Bogoto: Malsamoj inter versioj

| kategorio = urbo

<!-- *** Nomo *** -->

| oficiala_nomo = Bogotá Distrito Capital

| moto =

| blazono = Bogota (escudo).svg

<!-- *** Lando ktp. *** -->

| lando_tipo = Ŝtato

| lando_flago = 1

| distrikto =

| municipo =

| histregiono = Vicreĝlando de Nova Granado

| histregiono1 =

| rivero1 =

| rivero_tipo =

| memorindaĵo1 =

| memorindaĵo_tipo =

| konstruaĵo = Nacia Muzeo de Kolombio

| konstruaĵo1 = [[Preĝejo de la Porciúncula (Bogoto)|Preĝejo de la Porciúncula]]

| montaro = Andoj

| planto_tipo = Parkoj

| situo = Bogoto

| koordinatoj_ne_en_titolo = true

| lat_d = 04

| lat_m = 35

| lat_s = 53

| long_d = 74

| long_m = 04

| long_s = 33

| plej_alta =

| plej_alta_leviĝo =

| plej_malalta_long_d =

<!-- *** Dimensioj *** -->

| areo_rondumo = 2

| areo_metropolo =

| loĝantaro_metropolo_denseco =

<!-- *** Historio & gvidantaro *** -->

| establita_tipo = Fondita

| establita1 = [[Gonzalo Jiménez de Quesada]]

La [[flughaveno]] de la urbo, nome ''Aeropuerto Internacional El Dorado'', tiel nomata laŭ la mita [[Eldorado]], ĝi havas la plej grandan volumon de transportita kargo en Latinameriko, kaj estas la dua laŭ kvanto de transportitaj personoj.<ref> «Portal de la Ciudad de Bogotá :: En Detalle». portel.bogota.gov.co. [http://portel.bogota.gov.co/portel/libreria/php/x_frame_detalle_portal.php?id=43146&patron=01.27] Konsultita la 30an de Januaro 2018.</ref>​ Ĝi estas la urbo de Kolombio kun la plej granda nombro de universitatoj (114) kaj centroj de esplorado.<ref> Harvard University (2011). Harvard Business Review, ed. The Talent Issue.</ref>​ Ĝi ĝuas ampleksan kulturan proponaron reprezentita per granda kvanto de muzeoj, teatroj kaj bibliotekoj, kio havigis al ĝi la rekonon kiel "Sudamerika Ateno."<ref> «Athens of South America» (PDF). Revuo. [http://institutopensar.javeriana.edu.co/inicio#.WnDbR3xG3Dc] Konsultita la 30an de Januaro 2018.</ref>​

 

La nomo "Bogotá", kiu poste estis aldonita, devenas de [[Makro-ĉibĉa lingvaro|indiĝena]] vorto "bagata", kiu signifas proksimume "ejo ekster kampolaboro" (hispane "''cercado fuera de la labranza''"). Aliaj nomoj de la setlejo estis ''Muequetá'' ([mŭeketA] "savano de kamplaboro", hispane "sabana de la labranza") kaj ''Funza'' (potenca viro). ''Funza'' nun estas la nomo de najbara [[municipo]] de Bogoto kaj de [[rivero]] kun impona [[akvofalo]], 145 metrojn alta. Inter 1991 kaj 2000 la plena nomo de la urbo estis '''Santafé de Bogotá'''. Ĝia devizo estas "2600 metrojn pli proksima al la steloj" ''(2600 metros más cerca de las estrellas)''.

 

== Historio ==

[[Dosiero:Reflejo del Eje ambiental.JPG|eta|maldekstra|200px|Jimenez-avenuo]]

[[Dosiero:CapitolioNacionalDeColombia2004-7.jpg|eta|maldekstra|200px|Kolombia Nacia Kapitolo]]

=== La kolonia tempo ===

Antaŭ la alveno de eŭropanoj en la regiono, kie nun estas la urbo, estis indiana urbo nomata ''Bacatá'' (alta kampo). Kiam Jiménez de Quesada je la {{dato|6|aŭgusto|1538}} fondis kolonian urbon, li unue donis al ĝi la nomon ''Nuestra Señora de la Esperanza'' (nia sinjorino de la espero), sed tiu nomo neniam estis oficiala, ĉar la jura konfirmo en 1539 uzis la nomon Santa Fé. La urbo tiam estis jura sidejo de la hispana [[Vicreĝlando de Nova Granado|vicreĝlando]] ''Nueva Granada'' ([[Nova Granado]]).

 

 

=== La 19-a jarcento ===

La germana esploristo [[Alexander von Humboldt]], kiu vizitis la urbon de 1800 al 1804, nomis ĝin "sudamerika Ateno" pro ĝiaj kulturaj kaj sciencaj institucioj. Tiutempe naskiĝis, precipe inter la [[Kriolo|kriola]] loĝantaro, sendependisma movado, kiu je la {{dato|20|julio|1810}} atingis la unuan sendependecon de Kolombio, sed ne povis teni ĝin.

 

 

=== La 20-a jarcento ===

[[Dosiero:BOG2561.jpg|eta|dekstra|200px|Transmilenio, amasa transporto sistemo]]

En 1902 finiĝis trijara interna milito ("miltaga milito"), la urbo paciĝis. En 1905 ĝi havis ĉirkaŭ 100.000 loĝantojn. Ĝi tiam kreskis pro urb-evoluigaj projektoj, ekzemple la konstruado de la Universitata Urbo en la 1930-aj jaroj. Ekde 1940 la svisa arĥitekto [[Le Corbusier]] influis la konstrustilon.

 

== Geografio ==

 

Bogoto estas situa sur la [[Bogota Savano]], sur la altebenaĵo ''altiplano cundiboyacense'', nome ebenaĵo situa averaĝe je 2630<ref name="GB" > «Geografía bogotana». bogota.gov.co. [http://guiatramitesyservicios.bogota.gov.co/portel/libreria/php/index.php] Konsultita la 31an de Januaro 2018.</ref> [[Supermara alteco|msm]] kaj ties montaraj zonoj atingas de 2400 m al 3250<ref name="GB" /> [[Supermara alteco|msm]], kio faras ĝin la [[megalopolo]] plej alta de la mondo kaj la tria landa ĉefurbo post [[Kito]] kaj [[La-Pazo|La Paz]]. Ĝi havas totalan areon de 1776 [[Kvadrata kilometro|km²]] kaj urban areon de 307 km².<ref name="GB" /> La teritorio kie kuŝas la urbo estis iam [[lago]]. Je tio montras pruvaron la malsekejoj de Bogoto kiuj kovras kelkajn sektorojn ne-urbanizitaj de la savano kaj en la ''localidad'' de [[Suba]]. Je la alveno de la unuaj [[konkistadoro]]j tiu teritorio estis kovrita de marĉoj.

Krome kvankam ankoraŭ plue estas municipoj apartenantaj al la departemento [[Departemento Kundinamarko|Kundinamarko]], la setlejoj [[Soacha]], [[Zipaquirá]], [[Facatativá]], [[Chía (Kundinamarko)|Chía]], [[Mosquera (Kundinamarko)|Mosquera]], [[Madrid (Kundinamarko)|Madrid]], [[Funza]], [[Cajicá]], [[Sibaté]], [[Tocancipá]], [[La Calera (Kundinamarko)|La Calera]], [[Sopó]], [[Tabio]], [[Tenjo]], [[Gachancipá]] kaj [[Bojacá]] estis konsiderataj kiel parto de la [[Metropola areo de Bogoto]] en la lasta landa censo realigita de la [[Departamento Administrativo Nacional de Estadística|DANE]] en 2005.<ref name="Poblac_Metrop" > «Contribución por regiones, áreas metropolitanas y ciudades» (PDF). DANE. 2007. [http://www.dane.gov.co/files/censo2005/resultados_am_municipios.pdf] Alirita la 1an de Februaro 2018.</ref>

 

 

== Klimato ==

Pro sia granda alteco, Bogoto havas klimaton malvarma de montaro; pro sia malalta [[latitudo]], ĝi prezentas malgrandan temperaturan osciladon laŭlonge de la jaro. La temperaturoj regule oscilas inter 6 kaj 22 [[Grado celsia|°C]], kun jara averaĝo de 14 °C.

 

 

== Demografio ==

{| class="toccolours" style="width:130px; margin: 0 0 0.5em 1em; float:right; clear:right;line-height:100%;font-size: 90%; border-collapse: collapse" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0"

|-

|-

|}

Laŭ informoj de la [[Departamento Administrativo Nacional de Estadística|DANE]], en la jaro 2010 Bogoto enhavis 7 363 782 loĝantojn, kun projekcio en 2017 de 8 080 734 loĝantoj,<ref name="DANE">«Resultados y proyecciones (2005-2020) del censo 2005». DANE. [www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/ProyeccionMunicipios2005_2020.xls] Konsultita la 4an de februaro 2018.</ref> kio atingas en ĝia [[Metropola areo de Bogoto|metropola areo]] 9 285 331 loĝantojn.<ref> «www.dane.gov.co/files/censo2005/resultados_am_municipios.pdf». [http://www.dane.gov.co/files/censo2005/resultados_am_municipios.pdf] Konsultita la 4an de februaro 2018.</ref> Ĝi havas loĝdenson proksimume de 16 470 loĝantoj por kvadrata kilometro.<ref>https://geoportal.dane.gov.co/atlasestadistico/pages/tome01/tm01itm16.html</ref> La 47,8 % de la loĝantaro estas viroj kaj 52,2 % virinoj. La urbo havas la indicon de [[analfabeteco]] plej malalta de la lando kun 3,4 % en la loĝantaro pli aĝa ol 5 jaroj.

 

Ĝi estas la plej granda aglomeraĵo de personoj de la lando, superante laŭ pli ol 21 % la duan le landa nivelo: nome la departemento [[Departemento Antjokio|Antioquia]] inkludita ĝia [[Medeĝino|ĉefurbo]] (6 065 846 loĝantoj).

 

 

En Bogoto, same kiel ĉe la tuta cetero de la lando, la procezo de akcelita urbanizado ne rilatas nur al la [[industriiĝo]], ĉar ekzistas komplikaj politikaj kaj sociaj tialoj kiel la rilato inter [[malriĉeco]] kaj [[perforto]] ([[Interna milito|enlanda milito]]), kiuj estis kaŭzo de la migrado el la kamparo al la urbo laŭlonge de la [[20-a jarcento]], kio determinis eksponencian kreskon de la loĝantaro en la urbaj areoj kaj la establadon de ''malriĉaj zonoj'' en ties ĉirkaŭaĵoj.

 

=== Sekureco ===

 

La lastaj regantoj de la urbo orfanizis kampanjojn al la civitanato tendencaj al la malpliigo de ĝiaj indicoj de deliktaro.<ref>[http://www.fundacionprogresamos.org.co/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=2&lang=es Reducción de la violencia y la delincuencia en Bogotá], Andrés Betancur. ''Fundación Progresamos'', URL lasta aliro 07/06/2007.</ref> Laŭ oficiala informo de la ''Veeduría Distrital'' (distrikta inspektistaro), en la lastaj dek jaroj oni pasis el 89,4 perfortaj mortoj por ĉiuj 100.000 loĝantoj en 1996, al 37,9 en 2005,<ref name="veeduria">Vidu dokumenton en ''Veeduría Distrital de Bogotá'' [https://web.archive.org/web/20070929012650/http://www.veeduriadistrital.gov.co/es/noticia.php?uid=0&grupo=280&det=310&leng=es Informe de Seguridad], URL ĝistadigo 16/06/2006</ref> kio reprezentas malpliigon de 57,6 %, konsiderinte ke en la sama periodo la loĝantaro pliiĝis je pli ol 25 %. El tiuj perfortaj mortigoj, oni registris ke 62,8 % okazis pro [[murdo]]j, dum 20,5 % estis okazigitaj pro akcidentoj de [[trafiko]]; krome oni registris ke 85,1 % de la viktimoj estis viroj dum 14,9 % virinoj.<ref name="veeduria" /> En 2014, indico de murdaro en Bogoto descendis eĉ plej, falante al 16,4 murdoj por ĉiu 100.000 loĝantoj jare.<ref> El Espectador.com (8a de julio 2014). «Tasa de homicidios en Bogotá se sitúa en 16,4 por cada 100 mil habitantes». [http://www.semana.com/nacion/articulo/mitos-realidades-sobre-la-seguridad-en-bogota/415526-3] Alirita la 4an de Februaro 2018. «El alcalde Gustavo Petro Urrego entregó el balance oficial de homicidios de junio, con información consolidada y suministrada por la Policía Nacional, el Instituto de Medicina Legal, el Cuerpo Técnico de Investigación de la Fiscalía y el Centro Regulador de Urgencias y Emergencias.»</ref> Tiu estas unu el la plej malaltaj indicoj de murdoj de Kolombio kaj la malplej alta indico de murdok de Bogoto en la lastaj 30 jaroj.<ref> El Tiempo.com (27a de januaro 2014). «Bogotá, alejada de las ciudades más violentas». [www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-13414475] Konsultita la 4an de februaro 2018. «Si bien el 2012 pasó a la historia como el año que terminó con la tasa de homicidios más baja de los últimos 30 años en Bogotá (16,9 por cada 100.000 habitantes), el 2013 registró una estabilización en este delito de alto impacto: se logró una tasa de 16,7. De esta forma, la capital sigue alejándose cada vez más del listado de las ciudades más violentas del mundo, recientemente divulgado por el Consejo Ciudadano para la Seguridad Pública y Justicia Penal.»</ref>

 

== Ekonomio ==

Bogoto estas la ĉefa ekonomia centro de Kolombio; tie kunverĝas plej parto de kapitaloj devenaj el la ceteraj urboj ĉar ĝi estas fokuso de la komerco de la tuta lando pro sia grandnombra loĝantaro. Ĝi estas la kolombia urbo kun la plej granda nombro de eksterlandaj entreprenoj, nome unu el la faktoroj kiuj metas ĝin kiel la plej granda labormerkato de la lando.<ref name="CCB" /> Bogoto estas la entreprena platformo plej granda de Kolombio,<ref name="CCB" /> kun 21 % de la entreprenoj registritaj en la lando, kaj aldone, en la urbo troviĝas 67 % de la kolombiaj entreprenoj de alta efiko,<ref name="CCB" > Cámara de Comercio de Bogotá (20a de septembro 2012). «Bogotá es una de las ciudades más importantes de América Latina para invertir y hacer negocios». [https://www.ccb.org.co/] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref>

 

Bogoto estas unu el la kvin ĉefaj latinamerikaj ĉefurboj plej allogaj al la investado.<ref name="RankingCiudadesLatinoamericanas"> Centro de Pensamiento en Estrategias Competitivas CEPEC e Inteligencia de Negocios IdN (majo 2012). «Ranking de ciudades latinoamericanas para la atracción de inversiones». [http://www.urosario.edu.co/competitividad/documentos/docuemntoranking2012.pdf] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> En Latinameriko, ĝi estas en la 21a loko rilate al la MEP por persono.<ref name="RankingCiudadesLatinoamericanas" /> Laŭ ''[[The Economist]]'', Bogoto elstaras pro sia ekonomia forto asocia al la grando de sia produktiveco kaj al la MEP ''per cápita'' (la plej alta inter la ĉefaj urboj de la lando), pro la facileco por krei entreprenojn kaj por fari negocojn, la financa matureco, la allogeco de tutmondaj entreprenoj kaj la kvaliton de sia homa kapitalo.<ref> The Economist Intelligence Unit (januaro 2012). «Hot spots. Benchmarking global city competitiveness.» (angle). [http://www.citigroup.com/citi/citiforcities/pdfs/eiu_hotspots_2012.pdf] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> Krome ĝi estas la sesa urbo de Latinameriko se temas pri organizado de eventoj,<ref> The International Association Meetings Market (julio 2012). «Statistics Report 2002-2011» (angle). [www.iccaworld.com/dcps/doc.cfm?docid=1520] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> kaj havas la [[Internacia Flughaveno El Dorado|flughavenon]] kun plel granda volumo de kargo en Latinameriko kaj la dua laŭ personoj.<ref> Alcaldía Mayor de Bogotá (20a de septembro 2010). «Eldorado de Bogotá, el segundo en Latinoamérica de preferencia por los viajeros». [http://guiatramitesyservicios.bogota.gov.co/portel/libreria/php/index.php] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> Tamen, iu studo konsideras ĝin unu el la ĉefurboj kun plej malbona reputacio en la mondo nur sub [[Karakaso]] kaj [[Nov-Delhio]], kvankam ĝi indikas grandajn progresojn ekde 2014.<ref> «Which cities have the best and worst reputations? - CNN.com». CNN. [http://edition.cnn.com/travel/article/most-reputable-cities-2015/index.html] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref>

 

Ĝi ricevas investistojn el la tuta Kolombio kaj el aliaj lokoj de la mondo. En 2008 la urbo situiĝis kiel kvara financa centro plej influa el Latinameriko.<ref> «Londres encabeza lista de principales centros financieros». El Mercurio Online 10.06.2008. 2008. [http://www.emol.com/noticias/internacional/2008/06/10/307895/londres-encabeza-lista-de-principales-centros-financieros.html] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> En la periodo 2003-2006, la komerca [[MEP]] (malneta enlanda produkto) de Bogoto kreskis je 10,3 % jare, kio reprezentas 25,3 % de la komerca enlanda MEP, en kiu oni enkalkulas la aktivojn devenajn el la investado de la aliaj urboj de la lando en la ĉefurbo kaj tiujn de multaj transnaciaj entreprenoj;<ref> Secretaría Distrital de Planeación. «Comportamiento del comercio». Arkivita el la originalo en la 7a de februaro 2009. [https://web.archive.org/web/20090207022722/http://www.sdp.gov.co/www/resources/No_11_comercio.pdf] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> kaj tiele ĝi estas pli alta ol la MEP de tutaj landoj kiel [[Urugvajo]], [[Kostariko]], [[Salvadoro]], [[Panamo]], aŭ [[Bolivio]];<ref> El Espectador (21a de majo 2013). «Bogotá, considerada la quinta ciudad del futuro». [https://www.elespectador.com/noticias/bogota/articulo-423276-bogota-considerada-quinta-ciudad-del-futuro] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> krome, ĝia indico de [[senlaboreco]] estas de 9,8 % kaj la subdungeco de 29,7 %, nome la dua pli malalta en la lando. Aliflanke, la [[vivokosto]] estas pli malalta ol la averaĝo de la 40 ĉefaj ĉefurboj de Latinameriko.<ref> Aldana Rosillo, Edgar. «Bogotá busca ser una plataforma exportadora de empresas asiáticas» (doc). bogota.gov.co. [http://guiatramitesyservicios.bogota.gov.co/portel/libreria/php/index.php] Konsultita la 5an de februaro 2018.</ref> Krom tio, Bogoto estas planita je meza limdaŭro kiel unu el la destinoj de negocoj plej gravaj de la mondo.

 

{{Granda dosiero|Septima street colbo.jpg|1000px|<center>Panorama vido al urbocentro de Bogoto</center>}}

 

<gallery>

Bogot%C3%A1_ciclov%C3%ADa_cr_7_cl_27.JPG|Biciklovojo, unu el la plej grandaj en la mondo.

 

== Eksteraj ligiloj ==

* [http://esperanto.wunderground.com/global/stations/80222.html Veteraj informoj]

 

* [[Santiago de Cali]]

 

 

{{Departementoj de Kolombio}}

{{Metropoloj}}

* {{Tradukita|lingvo= es |artikolo=Bogotá|revizio=105109323}}

 

[[Kategorio:Bogoto| ]]