Vikipedio

Diktatoreco: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
anstataŭigo de specialaj signoj, esperantigita ŝablono (Dosiero), pli bona ŝablono (Referencoj), esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Projektoj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 1:
[[FileDosiero:Mussolini a Hitler - Berlín 1937.jpg|thumbeta|rightdekstra|[[Adolf Hitler]] (dekstre) kaj [[Benito Mussolini]] (maldekstre) en [[Berlino]], 1937. Ties politiko rezultis en la mortoj de ĉirkaŭ 11 milionoj da civiluloj.<ref>[http://fcit.usf.edu/holocaust/people/victims.htm]</ref>]]
 
'''Diktatoreco''' aŭ '''Diktaturo''' estas [[politika sistemo]], en kiu [[registaro]] (kaj precipe ĝia estro) postulas ion kaj ĉiuj aliaj devas obei, sed ne ĉiam devas temi pri estro de [[ŝtato]], sed ankaŭ povas temi pri estro de [[urbo]], vilaĝestro, tribestro aŭ ĝenerale pri persono, kiu klinas al tiu ĉi stilo de sistemo eĉ ne devante esti ies estro.
Linio 7:
Diktaturo povas esti ŝtatkontrolita fare de unu persono, aŭ grupeto de homoj. En tiu ŝtatformo la potenco ripozas tute sur la persono aŭ grupo de homoj, kaj povas esti akirita fare de forto aŭ de heredo: escepte eĉ de balotado. La diktatoro(j) ankaŭ povas preni for multon da la libereco de ĝiaj popoloj.
 
== Tipoj ==
[[Dosiero:Rafel Trujillo 1934.jpg|framed|rightdekstra|Rafael Trujillo kun sia edzino (1934).]]
[[FileDosiero:Mobutu Sese Seko 1973.jpg|thumbeta|[[Mobutu Sese Seko]], longdaŭra diktatoro de [[Demokratia Respubliko Kongo]] estas ekzemplo de diktatoro riĉiĝema, same kiel [[Ferdinand Marcos]] en [[Filipinoj]].]]
La plej ĝenerala esprimo estas [[despotismo]], ŝtatformo en kiu ununura unuo regas per [[aŭtokratio]]. Tiu unuo povas esti individuo, kiel en aŭtokratio, aŭ ĝi povas esti grupo,<ref name="AutoJF-6"/> kiel en [[oligarkio]]. Despotismo povas signifi tiranecon (domineco tra minaco de puno kaj perforto), aŭ [[absolutismo]]n; aŭ [[diktaturo]] (ŝtatformo en kiu la reganto estas absoluta diktatoro, ne limigita fare de [[konstitucio]], leĝoj aŭ opozicio, ktp.).<ref name="AutoJF-7"/> Diktaturo povas preni la formon de [[absolutismo]] aŭ [[totalismo]].
 
Linio 19:
* [[Personismo|Personisma]] ŝtato
* Hibridaj formoj, nome iaspeca kombinaĵo de la tipoj supre menciitaj.
[[FileDosiero:Salman of Saudi Arabia (2017-10-05) 2.jpg|thumbeta|maldekstre|Reĝo [[Salman bin Abdul-Aziz Al Saud|Salman]] de [[Saudarabio]].<ref>"[http://www.dawn.com/news/1159990 Call them ‘Dictators’, not ‘Kings’]". ''Dawn''. 28a de januaro 2015.</ref>]]
* Monarkiaj diktatorecoj estas reĝimoj en kiu "persono de reĝa deveno heredis la postenon de ŝtatestri kongrue kun akceptata praktiko aŭ konstitucio". Reĝimoj ne estas konsiderata diktatorecoj se la monarka rolo estas relative ceremonia sed [[absoluta monarkio|absolutaj monarkioj]], kiel [[Saudarabio]] povas esti konsiderataj [[hereda diktatoreco|heredaj diktatorecoj]]. La reala politika povo devas esti plenumita de la [[monarko]] ĉe reĝimoj klasitaj kiel tiaj. Elitoj en monarkioj estas tipe membroj de la [[reĝa familio]].<ref name=":02" />
{{Ĉefartikolo|Monarkio}}
 
=== Origino de la povo ===
[[Dosiero:Somoza 1952 (centrée).jpg|eta|dekstre|180px|Anastasio Somoza García, ''[[de facto]]'' diktatoro el 1937 ĝis sia morto.]]
Diktatoroj povas atingi povon per nombraj vojoj, nome la jenaj ekzemple:
* Familia diktaturo - heredante povon tra familiaj ligoj, kiaj ĉe [[Haitio]] (Duvalier), [[Nikaragvo]] (Somoza), [[Nord-Koreio]] ktp.
* [[Militista diktaturo]] - tra militista forto ([[armeo]]) aŭ [[puĉo]]. En [[Latinameriko]], militistaj diktatorecoj estis ofte regataj de komitatoj konataj kiel militistaj [[junto]]j. En [[Hispanio]] la diktaturo de [[Francisco Franco]] estis muntita post [[Puĉo de la 17-a kaj la 18-a de julio 1936|puĉo]] kaj sekva [[Hispana Enlanda Milito|enlanda milito]], post kio la armeo konservis povon eĉ post la morto de la diktatoro, kvardek jarojn poste.
* Konstitucia diktaturo - diktatoraj povoj havigita per konstituciaj rimedoj (ofte provizore kaze de urĝo). Diskutinda povas esti la kazo de Venezuelo dum la preskaŭ-diktatoreco de [[Nicolás Maduro]].
* Mempuĉo - per nuligo de ekzistantaj demokratiaj mekanismoj post atingi povon per konstituciaj rimedoj ([[Hitlero]] dekomence, aŭ [[Primo de Rivera]] en [[1923]] en [[Hispanio]].
 
=== Funkciado ===
[[Sekreta polico]] (aŭ [[politika polico]]) estas formita per spionaj, sekurecaj aŭ policaj agentejoj kiuj kovras operacojn kontraŭ politikaj opoziciantoj kaj [[disidento]]j. Organizoj de sekreta polico estas karakteraj de totalismaj reĝimoj. Uzita por protekti la politikan povon de individua diktatoro aŭ aŭtoritatisma reĝimo, la sekreta polico ofte funkcias ekster la leĝaro kaj estas uzata por subpremadi disidentojn kaj malfortigi la politikan opozicion, ofte per perforto.
 
En diktaturoj ne ekzistas [[apartigo de povoj]], kaj tiele la diktatoro, [[unika partio]] aŭ reganta grupo aŭ familio havas totalan kontrolon de la parlamento aŭ leĝofara institucio, de la jura povo kaj tribunaloj, de la [[armeo]], de la [[polico]] kaj de ĉiuj ŝtataj instancoj, krom de la amaskomunikilaro.
 
== Stabila diktaturo ==
Stabila diktaturo estas diktaturo kiu povas resti en povo por longaj periodoj. La stabila diktaturteorio koncerne [[Sovetunio]] eltenis ke post la sinsekvaj krizoj sekvante la morton de [[Josif Stalin]], la venka gvidanto supozis la statuson de stalinista diktatoro sen la teroraparataro de Stalin.<ref name="AutoJF-20"/> [[Ĉilio]] kaj [[Paragvajo]] estis konsideritaj kiel stabilaj diktaturoj en la [[1970-aj jaroj]].<ref name="AutoJF-21"/> Estis argumentite ke stabilaj diktaturoj kondutas alimaniere kiel malstabilaj diktaturoj. Maria Brouwer opinias ke "ekspansiemaj politikoj povas malsukcesi kaj subfosi la aŭtoritaton de la gvidanto. Stabilaj diktatoroj, faris tial, estu emaj sindeteni de armea agreso. Tio validas por imperiaj [[Ĉinio]], [[Bizanco]] kaj [[Japanio]], kiuj sindetenis de vastigado de sia imperio ĉe iu punkto en tempo. Emerĝantaj diktatoroj, kompare, volas gajni la subtenon de homoj promesante al ili riĉaĵon de transprenado de hejma aŭ fremda riĉaĵo. Ili havas ne multon perdindan okaze de malsukceso, dum sukceso povus levi ilin al pozicioj de riĉaĵo kaj potenco."<ref name="AutoJF-22"/>
 
== Mezuri diktatorecojn ==
Linio 60:
{{Priskribo|#4e0101|0–1,99}}
|}]]
Unu el la taskoj en [[politika scienco]] estas mezuri kaj klasigi reĝimojn ĉu diktatorecajn ĉu demokratiajn. [[Freedom House]],
''Polity IV'' kaj ''Democracy-Dictatorship Index'' estas tri el la plej uzataj [[datumbazo]]j fare de politikaj sciencistoj.<ref name="ClarkGolder2014">{{citeCite book|chapter-url=http://college.cqpress.com/sites/principlescp/Home/chapter5.aspx|title=Principles of Comparative Politics|author1=William Roberts Clark|author2=Matt Golder|author3=Sona N Golder|date=23a de marto 2012|publisher=CQ Press|isbn=978-1-60871-679-1|chapter=5. Democracy and Dictatorship: Conceptualization and Measurement}}</ref>
 
Ĝenerale, estas du esploraj alproksimiĝoj: la minimuma alproksimiĝo, kiu fokuzas sur la fakto ĉu [[lando]] havas kontinuajn [[baloto]]jn kiuj estas konkurenceblaj, kaj la substanca alproksimiĝo, kiu etendas la koncepton de demokratio por inkludi [[homa rajto|homajn rajtojn]], [[gazetlibereco]]n, kaj la [[Regado de la leĝo|regadon de la leĝo]]. La Demokrati-Diktatoreca Indekso estas vidata kiel ekzemplo de la minimuma alproksimiĝo, dum la ''Polity'' datuma serio, estas pli substanca.<ref name="AutoJF-3">{{citeCite web|url=http://college.cqpress.com/sites/principlescp/Home/chapter5.aspx |title=Democracy and Dictatorship: Conceptualization and Measurement |website=cqpress.com|date=2017-08-17 }}</ref><ref name="MøllerSkaaning2012">{{citeCite book|first=Jørgen |last=Møller |first2=Svend-Erik |last2=Skaaning |date=2012 |url=https://books.google.com/books?id=RtWoAgAAQBAJ&pg=PA78 |title=Requisites of Democracy: Conceptualization, Measurement, and Explanation |publisher=Routledge |pages=78– |isbn=978-1-136-66584-4}}</ref><ref name="ClarkGolder2009">{{citeCite book|first=William Roberts |last=Clark |first2=Matt |last2=Golder |first3=Sona Nadenichek |last3=Golder |date=2009 |url=https://books.google.com/books?id=RmPuAAAAMAAJ |title=Principles of comparative politics |publisher=CQ Press. |isbn=978-0-87289-289-7}}</ref><ref name="AutoJF-4">[http://jcr.sagepub.com/content/early/2012/10/12/0022002712459707?patientinform-links=yes&legid=spjcr;0022002712459707v1 Divergent Incentives for Dictators: Domestic Institutions and (International Promises Not to) Torture] [http://faculty.ucmerced.edu/cconrad2/Academic/Research_files/JCRAppendix25March2011.pdf Appendix] "Unlike substantive measures of democracy (e.g., Polity IV and Freedom House), the binary conceptualization of democracy most recently described by Cheibub, Gandhi and Vree-land (2010) focuses on one institution—elections—to distinguish between dictatorships and democracies. Using a minimalist measure of democracy rather than a substantive one better allows for the isolation of causal mechanisms (Cheibub, Gandhi and Vreeland, 2010, 73) linking regime type to human rights outcomes."</ref>
 
== Historio ==
Inter la du [[mondmilito]]j, oni priskribis kvar tipojn de diktatorecoj: nome Konstitucia, Komunisma (teorie kiel la "[[diktatoreco de la proletaro]]"), Kontraŭrevolucia kaj [[faŝismo|faŝisma]]. Ekde la [[Dua Mondmilito]], oni agnoskis pli larĝan gamon de diktatorecoj, kiel la diktatorecoj de la [[Tria Mondo]], teokratiaj aŭ religiaj diktatorecoj kaj dinastiaj aŭ famili-bazitaj diktatorecoj.<ref name="Coppa2006">{{citeCite book|url=https://books.google.com/books?id=gTv99LBYSL4C|title=Encyclopedia of Modern Dictators: From Napoleon to the Present|author=Frank J. Coppa|date=1a de januaro 2006|publisher=Peter Lang|isbn=978-0-8204-5010-0|page=xiv|quote=In the period between the two world wars, four types of dictatorships were described by a number of smart people: constitutional, the communist (nominally championing the "dictatorship of the proletariat"), the counterrevolutionary, and the fascist. Many have rightfully questioned the distinctions between these prototypes. In fact, since World War II, we have recognized that the range of dictatorships is much broader than earlier posited and it includes so-called Third World dictatorships in Africa, Asia, Latin America, and the Middle East and religious dictatorships....They are also family dictatorships ....|accessdate=25a de marto 2014}}</ref>
 
=== Diktatoroj en la Roma Respubliko ===
Linio 73:
=== 19a-jarcentaj Latinamerikaj kaŭdiloj ===
{{Ĉefartikolo|Kaŭdilo}}
[[FileDosiero:Santaanna1.JPG| 180px | thumb |maldekstre| [[Antonio López de Santa Anna]] vestante militistan uniformon de [[Meksiko]].]]
Post la falo de la [[Hispana Imperio|hispana kolonia regado]], variaj diktatoroj enpoviĝis en multaj sendependiĝintaj landoj. Ofte estrante privatan armeon, tiuj ''[[kaŭdilo]]j'' aŭ mem-nomumitaj politik-militistaj estroj, atakis malfortajn naciajn [[registaro]]jn post ili kontrolis la politikajn kaj ekonomiajn povojn de unu regiono, kun ekzemploj kiel [[Antonio López de Santa Anna]] en Meksiko kaj [[Juan Manuel de Rosas]] en Argentino. Tiaj diktatoroj estis referencataj ankaŭ kiel "[[Personeco|personismaj]]".
 
Linio 81:
 
=== Komunismo kaj Faŝismo en diktaturoj de la 20-a jarcento ===
[[FileDosiero:Francoayto.jpg|dekstre|thumbeta|250px|Statuo de la diktatoro Franco en [[Santander]], kiu estis forigita en 2008]]
 
En la unua duono de la 20a jarcento, [[Komunismo|komunismaj]] kaj [[Faŝismo|faŝismaj]] diktatorecoj aperis en vario de science kaj teknologiaj progresintaj landoj, kio estas tre diferenca fenomeno el la diktatorecoj en Latinameriko kaj ĉe post-koloniaj diktatorecoj en Afriko kaj Azio. Ĉefaj ekzemploj de modernaj totalismaj diktatorecoj estas jenaj:
* La [[Nazia Germanio]] de [[Adolf Hitler]], [[Hideki Tojo]] en [[Japana Imperio|Japanio]], [[Benito Mussolini]] en [[Italio]], [[Francisco Franco]] en [[Frankisma Hispanio|Hispanio]], [[António de Oliveira Salazar|Salazar]] en [[Portugalio]], la [[Diktatoreco de la koloneloj]] en [[Grekio]] kaj aliaj faŝismaj aŭ totalismaj ekstremdekstraj diktatorecoj unuflanke;
* [[Jozefo Stalino]] en [[Sovetunio]], [[Mao Zedong]] en la [[Popola Respubliko Ĉinio]], la dinastio de [[Kim Il-sung]] en [[Norda Koreio]] kaj en aliaj komunismaj diktatorecoj kiuj aperis post la [[Dua Mondmilito]] en Centra Eŭropo, Orienta Eŭropo, Orienta Azio kaj aliaj landoj (ekzemple en Afriko) aliflanke.
 
=== Diktatorecoj en Afriko kaj Azio post la Dua Mondmilito ===
[[FileDosiero:Prins Bernhard in Zaire (voorheen Belgisch Congo), Bernhard en Mobutu, Bestanddeelnr 926-6037.jpg|thumbeta|170px|maldekstre|[[Mobutu Sese Seko]], longdaŭra diktatoro de Zairo.]]
Post la [[Dua Mondmilito]], diktatoroj establis sin mem en kelkaj novaj ŝtatoj de Afriko kaj Azio, ofte malprofite aŭ malsukcese al [[konstitucio]]j hereditaj el la [[koloniismo|koloniaj potencoj]]. Tiuj konstitucioj ofte malsukcesis funkcii sen forta [[meza klaso]] kontraŭ la antaŭekzistanta aŭtokrata regado. Kelkaj elektitaj prezidentoj kaj ĉefministroj kaptaĉis la povon subpremante la opozicion kaj instalante unu-partian regadon kaj aliaj establis militistajn diktatorecon danke al siaj [[armeo]]j. Ĉia ajn estu ilia formo, tiuj diktatorecoj havis kontraŭan efikon sur la ekonomia kresko kaj la kvalito de politikaj institucioj.<ref>{{Cite journal|last=Papaioannou|first=Kostadis|author2=vanZanden, Jan Luiten|date=2015|title=The Dictator Effect: How long years in office affect economic development|url=http://journals.cambridge.org/abstract_S1744137414000356|journal=Journal of Institutional Economics|volume=11|issue=1|pages=111–39|doi=10.1017/S1744137414000356|pmid=|access-date=|via=}}</ref> Diktatoroj kiuj estis en posteno dum longa periodo de tempo trovis pli kaj pli malfacile funkciigi plifirmigajn ekonomiajn politikojn.
 
Ofte citita ekspluatema diktatoreco estas la reĝimo de [[Mobutu Sese Seko]], kiu regis en [[Zairo]] el 1965 ĝis 1997, kaj fraŭdis ĉirkaŭ 5 mil milionoj de usonaj dolaroj el sia lando.<ref>{{citeCite web|url=http://edition.cnn.com/WORLD/9709/07/mobutu.wrap/|title=Mobutu dies in exile in Morocco|author=|date=7a de septembro 1997|work=CNN}}</ref> [[Pakistano]] estas alia lando kiu estis regata de tri militistaj diktatoroj dum preskaŭ 32 jaroj en 7 jardekoj de ties ekzistado. Dekomence ĉe [[Ajub Ĥan|Generalo Muhammad Ajub Ĥan]] kiu regis el 1958 ĝis 1969. La posta estis Generalo [[Muhammad Zia-ul-Hak|Zia-ul-Hak]] kiu uzurpis la povon en 1977 kaj plutenis ĝin la plej longdaŭra ĝis li mortis en aviadila akcidento en 1988. Dek jarojn post Zia, la [[Pervez Musharraf|Generalo Pervez Muŝarraf]] ekhavis la kontrolon post malvenko kontraŭ Barato en la [[Kargila Milito]]. Li restis en povo dum 9 jaroj ĝis 2008<ref>{{Cite web|url=https://www.dandc.eu/en/article/brief-history-military-rule-pakistan|title=A brief history of military rule in Pakistan|website=D+C|language=en|access-date=2019-03-22}}</ref>.
 
[[FileDosiero:Baby Doc.jpg|thumbeta|210px|[[Jean-Claude Duvalier|Jean-Claude "Baby Doc" Duvalier]] sukcedis sian patron [[François Duvalier|François "Papa Doc" Duvalier]] kiel reganto de [[Haitio]] post lia morto en 1971.]]
 
=== Demokratiigo ===
La tutmonda dinamiko de [[demokratiigo]] estis ŝlosila demando inter politikaj sciencistoj.<ref name="Huntington2012">{{citeCite book|url=https://books.google.com/books?id=IMjyTFG04JYC|title=The Third Wave: Democratization in the Late 20th Century|author=Samuel P. Huntington|date=6a de septembro 2012|publisher=University of Oklahoma Press|isbn=978-0-8061-8604-7}}</ref><ref name="Brown2011">{{citeCite book|url=https://books.google.com/books?id=F9LYMp0RyD4C|title=The Dynamics of Democratization: Dictatorship, Development, and Diffusion|author=Nathan J. Brown|date=2011|publisher=JHU Press|isbn=978-1-4214-0088-4}}</ref> Oni diras, ke la Tria Demokratiiga Tajdo turnis kelkajn diktatorecojn en demokratioj<ref name="Huntington2012"/> (vidu ankaŭ la kontraston inter la du bildoj de la Demokrati-Diktatoreca Indekso en 1988 kaj 2008).
 
La manieroj per kiuj la diversaj landoj transiris el diktatorecoj al demokratioj estis same diversaj. Tio videblas en la komparo de du tre proksimaj (geografie) cirkonstancoj, nome en [[Portugalio]] kaj en [[Hispanio]] en la mezo de la [[1970-aj jaroj]]. Ambaŭ landoj estis suferintaj diktatorecojn (en Hispanio multe pli mortiga), sed en Portugalio okazis samtempe [[koloniismo|koloniisma]] milito en preskaŭ ĉiuj ties kolonioj en Afriko, kiuj deziris sendependigon. Sekve granda parto de la armeo estis kontraŭ la registaro kaj ĝia koloniisma politiko; alivorte granda sektoro de la armeo estis maldekstrema kaj preta interveni por influi en la politiko. Aliflanke en la najbara Hispanio la politika sektoro favora al la diktatoro [[Francisco Franco]] perdis povon, la socio mobiliziĝis kontraŭe, dum plej parto de la hispana armeo estis kontraŭ la demokratiigo.
 
[[Dosiero:In Madrid is herdacht dat Franco 30 jaar geleden de burgeroorlog ( 1936 1939 ) w, Bestanddeelnr 922-4913 (cropped).jpg|eta|maldekstre|280px|[[Francisco Franco]] en 1969 kun la [[Juan Carlos la 1-a|estonta reĝo de Hispanio]]. La diktatoro decidis kiu estos la posta ŝtatestro.]]
En la 25a de aprilo 1974 okazis en Portugalio la [[puĉo]] kiu poste estis nomita [[Revolucio de la Diantoj]]; la maldekstraj armeanoj enpoviĝis, nuligis la diktatoremajn sektorojn de la [[polico]] kaj instalis unue demokratajn instituciojn kaj poste eĉ maldekstrajn registarojn, kiuj sendependigis la eks-koloniojn. En la najbara lando, la 20an de novembro 1975 mortis la diktatoro Francisco Franco, kiu iel estis preparinta la finigon de sia reĝimo nomumante sukcedanton kiel ŝtatestro Juan Carlos de Burbono, kiu tuj iĝos [[Juan Carlos la 1-a|la reĝo de Hispanio]]. Tamen la poste nomita [[Hispana transiro al demokratio]] iris multe pli malrapide: la frankismaj sektoroj en la ekonomiaj sektoroj, la polico kaj la armeo bremsis la demokratiigon kaj eĉ ĝis nuntempe (preskaŭ duono de jarcento) ankoraŭ ne plenumiĝis diversaj politikoj rilataj al la transiro kaj al la nuligo de la diktatorecaj institucioj.
 
Unu el la argumentoj kiujn la registaro de [[George W. Bush]] uzis konstante dum la preparo de la [[invado de Irako en 2003]] estas ke necesas elpostenigi [[Saddam Hussein]] kaj ke instali demokratian registaron en Irako helpus la plifortigon de demokratio en [[Mezoriento]].<ref>Wright, Steven. ''The United States and Persian Gulf Security: The Foundations of the War on Terror'', Ithaca Press, 2007 {{ISBN|978-0-86372-321-6}}</ref> Tamen, la rezulto de ekonomiaj kaj strategiaj interesoj estis terura [[enlanda milito]], kiu estis transigita al la najbara [[Sirio]], la plifortigon de la islamisma [[terorismo]] kaj la malstabilecon de la tuta mondoregiono. Krome laŭ ''The Huffington Post'', "La 45 landoj kaj teritorioj kun malmulta aŭ neniu demokratia regado reprezentas pli ol duono de la ĉirkaŭ 80 landoj en kiuj estas militbazoj de Usono. ... Esplorado fare de la politika sciencisto Kent Calder konfirmas kio estas konata kiel la "diktatoreca hipotezo": Usono tendencas subteni diktatorojn [kaj aliajn nedemokratiajn reĝimojn] en landoj kie Usono disponas el militbazaj instalaĵoj."<ref>{{cite news |title=How U.S. Military Bases Back Dictators, Autocrats, And Military Regimes |url=https://www.huffingtonpost.com/entry/how-us-military-bases-back-dictators-autocrats-and-military-regimes_us_591b229ae4b05dd15f0ba8e6?guccounter=1 |work=The Huffington Post]|date=16a de majo 2017}}</ref>
 
== Kelkaj diktatoroj ==
[[FileDosiero:Xi Jinping March 2017.jpg|thumbeta|236x236px|La limoj de la regotempo de [[Xi Jinping]] estis ŝanĝitaj en 2018 fare de la parti-kontrolita Nacia Popola Kongreso, praktike titoligante lin kiel dumviva reganto. En kelkaj landoj la longdaŭro de ŝtatestro aŭ reganto en la posteno egalas al diktatoreco kaj la juro malpermesas tion (en Usoo nur du regotempoj); tamen en aliaj landoj longdaŭreco de regantoj ne nepre estas diktatoreco.]]
Averto: Tiu listo estas nur informa kaj tio ne supozigas, ke ĉiuj en la listo estis samgrade diktatoroj. Estas diversaj kriterioj por mezuri la gradon de diktatoreco de diktatoroj kaj iliaj reĝimoj. Inter tuj kriterioj gravas la nombro de mortintoj, graveco de torturoj kaj aliaj suferoj kiujn okazigis iliaj diktatorecoj, la manko de libereco, la arbitreco de la politikaj decidoj, la avaremo de la diktatoroj, la longdaŭreco de la regotempo, la profito kaj malprofito kiujn ili okazigis por sia popolo ktp. Ĝenerale la sube listitaj [[politikisto]]j regis en landoj kaj epokoj en kiuj tute nek estis liberaj [[baloto]]j nek liberecoj nek respekto por [[homaj rajtoj]]. Tamen la konsidero de tiuj diktatoroj aŭ kvazaŭ-diktatoroj multe dependas de la menciitaj diversaj kriterioj. Menciindas la jenaj:
{{Div col|cols = 3}}
Linio 146:
 
== Tiutemaj filmoj ==
[[FileDosiero:Dictator charlie2.jpg|thumbeta|maldekstre|Chaplin kiel Adenoid Hynkel, nome ''La Granda Diktatoro'', filmo kie Esperanto estas uzita en la originala versio.]]▼
 
▲[[File:Dictator charlie2.jpg|thumb|maldekstre|Chaplin kiel Adenoid Hynkel, nome ''La Granda Diktatoro'', filmo kie Esperanto estas uzita en la originala versio.]]
{{Div col|cols = 2}}
* [[La Granda Diktatoro]] (1940)
* ''Hitler – Dead or Alive'' (1942)
* ''To Be or Not to Be'' (1942 kaj 1983)
* ''[[Der Fuehrer's Face]]'' (1943)
* ''[[Education for Death]]'' (1943)
* ''The Hitler Gang'' (1944)
* ''The Diary of Anne Frank'' (1959)
Linio 176 ⟶ 175:
 
== Vidu ankaŭ ==
[[Dosiero:Juan Manuel de Rosas.jpg|upright|200px|thumbeta|dekstre|[[Juan Manuel de Rosas]] estis guberniestro de la [[Provinco Bonaero]] dum dudek jaroj el 1830 al 1852.]]
{{Div col|cols = 3}}
* [[Absoluta monarkio]]
Linio 213 ⟶ 212:
{{Div col end}}
 
== Notoj ==
{{ReflistReferencoj|refs=
<!--<ref name="AutoJF-1">"[http://www.sida.se/Global/About%20Sida/S%C3%A5%20arbetar%20vi/EIU_Democracy_Index_Dec2011.pdf Democracy Index 2011]" (PDF). ''Economist Intelligence Unit.''</ref>
 
Linio 223 ⟶ 222:
<ref name="AutoJF-3">[http://college.cqpress.com/sites/principlescp/Home/chapter5.aspx Chapter 5. Democracy and Dictatorship: Conceptualization and Measurement]</ref>
 
<ref name="MøllerSkaaning2012">{{citeCite book|author1=Jørgen Møller|author2=Svend-Erik Skaaning|title=Requisites of Democracy: Conceptualization, Measurement, and Explanation|url=http://books.google.com/books?id=RtWoAgAAQBAJ&pg=PA78|accessdate=30 March 2014|date=29 March 2012|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-66584-4|pages=78–}}</ref>
 
<ref name="ClarkGolder2009">{{citeCite book|author1=William Roberts Clark|author2=Matt Golder|author3=Sona Nadenichek Golder|title=Principles of comparative politics|url=http://books.google.com/books?id=RmPuAAAAMAAJ|date=September 2009|publisher=CQ Press|isbn=978-0-87289-289-7}}</ref>
 
<ref name="AutoJF-4">[http://jcr.sagepub.com/content/early/2012/10/12/0022002712459707?patientinform-links=yes&legid=spjcr;0022002712459707v1 Divergent Incentives for Dictators: Domestic Institutions and (International Promises Not to) Torture] [http://faculty.ucmerced.edu/cconrad2/Academic/Research_files/JCRAppendix25March2011.pdf Appendix] "Unlike substantive measures of democracy (e.g., Polity IV and Freedom House), the bi-nary conceptualization of democracy most recently described by Cheibub, Gandhi and Vree-land (2010) focuses on one institution—elections—to distinguish between dictatorships anddemocracies. Using a minimalist measure of democracy rather than a substantive one betterallows for the isolation of causal mechanisms (Cheibub, Gandhi and Vreeland, 2010, 73)linking regime type to human rights outcomes."</ref>
Linio 268 ⟶ 267:
<!--
<ref name="Encyclopaedia Britannica">
{{citeCite encyclopedia|year=2013|title=dictatorship|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica|location=[[Chicago]]|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/162240/dictatorship|id=162240|language=en}}</ref>-->
 
}}
 
== Bibliografio ==
* Friedrich, Carl J.; Brzezinski, Zbigniew K. (1965). ''Totalitarian Dictatorship and Autocracy'' (2a. eld.). Praeger.
* Bueno de Mesquita, Bruce; Alastair Smith, Randolph M. Siverson and James D. Morrow (2003). ''The Logic of Political Survival''. The MIT Press. ISBN 0-262-63315-9.
Linio 283 ⟶ 282:
* Maurice Duverger, ''Dictatures et légitimité'', PUF, 1982.
* Bonvecchio, Claudio. Il potere della paranoia: il mito del Dittatore, SocietàMutamentoPolitica; Florence Vol. 3, Fasc. 6, (2012): 63-78.
 
 
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Dictatorship |revizio=900201755 }}
 
{{havendaHavenda artikolo|Diktatoreco}}
{{Projektoj}}
 
[[Kategorio:Diktatoreco| ]]
[[Kategorio:Politiko]]
[[Kategorio:Diktatoroj]]
[[Kategorio:Reĝimoj]]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Diktatoreco"