Tutmondiĝo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
esperantigita ŝablono (Dosiero), esperantigita ŝablono (Referencoj), Commonscat el Vikidatumoj, esperantigita parametro, pli bona ŝablono (Vikicitaro), pli bona ŝablono (Projektoj), formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 1:
[[Dosiero:geokeys.jpg|dekstre|200px|eta|Teknologioj de komunikado kaj tutmondiĝo (kontinentoj)]]
[[FileDosiero:Explos.png|dekstre|thumbeta|400px|Mapo kun la ĉefaj veturoj de la Epoko de Malkovroj, 1482–1524. Vidu detalojn en etendebla tabelo:
{| class="wikitable collapsible collapsed"
|-
Linio 19:
| [[Molukoj]] <br />[[Aŭstralazio]] ([[Okcidenta Pacifika Oceano]])|| [[Afonso de Albuquerque|Albukerke]], [[António de Abreu|Abreu]] kaj [[Francisco Serrão|Serrão]] || 1512 ||[[Emanuelo la 1-a (Portugalio)|Emanuelo la 1-a de Portugalio]]
|-
| [[Pacifika Oceano|Orienta Pacifika Oceano]] || [[Vasco de Balboa]] || 1513 || [[Fernando la 2-a (Aragono)|Fernando la 2-a de Aragono]]
|-
| [[Magelana Markolo]] || [[Fernão de Magalhães|Magelano]] || 1520 || [[Karlo la 5-a (Sankta Romia Imperio)|Karlo la 1-a de Hispanio]]
|-
| Ĉirkaŭnavigado || [[Fernão de Magalhães|Magelano]] kaj Elcano || 1522 || [[Karlo la 5-a (Sankta Romia Imperio)|Karlo la 1-a de Hispanio]]
Linio 34:
|-
|}]]
'''Tutmondiĝo''' rilatas al la ekonomia doktrino, kiu disvastiĝis en la 1990-aj jaroj kaj celis antaŭenigi la malfermon de limoj por ideoj, varoj kaj personoj.
 
Male, '''''Tutglobigo''''' ĝenerale kompreniĝas kiel kontraŭ-tutmondiĝo por akcenti la perdon je potenco kaj signifo de la naciaj ŝtatoj kadre de la proceso de tutmondiĝo aŭ por priskribi la evoluon al speco de tutmonda ŝtato pro la duobla efiko de ekonomia tutmondiĝo kaj maldekstre [[internaciismo]].
 
Tutmondiĝo estas proceso, je kiu diversaj faktoroj de internacia signifo, kiel komercaj kaj ekonomiaj rilatoj, politikaj interesoj, sociaj movadoj, popolmigrado, novaj teknologiaj kapabloj, kulturaj influoj ktp. efikas sur unuopaj landoj. Ĝi estas la procezo de internacia integrado okazinta pro la interŝanĝo de [[mondkoncepto]]j, produktoj, ideoj kaj aliaj aspektoj de la [[kulturo]]<ref name="GCSP">Al-Rodhan, R.F. Nayef kaj Gérard Stoudmann. (2006). [http://www.sustainablehistory.com/articles/definitions-of-globalization.pdf Definitions of Globalization: A Comprehensive Overview and a Proposed Definition.]</ref><ref name="Albrow">Albrow, Martin kaj Elizabeth King (eld.) (1990). ''Globalization, Knowledge and Society ''London: Sage. ISBN 978-0-8039-8324-3 p. 8. "...all those processes by which the peoples of the world are incorporated into a single world society."</ref>.
 
La fenomeno de plifortiĝanta internacia interplektiĝo okazas je la tavolo de [[individuo]]j, [[socio]]j, [[institucio]]j kaj [[ŝtato]]j.
 
Esenca kondiĉo por la fenomeno de tutmondiĝo konsideriĝas la teknologia progreso en la [[20-a jarcento]], aparte en la teknologioj de komunikado kaj transportado, kaj la politikaj decidoj pri "liberaligo" de la tutmonda komerco. Antaŭeniro en [[transporto]] kaj [[telekomunikado]], kiaj la popularigo de [[telegrafo]] kaj ties posteulo [[Interreto]], estas ĉefaj faktoroj en la procezo de tutmondiĝo, generante plian interdependon el ekonomiaj kaj kulturaj agadoj.<ref name="Stever_1972">Stever, H. Guyford (1972). "Science, Systems, and Society." ''Journal of Cybernetics'', 2(3):1–3. {{doi|10.1080/01969727208542909}}</ref>
 
== Historia kunteksto ==
Kvankam fakuloj lokigas la originon de tutmondiĝo en modernaj epokoj, aliaj markas ties historion longe antaŭ la eŭropa [[Epoko de Malkovroj|epoko de malkovroj]] kaj la vojaĝoj al la [[Nova Mondo]]. Kelkaj eĉ markas ĝiajn originojn al la 3a jarmilo a.K.<ref name="GL-H-09">Frank, Andre Gunder. (1998). ''ReOrient: Global economy in the Asian age.'' Berkeley: University of California Press. {{ISBN|978-0520214743}}</ref><ref name="GL-H-10">{{citeCite web|title=''Globalization and Global History'' (p.127)|url=http://58.192.114.227/humanities/sociology/htmledit/uploadfile/system/20110522/20110522005012939.pdf|accessdate=3a de Julio 2012}}</ref> Fine de la 19a jarcento kaj komence de la 20a jarcento, la ligiteco de la tutmondaj [[ekonomio]]j kaj [[kulturo]]j kreskiĝis rapide.
 
La ekonomikan [[Angla lingvo|anglalingvan]] terminon ''"globalization"'' plej forte influis kaj konatigis la germandevena usona ekonomikisto [[Theodore Levitt]] (1925–2006), en [[1983]] per la artikolo ''"The Globalization of Markets"'' <ref>[[Theodore Levitt]]: „The globalization of markets“ ([[Angla lingvo|anglalingve]]: "la tutmondiĝo de merkatoj"), en: ''Harvard Business Review'', 61-a jarkolekto, 1983, n-ro 3, p. 92</ref> en la magazino ''Harvard Business Review''. Ĝi estis pli kaj pli uzata ekde la mezo de la 1980-aj jaroj, sed ĉefe ekde la mezo de la 1990-aj jaroj.<ref>[http://books.google.com/ngrams/graph?content=globalization&year_start=1900&year_end=2008&corpus=15&smoothing=3&share= Google Books Ngram Viewer: Globalization]</ref>
 
En 2000, la [[Internacia Monunua Fonduso]] (IMF) identigis kvar bazajn aspektojn de tutmondiĝo :
 
* [[komerco]],
* [[Homa migrado|migrado]] kaj aliaj movoj de personoj,
* trasendado de [[kapitalo|kapitalaj]] kaj [[investo|investoj]],
* disemado de [[scio]].<ref name="12th April 2000: IMF Publications">International Monetary Fund . (2000). "Globalization: Threats or Opportunity." [http://www.imf.org/external/np/exr/ib/2000/041200to.htm 12a de Aprilo 2000: IMF Publications.]</ref>
 
Krome, mediaj defioj kiaj la [[klimata ŝanĝo]], problemoj pri [[akvopoluado|akva]] kaj [[aera poluado]], kaj [[trofiŝkaptado]] de oceanoj estas ligitaj al tutmondiĝo.<ref name="Bridges2002">{{citeCite journal|last=Bridges|first=G.|title=Grounding Globalization: The Prospects and Perils of Linking Economic Processes of Globalization to Environmental Outcomes|journal=Economic Geography|year=2002|volume=78|pages=361–386|doi=10.2307/4140814|issue=3|ref=harv}}</ref> Tutmondiĝaj procezoj tuŝas al kaj estas tuŝitaj de [[negoco]]j kaj [[laborekonomiko|labor-organizado]], [[ekonomiko]], [[Socio|sociaj]] kaj [[Kulturo|kulturaj]] rimedoj kaj la [[medio]].
 
== Terminoj kaj signifoj : Tutmondiĝo, Sennaciigo, Tutglobigo. ==
 
== Terminoj kaj signifoj : Tutmondiĝo, Sennaciigo, Tutglobigo. ==
=== ''Globalization'' (angla por Tutmondiĝo) ===
La [[angla lingvo|anglalingva]] termino ''globalization'', [[hispana lingvo|hispanlingve]] ''globalización'', [[germana lingvo|germanlingve]] ''Globalisierung'', [[ruse]] ''Глобализация'' ["globalizacija"], en Esperanto laŭvorte "tergloo", komence uziĝis en fakaj publikaĵoj de [[socia scienco]], unuafoje almenaŭ en 1944; en 1961 la vorto ''globalization'' ekaperis en anglalingva leksikono.
 
=== ''Mondialisation, Mondialisierung'' (franca, resp. germana por ''Sennaciiĝo'') ===
Linio 71 ⟶ 70:
La termino tutglobigo rilatas al la disvolviĝo de interdependaj ligoj inter homoj, homaj agadoj kaj politikaj sistemoj ĉirkaŭ la mondo.
 
La termino tutglobigo estas [[neologismo]] kiu rilatas al supozata deziro fini la nacian ŝtaton kiel kadro de politika administrado kaj identeca referenco. Ĝi estas ĉefe uzata en naciismaj medioj por priskribi en denunca maniero la evoluon al speco de tutmonda ŝtato kiu okazus sub la duobla efiko de ekonomia tutmondiĝo kaj maldekstre internaciismo.
 
<span data-segmentid="4" class="cx-segment">Ĝi referas al diversaj sistemoj kun amplekso preter la simple internacia. </span><span data-segmentid="5" class="cx-segment">Ĝi estas uzata fare de politikaj sciencistoj, kiel ekzemple [[Joseph Nye]], por priskribi "provojn kompreni ĉiujn interrilatoj de la moderna vivo kaj reliefigi subkuŝantajn ŝablonojn kiuj klarigi ilin". </span><span data-segmentid="7" class="cx-segment">Dum unuavice asociita kun [[World-system|mondo-sistemoj]], ĝi uzeblas por priskribi aliaj tutmondaj tendencoj. </span>
 
<span data-segmentid="7" class="cx-segment">Por Ulrich Beck, germana sociologo kaj aŭtoro de kosmopolita, mondcivitana manifesto</span><ref>(germana) [http://www.zeit.de/1998/30/199830.t_kosmo_.xml ''Weltbürger aller Länder, vereinigt euch! Demokratie jenseits des Nationalstaates: Europa muß den Anfang machen. Thesen für ein kosmopolitisches Manifest''.] (Weltbürger-Manifest) En: ''Die Zeit'', n-ro 30/1998.</ref><span data-segmentid="7" class="cx-segment">, la tutglobigo estas politika koncepto, kiu supozas, ke politika ago nur eblas kiel logika adapto al la leĝoj de la monda merkato</span><ref>(de) Ulrich Beck: ''Die Eröffnung des Welthorizontes: Zur Soziologie der Globalisierung.'' Herausgeber-Mitteilung. Soziale Welt, 47, 1997, paĝoj 3–16, paĝo 5.</ref><span data-segmentid="7" class="cx-segment">.</span>
 
La tutglogio supozas tendencon al kultura unuiĝo (ekzemple, ke la tuta mondo konsumu la saman aŭ tre similan), dum Ulrich Beck kredas, ke kultura evoluo estas kaj restas plureca, sed trans lokajn kaj naciajn limojn.
Linio 82 ⟶ 81:
 
== Superrigardo ==
[[Dosiero:Silk route.jpg|thumbeta|upright=1.2|Etendo de la vojoj de la [[Silka Vojo]] kaj de la [[Spicokomerco]] posedataj de la [[Otomana Imperio]] en 1453 kiu permesis esploradon]]
Homoj interrilatis trans longdistancoj dum miloj da jaroj. La transtera [[Silka Vojo]] kiuj ligis Azion, Afrikon, kaj Eŭropo estas ideala ekzemplo de la transforma potenco de transloka interŝanĝado kiu ekzistis en la "[[Malnova Mondo]]". [[Filozofio]], [[religio]]j, [[lingvo]]j, [[arto]]j, kaj aliaj aspektoj de [[kulturo]] disvastiĝis kaj miksiĝis kiam nacioj interŝanĝadis produktojn kaj ideojn. En la 15-a kaj [[16-a jarcento]]j, eŭropanoj faris gravajn eltrovaĵojn en sia esplorado de la oceanoj, inkluzive de la komenco de transatlantika vojaĝado al la "[[Nova Mondo]]" [[Ameriko]]. Tutmonda movado de homoj, varoj, kaj ideoj kreskis signife en la sekvaj jarcentoj. Komence de la [[19-a jarcento]], la evoluo de novaj formoj de transportado (kiel ekzemple la [[vaporŝipo]] kaj [[fervojo]]j) kaj telekomunikado kiuj "kunpremis" kaj tempon kaj spacon enkalkulis ĉiam pli rapidajn indicojn de tutmonda interŝanĝado.<ref name="When Did Globalization Begin">O'Rourke, Kevin H. and Jeffrey G. Williamson. (2000). "When Did Globalization Begin?" [http://www.nber.org/papers/w7632 NBER Working Paper No. 7632.]</ref> En la [[20-a jarcento]], [[Veturilo|stratveturiloj]], nova infrastrukturo por transporto, kaj [[flugkompanio]]j igis transportadon eĉ pli rapida. La apero de elektronikaj komunikadoj, plej precipe [[poŝtelefono]]j kaj la [[Interreto]], ligis miliardojn da homoj laŭ novaj manieroj ĝis la jaro 2010.
 
== Kritiko ==
{{Ĉefartikolo|Kontraŭ-tutmondiga movado}}
 
Linio 104 ⟶ 103:
 
== Literaturo ==
(es) Germán Canale (2010) ''Globalización y lenguas internacionales : identidades, discursos y políticas lingüísticas : el caso del inglés, el español y el esperanto'' (tutmondiĝo kaj internaciaj lingvoj: identecoj, diskursoj kaj lingvaj politikoj: la kazo de la angla, hispana kaj esperanto), [[Montevideo]], Universidad de la República, Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación, Comisión Sectorial de Investigación Científica, verko eldonita kadre de la esplorprojekto  "Lingva diverseco kaj tutmondiĝado : lingvopolitikoj kaj prilingvaj diskutoj" (2007-2009), 130 pp,, <nowiki>ISBN 9789974006355</nowiki> - <nowiki>ISBN 997400635X</nowiki>
 
== Vidu ankaŭ ==
Linio 118 ⟶ 117:
Moduloj pri mondaj problemoj el malsamaj vidpunktoj : [http://monda.eu/eo/modules/globalisation/1 tutmondiĝo]
 
(germana) Ulrich Beck: ''[https://www.heise.de/tp/features/Globalismus-und-Globalisierung-3449581.html Globalismus und Globalisierung].'' Gegen die unterstellte Dominanz der wirtschaftlichen Globalisierung. In: ''Telepolis.'' 3. Juli 1997,
 
== Notoj kaj referencoj ==
{{Referencoj}}
<references/>
 
== Eksteraj ligiloj ==
{{Commons}}
{{wikiquoteVikicitaro}}
{{Wiktionary|globalisation|globalization}}
* [http://www.polity.co.uk/global/whatisglobalization.asp Comprehensive discussion of the term at the Site Global Transformations]
Linio 140 ⟶ 139:
* [http://explainedwithmaps.com/the-globalization-of-food/ Explained With Maps - The Globalization of Food (Dokumentalo)]
 
{{havendaHavenda artikolo|Tutmondiĝo}}
{{Projektoj}}
{{Commonscat|Globalization}}
{{Bibliotekoj}}
 
[[Kategorio:Ekonomiko]]