Armilo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Roboto: Automata tekst-anstataŭigo: (-http://www.monato.net +https://www.monato.be)
esperantigita ŝablono (Dosiero), esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 1:
[[Dosiero:Slingshot (weapon).jpg|eta|180px|Katapulto]]
[[Dosiero:Bayonet OKC-3S - Ontario Knife Company.jpg|eta|180px|Bajoneto]]
[[Dosiero:Ballista-quadrirotis.jpeg|thumbeta|Kvarrada [[balisto]] portita de katafraktaj ĉevaloj, ĉ. 400.]]
[[ImageDosiero:Tower of London interior.jpg|thumbeta|rightdekstra|Antikva ĉina [[kanono]] montrita en la [[Turo de Londono]].]]
[[Dosiero:Japanese Type 26.png|eta|180px|[[Rotacia pistolo]] (revolvero)]]
[[Dosiero:SigP220.jpg|eta|180px|Pistolo]]
'''Armilo''', pli simple kaj fundamente pli ĝuste '''armo''' kaj ankaŭ ''batalilo'', povas esti permana aŭ maŝina ilo por defendi sin aŭ ataki iun, kaj ankaŭ por detruo de fortoj aŭ instalaĵoj de malamiko, aŭ simple kiel eventuale uzebla armilo, tio estas efika minaco. Oni uzas armilojn en [[batalo]]j inter homoj, kaj ankaŭ en la [[ĉasado]] de bestoj. Duarangaj estas aliaj uzoj kiaj sportaj, esploradaj, kolektaj ktp. Armilo estas tiele aparato kiu pliampleksigas la atingokapablon kaj la grandon de forto.<ref>AKSHOY, Paul kaj aliaj, Engineering Mechanics and Strength of Materials, Prentice Hall of India, 2005, p. 215. (ISBN 8120326113).</ref> Laŭ alia interpreto, armilo povus esti difinita kiel aparatoj kiuj utiligas mekanikajn avantaĝojn por obligi forton.<ref>ASIMOV, Isaac; Understanding Physics, Barnes & Noble, Nueva York, 1988, p. 88. [https://books.google.es/books?id=pSKvaLV6zkcC&vq=archimedes&source=gbs_summary_s&redir_esc=y&hl=es] Alirita la 22an de Aprilo 2017.</ref>
 
En atako, la armiloj povas esti uzataj kiel porprema instrumento, per rekta kontakto aŭ pere de la uzado de ĵetaĵoj aŭ pafaĵoj. Tiuj iloj, tiele, gamas el io tiom simpla kiel akrigita bastoneto al kompleksa aglomeraĵo de teknologioj, kiaj la [[interkontinenta balistika misilo]]. Oni povas paroli pri bat-armilo, tranĉ-armilo, kiujn oni uzas unu- aŭ dumane (ekz. [[madzo]], [[glavo]]). La [[lanco]], [[pafarko]], [[ŝtonĵetilo]] funkcias same per homa forto, sed efikas pli disten. La streĉado de [[arbalesto]] kaj la [[katapulto]] bezonas ankaŭ meĥanikan sistemon. Per kemia forto funkcias la [[misilo]]j, [[raketo]]j, [[kanono]]j, [[pafilo]]j, [[fusilo]]j ks. La armiloj povas efiki tra movenergio (pafaĵo) aŭ per kemia energio (eksplodo de [[bombo]] aŭ [[grenado]]). Netradiciaj armiloj estas la [[atomenergio|nukleaj armiloj]] – [[atombombo]], [[hidrogenbombo]] –, sed ankaŭ la kemiaj kaj biologiaj armiloj.
Linio 25:
La uzo de objektoj kiel armiloj estis observita inter [[ĉimpanzo]]j,<ref name=Pruetz1>Jill D. Pruetz kaj Paco Bertolani, [http://www.current-biology.com/content/article/fulltext?uid=PIIS0960982207008019 Savanna Chimpanzees, Pan troglodytes verus, Hunt with Tools"], ''Current Biology'', 6a de Marto, 2007</ref> kondukante al konjekto ke fruaj prahomoj unue komencis uzi armilojn jam antaŭ kvin milionoj da jaroj.<ref>Rick Weiss, [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/22/AR2007022201007.html "Chimps Observed Making Their Own Weapons"], ''[[The Washington Post]]'', 22an de Februaro, 2007</ref> Tamen, tio ne povas esti konfirmita uzante fizikan indicon ĉar maleoj, lancoj, kaj neformitaj ŝtonoj ne forlasis malambiguan registron. La plej fruaj malambiguaj armiloj trovitaj estas la Ĵetlancoj de Schöninger: nome ok lignaj ĵetadlancoj datitaj el antaŭ pli ol 300,000 jaroj.<ref>Hartmut Thieme, Reinhard Maier (Hrsg.): ''Archäologische Ausgrabungen im Braunkohlentagebau Schöningen.'' Landkreis Helmstedt, Hannover 1995.</ref><ref>Hartmut Thieme: ''Die ältesten Speere der Welt – Fundplätze der frühen Altsteinzeit im Tagebau Schöningen.'' In: ''Archäologisches Nachrichtenblatt'' 10, 2005, S. 409-417.</ref><ref>Michael Baales, Olaf Jöris: ''Zur Altersstellung der Schöninger Speere.'' In: J. Burdukiewicz u. a. (Hrsg.): ''Erkenntnisjäger. Kultur und Umwelt des frühen Menschen.'' Veröffentlichungen des Landesamtes für Archäologie Sachsen-Anhalt 57, 2003 (Festschrift Dietrich Mania), S. 281-288.</ref><ref>O. Jöris: ''Aus einer anderen Welt – Europa zur Zeit des Neandertalers''. In: N. J. Conard u. a. (Hrsg.): ''Vom Neandertaler zum modernen Menschen''. Ausstellungskatalog Blaubeuren 2005, S. 47-70.</ref><ref>Lower Palaeolithic hunting spears from Germany. Hartmut Thieme. Letters to Nature. Nature 385, 807 - 810 (27a Februaro 1997); {{doi|10.1038/385807a0}}, [http://www.nature.com/nature/journal/v385/n6619/abs/385807a0.html Nature.com]</ref>
 
=== Antikva kaj klasika armado ===
[[Dosiero:Bronze age weapons Romania.jpg|thumbeta|Armiloj de la [[Bronzepoko]].]]
Antikvaj armiloj estis evoluaj plibonigoj de antaŭ nelonge [[Neolitiko|neolitikaj]] iloj, sed tiam signifaj plibonigoj en materialoj kaj kreaj teknikoj kreis serion de revolucioj en armea [[teknologio]]. La evoluo de [[metalo]] prilaborita, komenciĝis per la uzado de [[kupro]] dum la [[Ĥalkolitiko]] (proksimume 3,300 a.K.) kaj sekvis baldaŭ per [[bronzo]] kondukante al la bronzepoka [[glavo]] kaj similaj armiloj. La unuaj defendaj strukturoj kaj fortikaĵoj aperis en la [[Bronzepoko]],<ref name=ashow-siegecraft>{{citeCite web| title= A Short History of War | author= Gabriel, Richard A. | coauthors= Metz, Karen S. | url= http://www.au.af.mil/au/awc/awcgate/gabrmetz/gabr0001.htm | accessdate= 2010-01-08 }}</ref> indikante pliigitan bezonon de sekureco. Armiloj dizajnitaj por rompi fortikaĵojn baldaŭ sekvis poste, ekzemple la [[Ramo (militilo)|ramo]] jam estis en uzo antaŭ 2500 a.K.<ref name=ashow-siegecraft />
 
Kvankam fruaj [[Ferepoko|ferepokaj glavoj]] ne estis pli bonaj ol siaj bronzaj antaŭaĵoj, post kiam ferkonstruado evoluiiĝis, ĉirkaŭ 1200 a.K. en [[Afriko]] sude de Saharo,<ref>Duncan E. Miller kaj N.J. Van Der Merwe, "Early Metal Working in Sub Saharan Africa" ''Journal of African History'' 35 (1994) 1-36; Minze Stuiver kaj N.J. Van Der Merwe, "Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa" ''Current Anthropology'' 1968.</ref> [[fero]] komencis esti uzita vaste en armilproduktado.<ref>{{citeCite web| title= A Short History of War - Iron Age Revolution | author= Gabriel, Richard A. | coauthors= Metz, Karen S. | url= http://www.au.af.mil/au/awc/awcgate/gabrmetz/gabr0001.htm | accessdate= 2010-01-08 }}</ref>
 
Malsovaĝigo de la [[ĉevalo]] kaj ĝeneraligita uzado de spokitaj radoj antaŭ ĉ. 2000 a.K.,<ref>{{citeCite web|url=http://www.bookrags.com/research/wheel-and-axle-woi |title=Wheel and Axle Summary |publisher=BookRags.com |date=2010-11-02 |accessdate=2011-06-13}}</ref> kondukis al la malpeza, ĉevalmovita armea [[ĉaro]]. La moviĝeblo disponigita per armeaj ĉaroj estis grava dum tiu epoko. Spok-konveksa armeaĉara uzokutimo pintis ĉirkaŭ 1300 a.K. kaj tiam malkreskis, ĉesante esti armee signifa ekde la 4-a jarcento a.K.<ref>{{citeCite web|url=http://www.abc.net.au/rn/science/ss/stories/s70986.htm |title=Science Show: The Horse in History |publisher=abc.net.au |date=1999-11-13 |accessdate=2011-06-13}}</ref>
 
[[Kavalerio]] evoluis post kiam ĉevaloj estis [[Brutobredado|breditaj]] por apogi la pezon de viro. La ĉevalo etendis la intervalon kaj pliigis la rapidecon de atakoj. La invento de [[piedingo]] kaj ties disvastigo al Eŭropo fare de [[Centra Azio|centraziaj popoloj]] plifortiĝis la rolon de kavalerio en [[armeo]]j. Tiele tre ofte iloj aŭ helpiloj kiuj ne havas kiel unurangan funkcion ataki aŭ defendi povas konstribui al efika uzado de aliaj armiloj, kio igas ilin iel ankaŭ armiloj.
 
[[Ŝipo]]j konstruiĝis kiam armiloj aŭ batalŝipoj kiel ekzemple la [[triremo]] estis en uzo ekde la 7-a jarcento a.K.<ref>{{citeCite web|url=http://www.mlahanas.de/Greeks/war/Trireme.htm |title=The Trireme (1/2) |publisher=Mlahanas.de |accessdate=2011-06-13}}</ref> Tiuj ŝipoj estis poste anstataŭigitaj per pli grandaj ŝipoj ĉirkaŭ la 4-a jarcento a.K.
 
=== Mezepoko ===
[[Dosiero:Andreas Groll Armor 1857 (2).jpg|dekstra|200px|eta|Armaĵo de mezepoka kavaliro.]]
Eŭropa militado dum la [[Mezepoko]] estis dominita fare de elitgrupoj de [[kavaliro]]j apogitaj fare de amasigita [[infanterio]]. Ili estis implikitaj en mova batalo kaj [[sieĝo]]j kiuj implikis diversajn sieĝarmilojn kaj taktikojn. Kavaliroj sur ĉevaldorso evoluigis taktikojn por ŝargado per [[lanco]]j disponigantaj efikon al la malamikaj formacioj kaj tiam tirantaj pli praktikajn armilojn (kiel ekzemple glavoj) post kiam ili eniĝis en la manbatalo. Dume infanterio, en la aĝo antaŭ la fiksado de strukturitaj formacioj, fidis je malmultekostaj, fortikaj armiloj kiaj ekzemple lancoj kaj ĝardentranĉiloj en proksima batalo kaj ĵetitaj de fore. Ĉar [[armeo]]j iĝis pli profesiaj, ilia ekipaĵo estis normigita kaj infanterio transiris al lancoj. Lancoj estas normale sep al ok futoj longaj, lige kun pli malgrandaj mallongaj glavoj.
Linio 45:
La enkonduko de [[pulvo]] de la Malproksima Oriento ĉe la fino de tiu periodo revoluciigis militadon. Formadoj de muskedistoj, protektitaj fare de bariergardistoj dominis senkaŝajn batalojn, kaj la [[kanono]] anstataŭigis la ĵetmaŝinon kiel la domina sieĝarmilo.
 
=== Moderna epoko ===
[[ImageDosiero:Vickers machine gun in the Battle of Passchendaele - September 1917.jpg|thumbeta|rightdekstra|La maŝinpafiloj Vickers uzataj de brita militservo dum 79 sinsekvaj jaroj.]]
 
[[Image:Vickers machine gun in the Battle of Passchendaele - September 1917.jpg|thumb|right|La maŝinpafiloj Vickers uzataj de brita militservo dum 79 sinsekvaj jaroj.]]
La eŭropa [[Renesanco]] markis la komencon de la efektivigo de [[pafilo]]j en okcidenta militado. Pafiloj kaj [[raketo]]j estis enkondukitaj en la batalkampo.
 
Linio 56 ⟶ 55:
Tio daŭris en intermilita tempo (inter Unua kaj Dua Mondmilitoj) kun kontinua evoluo de ĉiuj armilsistemoj de ĉiuj gravaj industriaj potencoj. Multaj modernaj militarmiloj, precipe surteraj, estas relative negravaj plibonigoj de armilsistemoj evoluigitaj dum la Dua Mondmilito. Vidu armean teknologion dum Dua Mondmilito por detala diskuto.
 
=== Nuntempa epoko ===
[[Dosiero:nagasakibomb.jpg|thumbeta|La fungonubo de la [[atombombo]] de [[Nagasaki]], Japanio, la 9an de aŭgusto, 1945, leviĝis ĉirkaŭ 18 km supre la bombofala [[Subcentro (tertremo)|subcentro]].]]
Ekde la mezo de la 18-a-jarcenta nordamerika franc-hinda milito tra la komenco de la 20-a jarcento, hom-energiaj armiloj estis reduktitaj de la primara armilaro de la batalkampo pasanta al pulv-bazita armilaro. Foje referite kiel la "Epoko de Fusiloj",<ref>p. 263, Hind</ref> tiu periodo estis karakterizita per la evoluo de pafiloj por infanterio kaj kanonoj por subtenado, same kiel la komencoj de mekanizitaj armiloj kiel ekzemple la [[maŝinpafilo]], la [[tanko]] kaj la larĝa enkonduko de aviadiloj en militadon, inkluzive de maramea militado kun la enkonduko de la [[aviadilŝipo]]j.
 
Linio 66 ⟶ 65:
==== Armaro post la Dua Mondmilito ====
{{Ĉefartikolo|DARPA}}
[[Dosiero:Agni-II missile (Republic Day Parade 2004).jpeg|thumbeta|Agni-II, nome [[balistika misilo]].]]
Post la [[Dua Mondmilito]], pro alveno de la [[Malvarma Milito]], oni instituciis la konstantan disvolvigon de novaj armiloj, kaj la grandaj potencoj eniris en [[Teknologio|teknologia konkurenco]] por disvolvigi kaj armilojn kaj kontraŭ-armilojn. Tiu situacio pluas ĝis nun kaj estis origino de multaj [[Kariba krizo|krizoj kaj konfliktoj]] por multaj landoj.
 
Linio 73 ⟶ 72:
==== La fino de la Malvarma Milito kaj la aktualo ====
{{Ĉefartikolo|Malvarma Milito}}
[[Dosiero:Operation Upshot test.ogg|thumbeta|Manovroj faritaj en la Atomarmilejo de [[Nevado]]. La celo de tiu operaco estis ekzameni novajn teoriojn, uzante kaj ilojn de [[Fuzio|atomfuzio]] kaj de [[Fisio|atomfisio]].]]
[[Dosiero:Peacekeeper-missile-testing.jpg|thumbeta|230px|Laseraj radioj projektitaj per la reeniro de interkontinenta balistika misilo de multaj ogiva-pintoj. Ekde la 1960-aj jaroj la atomhavaj potencoj havis sufiĉajn armilojn por detrui la planedon en nur minutoj.]]
En la [[1970-aj jaroj]], la politikaj rilatoj malstreĉiĝis, ekzemple "pere de la Interkonsentoj SALT [anglalingva siglo de la Negocado por la limigo de Strategiaj Armiloj], en kiuj la du ĉefaj superpotencoj metis limigon al la kvanto de [[interkontinenta balistika misilo|misiloj ICBM]] kaj strategiaj misiloj kun atomenhava kapablo", indikas la [[Encyclopædia Britannica]]. Fine de la [[1980-aj jaroj]], la Malvarma Milito ekfiniĝis, kvankam aliaj surlokaj militoj pluis ĉu por longe ĉu por mallonge.
 
Linio 91 ⟶ 90:
El pli ol 350 000 milionoj de usonaj dolaroj kiujn la landoj de [[Latinameriko]] ŝuldas al la [[banko]]j de Okcidento, preskaŭ 90 000 milinoj estas elspezataj en armilaj kostoj. La armilaj elspezoj de la landoj de [[Centrameriko]] kiuj estis en milito pliiĝis 50 % inter 1979 kaj 1983. Spite la ekonomian situacion en kiu troviĝas kelkaj landoj, kies inflacio estas altega, la imposta kvanto kiun ĉiu persono devas pagi ĉiujare por elteni la armeon rezultas ege grava: En [[Argentino]], la 3,5% de ties [[MEP]]; en [[Ĉilio]], la 3,5% de ties MEP; en [[Meksiko]], la 2,5% de ties [[MEP]]; en [[Brazilo]], la 3,4% de ties [[MEP]]. Kiel escepto al la regulo, en la aktualo [[Venezuelo]] kaj [[Ĉilio]], spite ties malgrandan elspezon en defendo, estas la plej grandaj aĉetantoj de armilaro en la regiono subkontinenta [[Sudameriko|sudamerika]].
 
== Kritikaro ==
[[Dosiero:Stop cluster bomb march - Uganda.jpg|thumbeta|[[Ugando|Uganda]] aktivulino ĉe la Dublina konferenco de majo 2008 petante malpermeson de grapolbomboj.]]
Laŭlonge de la jaroj, diversaj asocioj de diversaj medioj insistis por la nuligo de la armiloj, argumentante ke ili spronas al la [[violento]] en la [[socio]]j. En multaj landoj oni akceptis tiun tipon de proponoj kaj oni venis eĉ al la realigo de planoj de [[senarmiligo]]. Kelkaj konfliktoj, kiel la [[Milito de Vjetnamio]], helpis al la konstruado en la publika opinio de kritikan sintenon rilate al la militaj intervenoj de la koncernaj registarol. La [[pacismo]], aperinta parte kiel reago al ia usona [[Imperiismo|imperiisma]] doktrino, intencas proponi alian paradigmon de internaciaj rilatoj.
 
Linio 103 ⟶ 102:
== Regularo rilata al armiloj ==
=== Unuiĝintaj Nacioj ===
[[Dosiero:Anti-Ship Missile - Polyphem - ILA2002.jpg|rightdekstra|thumbeta|<center>la mara, kontraŭ-ŝipa misilo ''Polyphem'']]
La 2an de Aprilo 2013, la [[Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj]] adoptis la unuan [[Traktato pri la komerco de armiloj|Traktaton pri la komerco de armiloj]], per 154 voĉdonoj poraj, tri kontraŭaj (de [[Sirio]], [[Irano]] kaj [[Nord-Koreio]]) kaj 23 sindetenoj (inter kiuj rimarkinde [[Rusio]], [[Ĉinio]], [[Barato]], [[Egipto]], [[Indonezio]], [[Pakistano]]).<ref>"[https://www.monato.be/2013/011070.php Armilo kontraŭarmila]". Artikolo de [[Javier Alcalde]] en [[Monato (gazeto)|Monato]].</ref> Tiu internacia jura instrumento malfermiĝis por [[Ratifo|esti ratifita]] el la 3a de junio 2013 kaj ĝi devis akiri 50 subskribojn por veni al valideco. Ĉiu lando estis libera subskribi aŭ ne la traktaton kaj ratifi ĝin. La 25an de Septembro 2014, la limo de la 50 ratifoj de la Traktato estis trapasata, kaj la 24an de Decembro 2014, la Traktato ekvalidiĝis post 90 tagoj el la dato de la 50a ratifo, kiel estis postulita de la artikolo 22a de la Traktato<ref>[http://www.un.org/press/fr/2014/CD3522.doc.htm Après ses 50 ratifications, le Traité sur le commerce des armes entre en vigueur le 24 décembre 2014], [[Unuiĝintaj Nacioj]], 25a de Septembro 2014</ref>. El tiam, por la landoj kiuj estis subskribintaj ĝin, estos kontrolataj la eksportado, la importado, la transirado, la transŝipiĝo kaj la vendado de armiloj. Kontraste, ĝi ne estis aplikata al la internacia transporto fare de ĉiu ŝtato membro aŭ je ties konto de klasikaj armiloj «destinitaj al ties uzado, dum tiuj armiloj restu ties propraĵo». Ĝi indikas ok kategoriojn de armiloj: nome [[tanko]]j, blendaj militveturiloj, sistemoj de artilerio de granda kalibro, milit-[[aviadilo]]j, milit-[[helikoptero]]j, [[militŝipo]]j, [[misilo]]j kaj misil-lanĉiloj, kaj malgrandkalibraj armiloj. Pri [[municio]], ĉiu ŝtato membro de la traktato estas postulata institucii kaj ĝisdatigi «reĝimon de ŝtata kontrolo por reguligi la eksportadon de municioj por esti pafitaj, lanĉitaj aŭ liveritaj inter klasikaj armiloj» menciitaj kaj aplikas la disponaĵojn antaŭviditajn de la teksto antaŭ permesi la eksportadon de municio. Tiu traktato malfaciligu la liveradon de mortigaj armiloj al la [[nigra merkato]] kaj kontribuu eviti ke [[militsenjoro]]j, [[pirato]]j, [[terorismo|teroristoj]] kaj aliaj krimuloj akiru tiajn armilojn<ref>[http://www.un.org/apps/newsFr/storyF.asp?NewsID=30078&Cr=Armes&Cr1=#.UV2R6k81_4g L'Assemblée générale de l'ONU adopte le Traité sur le commerce international des armes], dokumento de UN, de 2a de Aprilo 2013</ref>, <ref>[http://www.rts.ch/video/info/journal-19h30/4791851-l-assemblee-generale-de-l-onu-a-adopte-le-premier-traite-sur-le-commerce-des-armes-conventionnelles.html L'Assemblée générale de l'ONU a adopté le premier traité sur le commerce des armes conventionnelles], novaĵoj de la ''Radio télévision suisse'', de la 3a de Aprilo 2013</ref>.
 
Linio 111 ⟶ 110:
== Specoj de armoj ==
* '''[[blanka armo]] (tranĉarmo)''', specoj de tranĉarmiloj:
[[ImageDosiero:Javelin thrower Louvre Br107.jpg|thumbeta|rightdekstra|150px|Lanĉisto de Ĵetlanco. Bronzo, Lakonia stilo, tria kvarono de la 6a jarcento a.K.]]
[[Dosiero:Svenska hillebarder (1500-talet), Nordisk familjebok.png|thumbeta|150px|svedaj halebardoj el la 16-a jc.]]
 
[[Dosiero:Cannon pic.jpg|rightdekstra|250px|thumbeta|Kanono]]
 
[[Dosiero:T-34 kal85mm RB.jpg|eta|300px|dekstra|La sovetia tanko T34/85]]
 
[[Dosiero:Littleboy model.jpg|eta|250px|Modelo de la bombo "Litte Boy", kiu estis ĵetita je [[Hiroŝimo]].]]
[[Dosiero:Molotovin cocktail.jpg|thumbeta|200px|Brulbotelo de [[Finnlando]], uzata kun sukceso dum la [[Vintra milito]].]]
:- [[bajoneto]]
:- [[frameo]]
Linio 203 ⟶ 202:
* [[Peza fortikaĵo]]
 
{{projektojProjektoj|commonscat=Weapons}}
 
== Proverbo ==
Linio 210 ⟶ 209:
 
== Referencoj ==
{{referencojReferencoj|2}}
 
== Bibliografio ==
Linio 217 ⟶ 216:
* Camille Rougeron, «Science et technique de guerre», dans Contre-Amiral P. Barjot et al., Le deuxième conflit mondial, t. II, Paris, Éditions G.P., octobre 1947, 615 p., partie 2, p. 113 kaj 226.
* Sébastien Nadot, ''Rompez les lances! Chevaliers et tournois au Moyen Âge'', Paris, éditions Autrement, 2010.
* Gabriel, Richard A.; Metz, Karen S. "A Short History of War". au.af.mil. [http://www.au.af.mil/au/awc/awcgate/gabrmetz/gabr0001.htm] Alirita la 23an de Aprilo 2017.
* Riccardo Busetto, ''Dizionario Militare'', Zanichelli, 2004. ISBN 88-08-08937-1.
 
Linio 223 ⟶ 222:
* {{Tradukita|lingvo= fr |artikolo=Arme|revizio=136095927}}
{{Leginda}}
{{havendaHavenda artikolo|Armilo}}
{{Bibliotekoj}}
 
[[Kategorio:Armiloj| ]]