Formikedoj: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Roboto: Automata tekst-anstataŭigo: (- setliĝas + setlas )
esperantigita parametro, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 16:
|superfamilio = [[Vespoidea]]
|taksono = Formicidae
|taksono aŭtoritato = [[Pierre André Latreille|Latreille]], [[1809]]
|taksono tipo = Familio
|specioj de subdivizio = Subfamilioj
Linio 43:
[[Dosiero:Mrowka rudnica formica rufa small.jpg|eta]]
[[Dosiero:Ameise mit Blatt.jpg|eta]]
'''Formikoj''' estas [[Bonsociemo|bonsociemaj]] specioj de la [[Insekto|insekta]] [[Biologia klasado|familio]] de Formikedoj (''Formicidae''). Ili kun la rilataj [[vespo]]j kaj [[abelo]]j, apartenas al la ordo [[Himenoptero]]j. Formikoj [[evoluo|evoluis]] el vespecaj prauloj en la mezo de la [[Kretaceo]] antaŭ inter 110 kaj 130 milionoj de jaroj kaj [[Radiado (biologio)|diversiĝis]] post la plialtiĝo de la [[florplanto]]j. Oni klasigis pli ol 12,500 de ĉirkaŭkalkulita totalo de 22,000 specioj.<ref>{{citeCite web
|url=http://atbi.biosci.ohio-state.edu/hymenoptera/tsa.sppcount?the_taxon=Formicidae
|title=Hymenoptera name server. Formicidae species count.
|publisher=Ohio State University
}}</ref><ref>{{citeCite book
|author1=Agosti D
|author2=Johnson, N F
Linio 56:
|accessdate= 2015-12-13}}</ref> Ili estas facile identigeblaj pro siaj kubutecaj antenoj kaj la distinga nodeca strukturo kiu formas ties sveltajn taliojn.
 
Formikoj formas [[Formikejo|koloniojn]] kiuj gamas laŭgrande el kelkaj dekoj da predantaj individuoj loĝantaj en malgrandaj naturaj kavaxjoj al tre organizitaj kolonioj kiuj povas okupi grandajn teritoriojn kaj konsistas el milionoj da individuoj. Plej grandaj kolonioj konsistas ĉefe el sterilaj, senflugilaj inoj kiuj formas kastojn de "laboristoj", "soldatoj", aŭ aliaj specializitaj grupoj. Preskaŭ ĉiuj formikokolonioj havas ankaŭ fekundajn masklojn kaj unu aŭ pliaj fekundaj inoj plej ofte nomataj "reĝinoj". La kolonioj estas priskribitaj kiel [[superorganismo]]j ĉar la formikoj ŝajne funkcias kiel unuigita estaĵo, kolektive kunlaboranta por elteni la kolonion.<ref>{{citeCite book|author=Oster GF, Wilson EO|year=1978|title=Caste and ecology in the social insects|publisher=Princeton University Press, Princeton|pages=21–22|isbn=0-691-02361-1}}</ref><ref name="Flannery2011">{{citeCite book|last=Flannery|first=Tim|title=A Natural History of the Planet|year=2011|publisher= Grove/Atlantic, Inc. |isbn=978-0-8021-9560-9|page=79}}</ref>
[[Dosiero:Blackants-bredcrust-tokyo-may2015.webm|thumbeta|(filmeto) Formikoj arigantaj [[manĝajo]]jn.]]
 
Formikoj estis koloniigantaj preskaŭ ĉiujn teramasojn sur la [[Tero]]. La nuraj lokoj kie mankas indiĝenaj formikoj estas [[Antarkto]] kaj kelkaj tre apartaj aŭ neloĝeblaj insuloj. Formikoj prosperas en plej ekosistemoj kaj povas formi 15–25% el la biomaso de [[Surtera animalo|surteraj animaloj]].<ref name="schultz">Schultz TR (2000). "In search of ant ancestors". Proceedings of the National Academy of Sciences 97 (26): 14028–14029. Bibcode:2000PNAS...9714028S. doi:10.1073/pnas.011513798. PMC 34089. PMID 11106367. [Schultz TR (2000). "In search of ant ancestors". Proceedings of the National Academy of Sciences 97 (26): 14028–14029. Bibcode:2000PNAS...9714028S. doi:10.1073/pnas.011513798. PMC 34089. PMID 11106367.] Alirita la 21an de Feburaro 2016.</ref> Ties sukceso en tiom multaj medioj estis atribuata al ties socia organizado kaj ties kapablo modifi habitatojn, trovi rimedojn, kaj defendiĝi. Ties longa [[evoluo|kunevoluo]] kun aliaj specioj estis kondukinta al [[Kamuflimito|kamuflimitaj]], [[Kunmanĝado|kunmanĝaj]], [[parazitismo|parazitaj]], kaj [[Mutualismo|mutualismaj]] rilatoj.<ref name=TheAntsRelations>Hölldobler & Wilson (1990), p. 471</ref>
Linio 64:
 
== Etimologio ==
La vorto ''formiko'' kaj de tie tiu de la familio nome ''Formikedoj'' estas derivita el la [[Latina]] ''formīca'' ("formiko")<ref>{{citeCite book
| author = Simpson DP
| title = Cassell's Latin Dictionary
Linio 71:
| edition = 5
| location = London
| isbn=0-304-52257-0}}</ref> el kiuj devenas vortoj de la [[Latinida lingvo|latinidaj lingvoj]], kiaj la portugala ''{{lang|pt|formiga}}'', la itala ''{{lang|it|formica}}'', la hispana ''{{lang|es|hormiga}}'', la rumana ''{{lang|ro|furnică}}'', kaj la franca ''{{lang|fr|fourmi}}''. Oni hipotezis ke vorto de la [[Hindeŭropa pralingvo]] nome *morwi- estis uzata, kiel la [[sanskrita]] vamrah, latina formīca, [[Antikva greka|greka]] μύρμηξ ''mýrmēx'', [[Malnovslava lingvo|malnovslava]] ''mraviji'', [[Malnovirlanda lingvo|malnovirlanda]] ''moirb'', [[Malnovnordlanda lingvo|malnovnordlanda]] ''maurr'', [[nederlanda]] ''mier''.<ref>{{citeCite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=formic |title=Formic |publisher=Etymonline.com |accessdate=2012-01-30}}</ref>
 
== Kutimaro ==
Linio 86:
'''[[Arkreskiĝa arbo|Filogenetika situo]] de la familio ''Formicidae'''''<ref>{{en}} Brothers, D. J. 1999. {{lang|en|''Phylogeny and evolution of wasps, ants and bees (Hymenoptera, Chrysisoidea, Vespoidea, and Apoidea)''}}. Zoologica Scripta 28: 233–249.</ref>
 
{{kladoKlado | style=font-size:85%;line-height:85% |
| label1 = &nbsp;&nbsp;&nbsp;''[[Vespoidea]]''&nbsp;&nbsp;&nbsp;
|1={{klado
Linio 146:
 
== Referencoj ==
{{referencojReferencoj}}
 
== Vidu ankaŭ ==
Linio 155:
 
== Eksteraj ligiloj ==
{{projektojProjektoj|wikispecies=Formicidae}}
* http://www.bwars.com/ <!-- Bees, Wasps and Ants Recording Society -->
* http://ants.pbwiki.com/ <!-- The Ants FAQ -->
Linio 163:
{{Portalo|Zoologio}}
 
{{havendaHavenda artikolo|Formiko}}
{{Bibliotekoj}}
 
[[Kategorio:Formikedoj| ]]