Animo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Dosiero), esperantigita parametro, uzo de ŝablono Lang-xx, formatigo de titoloj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 1:
[[
[[
'''Animo''' ([[greka lingvo|greke]]: ψυχή ''psihi'',
Kutime oni en animo distingas tri gradojn de vivo: animo ''vegeta'' (principo de la fizika vivo), animo ''sensa'' (principo de sentebleco kaj senseco), kaj animo ''racia aŭ spirita'' (principo de la penso kaj volo kaj de la ceteraj raciaj potencoj).
Ankaŭ rilate la postmortan supervivon de la animo, la opinioj varias kaj, kvankam la religioj kun diversaj kulturoj kutime insistas pri ĝia senmorteco, iuj, precipe modernaj, filozofioj pri tio aŭ dubas aŭ neas. Tradicie avantaĝe de [[senmorteco]] oni utiligas argumentojn diversajn kiel la jenon: la animo havas la saman esencan strukturon kaj sorton de la objektoj de sia pensado: ĝi pensas [[ideo]]jn neŝanĝiĝantajn space kaj tempe: do ĝi similas al ili. Tial, se koncepto (2 + 2 =4) estas ĉiutempa, ankaŭ animo vivdaŭras ĉiutempe.
La nuntempa interkonsento de [[moderna scienco]] estas ke ne estas pruvaro kiu subtenu la ekziston de la animo tradicie difinita kiel la spirita spiro de la korpo. En [[metafiziko]], la koncepto de "animo" povas esti egaligita al tiu de "menso" por referenci la la konscio kaj al la intelekto de individuo.
== Sinonimoj ==
[[Dosiero:Ascent_of_the_Blessed.jpg|eta|Anĝeloj akompanas animojn al la ĉielo de [[Hieronymus Bosch]] (m. 1516), [[Doĝo-palaco|Palazzo Ducale]], Venecio.]]
{{Ĉefartikolo|Spirito}}
Linio 38:
== Similaj nocioj ==
[[Dosiero:Psyche Opening the Door into Cupid's Garden.jpg|190px|
'Psiko', 'Vivo' kaj 'Vitala Principo': tiuj preskaŭ samsignifaj vortoj, ofte (sed ne ĉiam) estas uzataj enkadre de adoptita interpreto (tio estas, enkadre de iu elektita ideologio). Oni estu do ĉiam atenta pri la subkuŝanta kunteksto de tiuj vortoj.
Linio 59:
== Islama vidpunkto ==
Laŭ [[Islamo]] la animo, kiu estus kunigita al la korpo kvardek tagojn post la korpa koncipiĝo, estas spirita kaj senmorta; kaj ĉar estas spirita kaj senmorta, postmorte ĝi renkontos la dian juĝon, sed dum la atendo de la resurekto de sia korpo por la juĝa tago, ĝi kuŝas, kvazaŭdorme ([[Korano]] 66:8, 39:20,[38][39]), en intertempa stato konata per la nomo de ''Barzaĥ '' [http://it.wikipedia.org/wiki/Piano_astrale]
== Hebrea vidpunkto ==
Ke animo estas komponaĵo de la homa estulo estas evidentigita jam de la [[Genezo]] per la vorto [[nefeŝ]] (נפש) kiu indikas la homon kiel vivantan estulon. En la hebrea kanono, la vorto ''nefeŝ'' ripetiĝas 724 fojojn; en ĝi troviĝas krome preskaŭ samsignifa [[ruaĉ]], greke ''pneuma'', latine ''spirito''. “Kaj Dio la Eternulo (YHWH) kreis la homon el polvo de la tero, kaj Li enblovis en lian nazon spiron de vivo, kaj la homo fariĝis viva animo (nèfesh hachaiyàh; latine ''anima vivenda''; greke ''psychè ton zòion''. Gn 2,7)”.
Linio 70 ⟶ 68:
Antaŭe, pri senmorteco de la animo, precipis, se resti al la literoj de la libroj, skeptikeco kiel aperas en dua Ĉapitro de la [[Predikanto]]: ''“19 Kaj kiu scias, ĉu estos saĝa aŭ malsaĝa tiu, kiu ekposedos mian tutan laboron, pri kiu mi penis kaj streĉis mian saĝon sub la suno? Ankaŭ ĉi tio estas vantaĵo. 20 Kaj mi decidis, ke mia koro atendu nenion de la tuta laboro, kiun mi laboris sub la suno. 21 Ĉar ofte oni vidas homon, kiu laboras en saĝo, scienco, kaj talento, kaj li devas fordoni sian akiron al homo, kiu ne laboris por ĝi; ĉi tio ankaŭ estas vantaĵo kaj granda malbono. 22 Kaj kio restas al la homo de lia tuta laborado kaj de la zorgoj de lia koro, kion li laboras sub la suno?”''
En juda postkrista diaspora epoko, [[Maimonido]] [http://www.morasha.it/alefdac/alefdac_28.html] igas senmorta nur la ''Intelekton Agantan'' al kiu kunfluas ĉiuj animoj, en kiu la senmorteco estos rekompenco nur por tiuj kiuj tion meritis.
Eĉ la animoj en transtombo (ŝeolo) ĝuas okazon sin purigi per puna repagado. Laŭonidire, la animo vagas ĉirkaŭ sia korpo ĝis kiam tiu ĉi estos definitive entombigita. Talmudo opinias ke Dio kunigas la animon al la [[embrio]] post kvardek tagoj el la koncipiĝo.
Linio 78 ⟶ 76:
== Laŭ Atestantoj de Jehovo ==
[[Dosiero:Evangelização.jpg|230px|dekstra|eta|Atestantoj de Jehovo predikante iras de domo al domo en [[Lisbono]], [[Portugalujo]].]]
Kiam la [[Atestantoj de Jehovo]] legas en la hebrea [[Biblio]] la vortojn ''nefeŝ kaj ruaĉ,'' ili pensas pri persono kaj besto aŭ pri la vivo de homo kaj besto: do por ili “animo” estas la persono mem, aŭ la besto mem, aŭ la vivo mem. Ne temas, pri principo senmorta, sed pri morteca elemento ĉar oni konstatas ke la vivo ĉesas post la morto.
Okazis, laŭ Jehovistoj, ke en la historio de kristanismo kaj de aliaj kulturoj dependantaj de la Biblio, la legado, kiu interpretas nefeŝon io malsama ol la vivo mem, plenumigis fatalan eraron atribuante al la animo karakterizon de senmorteco kiun, eventuale donos al ĝi nur Dio. Subtene al sia tezo, Jehovistoj citas diversajn bibliajn erojn, kiuj ŝajne aludas morton de la animo (Gn 17:14; El 12:15; Lev 7:20; 23:29; Jos 10:28-39; Psa 78:50; Jeĥ 13:19; 22:27; 1Reĝ 8:9; 16:3).
Linio 84 ⟶ 82:
Jehovistoj rezistas al jenaj obĵektoj: tuta la paralela hebrea literaturo, rabena kaj ne, hebrelingva kaj alilingva, interpretis nefeŝon kiel dian blovon kiu pereas ja jes, antaŭ niaj okuloj, sed kiu permesis al hebreaj [[Saĝo|saĝuloj]] kaj al pensfluoj ĉeestaj jam en la tria jarcento antaŭ Kristo, kiel la [[fariseoj]], atingi la konvinkon pri la senmorteco de la animo.
Plue, ŝeolo, pri kiu parolas plurfoje la Biblio kiel loko kie loĝas la mortintoj (Ijb 33:22; Psa 89:48; Psa 16:10; 30:3; 49:15; Pr 23:14), la jehovistoj interpretas kiel tombo, do ne loko de la pluvivantaj animoj. Sed tia interpreto kornobatas kontraŭ la ĉiutempa interpreto de kaj judoj kaj kristanoj. Oni vidu Talmudon [http://fr.wikipedia.org/wiki/Sheol].
Krome, la jehovisma interpreto (precipe rilate la esprimojn neklare montrantajn la senmortecon de la animo) ne konsideras la strebon de psalmistoj kaj [[profeto]]j por eviti ke la hebrea popolo akiru la paganajn kultojn pri animo (egiptoj, [[kanaano]]j ktp diigantaj animojn).
Linio 93 ⟶ 91:
== Animo universala ==
“Anima mundi” (animo de la mondo). Temas pri koncepto subtenata de iuj filozofoj, laŭ kiuj la individuaj animoj kuniĝas kaj iusence kolektive konsistas, kaj fine ili revenas el individueco al unueco en kiu malaperas individueco. Ankaŭ tiuj pensaj kaj mitaj pensfluoj kredas je io, de la homo, postmorta daŭranta.
Linio 100 ⟶ 97:
Kutime, en tiuj vidpunktoj, la individua animo estas opiniata senmorta, sed riskas malaperi en la granda kosma vivanto.
== Animismo ==
[[
{{Ĉefartikolo|Animismo}}
'''Animismo''' estas la kredo pri ekzisto de animoj kaj [[spirito]]j, precipe ke, krom vivaĵoj, movaj malvivantaj objektoj aŭ [[naturo|naturaj]] fortoj havas animojn.
Laŭ la pli specifa signifo, animismo estas la kredo, ke animojn enhavas ĉiuj aŭ multaj objektoj. Tiel, animojn havas [[bestoj]], [[plantoj]], kaj [[mineralo]]j, kaj la materialo de la objekto determinas tian, kian animon ĝi havas. Ĉi tiaj religioj ofte ne precize distingas inter spirito kaj materio, kaj ĝenerale supozas, ke ĉi tiu unuigado de materio kaj spirito ludas gravan rolon en ĉiutaga vivo.
Krom la animoj de estaĵoj aŭ objektoj, ekzistas personiĝintaj animoj, dotitaj de [[intelekto]], [[volo]] kaj [[emocio]]j similaj al tiuj de la homoj.
== Laŭ praegipta religio ==
Animo animigas la homan vivon kaj pluekzistas postmorte. La animoj de la forpasintoj foje ricevas kultojn kaj ritajn donacojn.
▲Animo animigas la homan vivon kaj pluekzistas postmorte. La animoj de la forpasintoj foje ricevas kultojn kaj ritajn donacojn.
Pli specife, laŭ [[Christian Jacq]]: “En la faraona epoka inicito prenis konscion pri naŭ esencaj elementoj de la ekzistanto: “1. La korpo, materia bildo de la granda ĉiela korpo; 2. ''ka'', la dinamismo kreanta; 3. ''ba'' (animo), eblo korpe esprimi la dian enkarniĝantecon sur la tero; 4. ''ŝut'', ombro, reflekso de la vero; 5. ''aĥ'', lumo de la spirito; 6. ''ab'', la [[koro]] kiel [[sidejo]] de la [[konscienco]]; 7. ''seĥem'', potenco efektiviga; 8. ''ren'', nomo vera de la tuta realo; 9. ''saĥ'', korpo spiritigita".
Linio 118 ⟶ 114:
[[Dosiero:Manusingmicroscope.jpg|eta|||Per sciencaj teknikoj ne eblas percepti la animon.]]
Certe, granda parto de homaro insistas en la konvinko ke la homa animo estas spirita kaj senmorta, kaj tiaj asertantoj apartenas ĉu al la nefakula popolzono ĉu al la fakula kaj sciencula randoj. Tamen, pro la fakto ke la homa animo ne estas kaptebla per [[scienco|sciencaj]] kaj eksperimentaj vojoj, kaj pro la fakto ke ĝia ĉeesto separebla el la korpo favorus al la kredo je iu supernatura estaĵo, do je io dia, nenecesa por ekspliki la mondon laŭ scienca vidpunkto, kelkaj scienculoj kaj filozofoj emis rifuzi la koncepton mem de anino separebla el la korpo, kie, male, biologiaj kaj cerbaj strukturoj sufiĉas por ekspliki ĉiujn “animajn” fenomenojn. Ĉirkaŭ tiuj vidpunktoj rondas ateistoj, skeptikemuloj, materialistoj. Tiaj sektoroj pli kaj pli gajnas terenon en iamaj religiaj socioj.
Al tiuj rebatas la "animemuloj” ke vere la sciencaj [[tekniko]]j ne povas atingi la animon; kaj ke ĝi atingeblas nur per rezonado kaj interpreto de la fenomenoj kiel la libera volo kaj la elekto de la bono kaj malbono ktp.
== Plua sploro pri la animo ==
=== Ĉu demisio pri animo? ===
[[
Ĉu utilas kaj eblas esploro pri tio kio estas nuntempe preskaŭ demisiata, laŭ antropologoj?
Linio 137 ⟶ 133:
Ni ĵus diri ke la kulturo malpli furioza en la konfesado pri la ekzisto de la animo estis tiu hebrea. Pene, fakte, oni eltiras tiun koncepton, kiel supre dirite. Oni devas atingi la koinean epokon por renkonti en hebreaj verkoj eksplicitajn aludojn. Eble por eviti la kulton de la animoj kiuj ĉe paganaj egiptoj estis kulto diiganta la animon aŭ ĝin ekzaltanta kiel tute memstaran el Dio.
Tiam la homo estas dupece farita: Kaj kiel ili estas kunigitaj? Kaj kiel ili pluekzistas post la disiĝo? La greka spekulativado, specife kun [[Platono]], enmerĝiĝis tra tiuj problemoj. Ni haltu ĉe Platono. Laŭ li la animo estas apudmetita al la korpo, estas entenata en ĝi kiel en [[kaĝo]] aŭ kiel ŝipo entenas navigiston. Sed la sorto de la animo estas priskribita tiom klare kaj bone ke diversaj liaj esprimoj finiĝis por esti akceptitaj en la kristana lingvaĵo, kvankam tio ne okazas rilate la apudmeton de la animo en la korpo. Fakte, ĵus kiam la kristanoj trafis en Aristotelon kiu parolas pri animo. Ankaŭ ĉe kristanoj, kiel ceteraj religioj, la bezono allasi la ekziston substanca formo de la korpo, kiu donas al la korpo ion kiu ĝin konstituas kaj ricevas ion kio al ĝi donas formon kaj ĝin igas individuo, ili trovis la novan lingvaĵon kiu kontentigis siajn ideojn. Sed la problemoj ne plimultiĝas. Kio estas la animo? Kie ĝi lokiĝas en la korpo?
[[Dosiero:SoulCarriedtoHeaven.jpg|
Al la problemo pri la animo kunligiĝas tiu pri la supervivo kaj de la konvinko de transtempa kompensa sorto. Sed se pasintaĝe oni limiĝis, almenaŭ en la instruado al la popolo, konfirmi la ekziston kaj allasis al la filozofoj kaj teologoj la taskon elpensi konsenteblajn difinojn kiuj akordiĝu iele tiele kun la duboj, ne tamen rilate ĝian ekziston, sed rilate la manieron ekzisti kaj resti kunigita kun la korpo. Lastatempe oni preferas realkroĉiĝi al la praaj bibliaj konceptoj, kie, ankaŭ pro la pensmaniero kiu reĵetas la spekulativadon, pri la homo oni parolas kiel pri unuo sen distingo de elementoj kaj kiel pri pluekzisto de la tuta homo, kaj pri pluekzisto tute mallonge.
Linio 150 ⟶ 146:
== Proverboj ==
Ekzistas pluraj [[proverbo]]j pri animo en la [[Proverbaro Esperanta]] de [[L. L. Zamenhof]], inter ili:
* {{citaĵo|''Animo al paradizo deziras, sed [[peko]]j retiras.''}}
Linio 160 ⟶ 155:
== Bibliografio ==
=== En angla ===
* Batchelor, Stephen. (1998). Buddhism Without Beliefs. Bloomsbury Publishing.
* Chalmers, David. J. (1996). The Conscious Mind: In Search of a Fundamental Theory, New York and Oxford: Oxford University Press.
Linio 170 ⟶ 165:
* Swinburne, Richard. (1997). The Evolution of the Soul. Oxford: Oxford University Press.
* Leibowitz, Aryeh. (2018). The Neshama: A Study of the Human Soul. Feldheim Publishers. ISBN 1680253387
=== En hispana ===
* ''Sacramentum Mundi'', Tomo 1, paĝo 100; Karl Rahner, Barcelona, Editorial Herder, 1972.
* Vocabulario de teología bíblica, paĝo 68; X. Léon Dufour, Barcelona, Editorial Herder, 1972.
Linio 180 ⟶ 175:
* Puente Ojea, Gonzalo (2000). El mito del alma. Madrid: Siglo XXI de España Editores. ISBN 978-84-323-1038-6.
F. W. Zeylmans v. Emmichoven- El alma humana . Madrid, 1996.
=== En itala ===
* Il destino dell'anima. Elementi per una teologia, Morcelliana, Brescia, 1009.
* Rosemary Altea, I segni dell'anima, Sperling & Kupfer, 2004 ISBN 88-8274-648-8
* Marco Bertali, Psichiatria come "medicina dell'anima", Macro Edizioni, 2006
* C. Casagrande, S. Vecchio, Anima e corpo nella cultura medievale. Atti del V Convegno di studi della Società Italiana per lo Studio del Pensiero Medievale, Firenze, SISMEL, Edizioni del Galluzzo, 1999
* James Hillman, Anima. Anatomia di una nozione personificata, Adelphi, 1989-2002
* James Hillman, Intervista su amore, anima e psiche Laterza, 1984
* Vito Mancuso, L'anima e il suo destino, Raffaello Cortina Editore, 2007
* Francesco Sarri, Socrate e la nascita del concetto occidentale di anima, introduzione di Giovanni Reale, Vita e Pensiero, Milano 1997 ISBN 88-343-0866-2
* Nicola D’Onghia, ''Il concetto di anima tra neuroscienze e teologia'' (La koncepto pri animo inter neŭrosciencoj kaj teologio), Lateran University Press, 2011, Roma. ''(Ekzaltita de la filozofio kaj de la teologio kristanaj, la animo fariĝis poste “menso” kaj, finfine, ĝi estis reduktita al “cerbo”, pro elkursigo kiu kompleziĝis esti materiisma kaj reduktivisma, Tamen, subtenas la aŭtoro, ĝuste la neŭrosciencoj povus riveliĝi altvalora vojaĝokompanulo sur la vojo de la rekupero de koncepto pri la homa animo kiu remalfemu la personon al la transcendo).''
Linio 208 ⟶ 204:
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Soul |revizio=867064977 }}
{{
[[Kategorio:Religio]]
| |||