Development Organization, International Fertilizer Development Center|title=The Fertilizer Manual|publisher=Springer|year=1998|edition=3rd|isbn=0-7923-5032-4}}</ref>

[[Kukurbo]]j estis kultivitaj en [[Meksiko]] antaŭ preskaŭ 10,000 jaroj, dum [[maizo]]-similaj plantoj, derivitaj de la natura genro ''[[Zeo]]'', komencis esti viditaj je proksimume 9,000 jaroj antaŭe. La derivaĵo de ''[[Zeo]]'' en modernan maizon estis malrapida, aliflanke, kaj ĝi prenis ĝis 5,500<ref name=NatGeo/> antaŭ ĝis 6,000 jaroj por iĝi tio kion ni hodiaŭ konas kiel [[maizo]]. Ĝi tiam iom post iom disvastiĝis en tuta [[Nordameriko]] kaj estis la plej grava kultivaĵo de indianoj dum eŭropa esplorado.<ref>{{citeCite book|editor=S. Johannessen and C. A. Hastorf (eds.) |title=Corn and Culture in the Prehistoric New World|publisher= Westview Press|location=Boulder, Colorado|year=1994|isbn=0-8133-8375-7}}</ref> [[Fabo]]j estis kulturitaj ĉirkaŭ la sama tempo, kaj kune tiuj tri plantoj formis la trifratan nutrofondon de multaj denaskaj loĝantaroj en Norda kaj Meza Ameriko. Kombinitaj kun [[pipro]]j, tiuj kultivaĵoj disponigis ekvilibran dieton por granda parto da la kontinento.<ref>{{citeCite web|url=http://anthro.ucsd.edu/~dkjordan/arch/neolithic/Neo2-Beyond.html|title= Beyond Wheat|author=DK Jordan|date=24a de Novembro 2012|work=The Neolithic|publisher=University of California – San Diego|accessdate=22a de Aprilo 2013}}</ref> [[Vinbero]]j unue estis kreskigitaj por [[vino]] antaŭ ĉirkaŭ 8,000 jaroj, en la Suda [[Kaŭkazo]], kaj antaŭ 3000 a.K. atingis la Fekundan Duonlunon, la Jordanan Valon kaj Egiptujon.<ref>{{citeCite journal|url=http://content.usatoday.com/communities/sciencefair/post/2011/01/domestics-grape-genome-sequenced/1#.UYWuIcrEl-A|title=Grapes domesticated 8,000 years ago|author=Vergano, Dan|date=19a de Januaro 2011|accessdate=4a de Majo 2013|journal=USA Today}}</ref>

Agrikulturo avancis al [[Eŭropo]] iomete poste, atingante la nordorienton de la kontinento de la oriento ĉirkaŭ 4000 a.K. La ideo ke agrikulturo atingis Eŭropon, anstataŭ sendepende formiĝi tie, kondukis al du ĉefaj hipotezoj. La unua estas "ondo de antaŭeniĝo", kiu diras ke agrikulturo vojaĝis malrapide kaj konstante trans la kontinenton, dum la dua, "populacisalta" teorio, diras ke ĝi moviĝis laŭ saltoj.<ref>{{citeCite web|url=http://anthro.ucsd.edu/~dkjordan/arch/neolithic/Neo1-AgRev.html|title= The "Agricultural Revolution"|author=DK Jordan|date=24a Novembro 2012|work=The Neolithic|publisher=University of California – San Diego|accessdate=22a de Aprilo 2013}}</ref> Antaŭ proksimume 6000 jaroj, [[ĉevalo]]j unue komencis esti malsovaĵigitaj en la eŭraziaj [[stepo]]j. Komence uzitaj por manĝaĵo, estis rapide malkovrite ke ili estas utilaj por kampolaboro kaj portado de varoj kaj homoj.<ref name=Horse>{{citeCite web|url=http://www.nal.usda.gov/awic/pubs/HorseHistory/intro.shtml|title=Horses in History: A Bibliography|publisher=USDA National Agricultural Library|accessdate=24a de Majo 2013|author=Adams, Kristina}}</ref> Antaŭ proksimume 5,000 jaroj, [[sunfloro]]j unue estis kultivitaj en Nordameriko, dum la regiono de [[Andoj]] en [[Sudameriko]] evoluigis la [[terpomo]]n.<ref name=NatGeo/> Ĉe ne tiom grava centro de malsovaĝigo, la indiĝenaj popoloj de la posta [[Orienta Usono]] ŝajne estis kulturintaj multajn kultivaĵojn, inkluzive de [[tabako]].<ref>{{citeCite journal|author=Heiser, Carl B., Jr.|year=1992|title= On Possible Sources of the Tobacco of Prehistoric Eastern North America|journal=Current Anthropology|volume=33|pages=54–56|doi=10.1086/204032}}</ref>

[[Dosiero:VAM - Rollsiegel 1.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|Hejmigitaj bestoj ĉe [[cilindrosigelo]] de [[Sumero]]. 2500 a.K.]]

[[Dosiero:Tomb of Nakht (2).jpg|thumbeta|upright|Agrikulturaj scenoj de [[draŝado]], grenstokado, rikoltado pere de [[falĉileto]]j, elfosado, arbohakado kaj plugado en Antikva Egipto. Tombo de astronomo Naĥt, 15a jarcento a.K.]]

[[Dosiero:Shennong2.jpg|thumbeta|upright|Tomba murpentraĵo de la [[dinastio Han]] kiu montras plugadon fare de [[Shennong]], the legendary "Dia Farmisto".]]

[[Dosiero:Roman harvester, Trier.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|upright=1.3<!--size for very low image-->|[[Romia Imperio|Romia]] rikoltilo, [[Treviro]].]]

[[Dosiero:Trabajo-inca8.jpg|thumbeta|upright|[[Inkaoj|Inkaaj farmistoj]] uzantaj ''ĉaki taklla'', hom-energia pied-[[plugilo]].]]

La indiĝena popolo de Orienta Usono ŝajne aldomigis nombrajn kultivaĵojn. [[Sunfloro]]j, [[tabako]],<ref>Heiser, Carl B., Jr. (1992) On possible sources of the tobacco of prehistoric Eastern North America. ''Current Anthropology'' 33:54-56.</ref> variaĵoj de kukurboj kaj de [[kenopodio]] (''Chenopodium''), same kiel ''Iva annua'' kaj la hordeo ''Hordeum pusillum'', estis aldomigitaj.<ref>''Prehistoric Food Production in North America'', eldonita de Richard I. Ford. Museum of Anthropology, University of Michigan, Anthropological Papers 75.</ref><ref>Adair, Mary J. (1988) ''Prehistoric Agriculture in the Central Plains.'' Publications in Anthropology 16. University of Kansas, Lawrence.</ref> Naturaj manĝaĵoj kiaj [[natura rizo]] kaj [[sukeracero]] estis rikoltitaj.<ref name="Smith2013">{{cite book |last=Smith |first=Andre w|title=The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America |url=http://books.google.com/books?id=DOJMAgAAQBAJ&pg=RA1-PA571 |year=2013 |publisher=OUP USA |isbn=978-0-19-973496-2 |pages=1–}}</ref> La plej ofta variaĵoj de [[frago]]j estis aldomigitaj el Orienta Nordameriko.<ref>Paul E. Minnis (editor) (2003) ''People and Plants in Ancient Eastern North America.'' Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.</ref> Du gravaj kultivaĵoj, [[pekano]]j kaj naturaj [[vinbero]]j, estis uzataj etende el prahistoriaj tempoj sed ŝajne ne estis aldomigitaj ĝis la 19a jarcento.<ref>{{citeCite web|url=http://pecankernel.tamu.edu/introduction/index.html |title=Pecans at Texas A&M University |publisher=Pecankernel.tamu.edu |date=2006-08-18 |accessdate=2010-06-03}}</ref><ref>The History of Concord Grapes, http://www.concordgrape.org/bodyhistory.html</ref>

[[Dosiero:Hama-3 norias.jpg|thumbeta|upright|La uzado de [[norio]], nome [[akvorado]]j por levi akvon por irigacia kaj hejma uzoj estis inter la teknologiojn enkondukitaj al Eŭropo tra [[Al-Andalus]] en la [[Islama Ora Epoko|mezepoka islama mondo]].]]

Ĉefaj kultivaĵoj estis tritiko, [[sekalo]], hordeo kaj [[aveno]]. Pizoj, faboj, kaj [[vicio]] iĝis oftaj el la 13a jarcento antaŭen kiel [[furaĝo]] por bestoj kaj ankaŭ pro ties [[nitrogen-fiksado|nitrogen-fiksigaj]] sterkaj proprecoj. Tiuj kultivaĵoj pintis en la 13a jarcento, kaj restis pli malpli utilaj dum la 18a jarcento.<ref name=Campbell1>{{cite journal |last=Campbell |first=Bruce M. S. |author2=M. Overton |title=A New Perspective on Medieval and Early Modern Agriculture: Six Centuries of Norfolk Farming, c.1250-c.1850 |journal=Past and Present |year=1993 |volume=141 |pages=38–105 |doi=10.1093/past/141.1.38}}</ref> Kvankam la limigoj de mezepoka farmado estis iam supozitaj ke ili havigis tegmentan produktadon por la kresko de la loĝantaro en la Mezepoko, ĵusaj studoj<ref name=Campbell2>{{cite book |last=Campbell |first=Bruce M.S. |title=English Seigniorial Agriculture, 1250–1450 |year=2000 |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-30412-1}}</ref><ref name=Stone1>{{cite book |last=Stone |first=David |title=Decision-Making in Medieval Agriculture |year=2005 |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-924776-5}}</ref> montris ke la teknologio de mezepoka agrikulturo estis ĉiam sufiĉa por la necesoj de la personoj laŭ normalaj cirkonstancoj, kaj ke nur pro sociala malegaleco aŭ dum escepte akra vetero, kiel ĉe [[Granda malsatego de 1315-1317|terura vetero de 1315–17]], la necesoj de la loĝantaro ne estis plenumitaj.<ref name="John Langdon 2010 20–23">{{citeCite book|title=The Oxford Dictionary of the Middle Ages|year=2010|publisher=Oxford University Press|location=Oxford, England|isbn=978-0-19-866262-4|author=John Langdon|editor=Robert E. Bjork|pages=20–23}}</ref><ref>{{cite book |last=Jordan |first=William Chester |title=The Great Famine: Northern Europe in the Early Fourteenth Century |url=https://books.google.com/books?id=R6mBDhnM76EC |year=1997 |publisher=Princeton U.P.}}</ref>

Kultivaĵoj movantaj en ambaŭ direktoj tra la [[Atlantika Oceano]] okazigis kreskon de la loĝantaro tra la tuta mondo kaj longdaŭra efiko sur multaj kulturoj.<ref>{{citeCite web|url=http://www.gilderlehrman.org/history-by-era/american-indians/essays/columbian-exchange|title=The Columbian Exchange|publisher=The Gilder Lehrman Institute of American History|author=Crosby, Alfred|accessdate=2013-05-11}}</ref> Maizo kaj manioko estis enmetitaj el Brazilo en Afriko fare de portugalaj komercistoj en la 16a jarcento,<ref>{{citeCite web|url=http://researchnews.osu.edu/archive/suprtubr.htm |title=Super-Sized Cassava Plants May Help Fight Hunger In Africa|publisher=The Ohio State University|author=Wagner, Holly|accessdate=2013-05-11}}</ref> kaj iĝis bazmanĝaĵoj, anstataŭante indiĝenajn afrikajn kultivaĵojn.<ref>{{citeCite web|url=http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/16/default.html|title=Advances in Maize Streak Virus Disease Research in Eastern and Southern Africa|editor1=Florence Wambugu |editor2=John Wafula |year=2000|publisher=International Service for the Acquisition of Agri-Biotech Applications|accessdate=2013-04-16}}</ref>

Post sia enmeto el Sudameriko al Hispanio en la fino de la 1500-aj jaroj, la terpomo iĝis bazmanĝaĵo tra tuta Eŭropo ĉirkaŭ la fino de la 1700-aj jaroj. La terpomo ebligis al farmistoj produkti pli da manĝo, kaj dekomence aldonis variecon al la eŭropana dieto. La pliigita havigo de manĝaĵoj malpliigis malsanojn, pliigis naskojn kaj malpliigis mortindicon, kaŭzante eksplodon de la loĝantaro tra la tuta [[Brita Imperio]], Usono kaj Eŭropo.<ref name="Chapman, Jeff">{{citeCite journal|url=http://www.history-magazine.com/potato.html |title=The Impact of the Potato|journal=History Magazine|author=Chapman, Jeff|issue=2}}</ref> La enmeto de la terpomo ankaŭ alportis la unuan intensan uzadon de sterko, en la formo de [[guano]] importita al Eŭropo el Peruo, kaj la unuan artefaritan pesticidon, en la formo de kompono el [[arseno]] uzata por lukti kontraŭ la [[terpoma skarabo]]. Antaŭ la adopto de la terpomo kiel grava bazmanĝaĵo, la dependo el greno estis okazinta ripetajn regionajn kaj landajn malsategojn kiam la rikolotoj malsukcesis, kiel la 17 ĉefaj malsategoj en Anglio inter 1523 kaj 1623. La rezulta dependo el la terpomo tamen okazigis la Eŭropan Terpoman Krizon, nome katastrofa rikolta malsukceso pro terpoma malsano kiu rezultis en enorma [[malsatego]] kaj la morto de ĉirkaŭ unu miliono da personoj en [[Irlando]] sole.<ref name="Mann, Charles C">{{citeCite journal|url=http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/How-the-Potato-Changed-the-World.html|title=How the Potato Changed History|author=Mann, Charles C.|journal=Smithsonian|date=November 2011}}</ref>

[[Dosiero:Charles Townshend, 2nd Viscount Townshend by Sir Godfrey Kneller, Bt (2).jpg|thumbeta|dekstre|upright|[[Charles Townshend]], 2a Vicgrafo Townshend, agrikulturisto kiu enkondukis la [[kultivciklo]]n kvarkampan kaj la kultivadon de rapoj.]]

[[Dan Albone]] konstruis la unuan komerce sukcesan benzin-energian traktoron de ĝeneralaj celoj en 1901, kaj la traktoro ''Farmall'' de 1923 de [[International Harvester]] markis ŝlosilan punkton en la anstataŭo de tiranimaloj (ĉefe ĉevaloj) pere de maŝinoj. Ekde tiam, mem-pelitaj mekanikaj rikoltiloj ([[kombajno]]j), plantiloj, transplantiloj kaj alia ekiparo estis disvolvigita, plie revoluciante agrikulturon.<ref>{{cite web |url=http://www.hort.purdue.edu/newcrop/hort_306/text/lec32.pdf |title=Agricultural Scientific Revolution: Mechanical |author=Janick, Jules |publisher=Purdue University |accessdate=24a de Majo 2013}}</ref> Tiuj inventoj ebligis ke farmotaskoj estu faritaj rapide je skalo antaŭe malebla, kio kondukis al fakto ke modernaj farmoj produktu multe pli grandajn volumojn de alt-kvalitaj produktoj por terunuo.<ref>{{citeCite journal|url=http://www.nae.edu/Publications/Bridge/52548/52645.aspx |title=The Impact of Mechanization on Agriculture |journal=The Bridge on Agriculture and Information Technology |date=2011 |volume=41 |number=3 |author=Reid, John F.}}</ref>

[[Dosiero:KerbauJawa.jpg|thumbeta|maldekstre|Plugante [[rizkampo]]jn pere de [[akvobubalo]]j, en [[Indonezio]].]]

[[Dosiero:Baumwoll-Erntemaschine auf Feld.jpeg|thumbeta|dekstre|[[Kotonplukilo]] labore. La unuaj sukcesaj modeloj estis prezentitaj en la mezo de [[1940-aj jaroj]] kaj ĉiu povis fari la laboron de 50 manplukistoj. Jen ekzemplo de [[mekanizita agrikulturo]].]]

[[Dosiero:Cattle grazing, Fillmore County, Minnesota.jpg|thumbeta|rightdekstra|300px|Paŝtanta bovaro en [[paŝtejo]].]]

[[Dosiero:Heißdampf-Kipppflug.jpg|thumbeta|220px|Plugilo tirota de traktoro.]]

{{referencojReferencoj|2}}

{{projektojProjektoj|q=Agrikulturo}}

{{havendaHavenda artikolo|Agrikulturo}}