Granda Depresio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Ŝanĝis frazeron "plej landoj" al "plej multaj landoj". |
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Dosiero), esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Projektoj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 1:
[[Dosiero:Lange-MigrantMother02.jpg|eta|dekstra|Malsataj patrino kaj infanoj. Temas pri fama foto de [[Dorothea Lange]] nome ''Migranta patrino'' kiu priskribas malriĉajn migrantajn rikoltistojn en [[Kalifornio]], centre sur la figuro de Florence Owens Thompson, aĝe 32, nome patrino de sep gefiloj, en Nipomo, Kalifornio, Marto 1936.]]
[[
[[
La '''Granda Depresio''' (anglalingve ''Great Depression'') estis mondvasta [[Financo|financa]] kaj [[Ekonomio|ekonomia]] krizo, nome [[Depresio (ekonomiko)|ekonomia depresio]]. Ties daŭro variis depende el la landoj, sed en la plej multaj landoj, la depresio daŭris de la jaro [[1929]] ĝis la fino de la [[1930-aj jaroj]].<ref>John A. Garraty, ''The Great Depression'' (1986)</ref> Dum la krizo falis individua [[enspezo]], [[Imposto|impostada]] enspezo, profitoj, kaj [[prezo]]j. Internacia komerco ŝrumpis pli ol 50%, kaj [[senlaboreco]] atingis 33% en kelkaj landoj.<ref>Frank, Robert H.; Bernanke, Ben S. (2007). ''Principles of Macroeconomics'' (3a eld.). Boston: McGraw-Hill/Irwin. p. 98</ref> Ĝi estis la plej longa, plej profunda kaj plej disvastigata depresio de la 20a jarcento.<ref name="ReferenceA">Charles Duhigg, "Depression, You Say? Check Those Safety Nets", ''The New York Times'', 23a de Marto, 2008.</ref> En la 21a jarcento, la Granda Depresio estas ofte uzata kiel ekzemplo de kiel la ekonomio de la tuta mondo povas iam malpliiĝi.<ref>Barry Eichengreen, ''Hall of Mirrors: The Great Depression, The Great Recession, and the Uses-and Misuses-of History'' (2014)</ref>
Grandaj [[urbo]]j tra la tuta mondo estis frapitaj, ĉefe tiuj kiuj estis dependaj el la [[peza industrio]]. Konstruado estis praktike haltigita en multaj landoj. Farmistaj komunumoj kaj ruraj areoj suferis ĉar la prezoj de la produktoj rikoltitaj falis ĉe ĉirkaŭ 60%.<ref name="USBLS">{{
== Evoluo ==
Kiam finiĝis la [[Unua Mondmilito]], la [[industrio]] de [[Usono]] respondecis pri preskaŭ 50% de la monda produktado. Tiu lando kreis novan vivostilon: ''the American way of life'' (la Usona vivstilo). Tiu vivstilo karakteriziĝis per granda kresko en aĉetado de [[aŭtomobilo]]j kaj ĉiuj specoj de industriaj produktoj. Sed [[Usono]] suferis grandan abalon en [[1929]], kiam okazis terura krizo, kiu atingis la tutan mondon.
Linio 18 ⟶ 17:
La [[bankroto]] de multaj entreprenoj kaj la manko de investo igis la krizon daŭri longan tempon. La [[banko|bankaro]] estis la sektoro pli atingita de la krizo. La "''crash''" (disrompo) de [[Novjorka Borso]] kaŭzis ankaŭ la retiron de usonaj kapitaloj investitaj en eksterlando, kaj la konfida krizo igis la privatajn investantojn nuligi siajn bankajn deponaĵojn kaj aĉeti [[oro]]n. Tio kaŭzis krizon en kredito. En majo [[1931]] bankrotis la ĉefa [[Aŭstrio|aŭstra]] banko, regata de la [[Rothschildidoj|Rothschild-familio]]: malaperis la kredito al entreprenoj de centra Eŭropo, kiuj ankaŭ bankrotis. La fakto, ke la familio Rothschild esti juda, pligrandigis la senton kontraŭ la [[judoj]] en Eŭropo.
De [[1929]] ĝis [[1932]] [[Usono]] perdis 55 % de sia laborkapablo. La registaro provis krei novajn publikajn dungojn kaj pligrandigi la socialan protektadon. [[Germanio]] haltigis pagon de militreparaj ŝuldoj al [[Francio]] kaj [[Britio]], kiuj ĉesis pagi [[debeto]]jn al [[Usono]]. Inter 1929 kaj 1932, en la tuta mondo la totalo de [[malneta enlanda produkto]] falis ĉirkaŭkalkule 15%. Kiel komparo, oni notu ke la tutmonda malneta produkto falis malpli ol 1% el 2008 al 2009 dum la [[Ekonomia krizo de 2008]].<ref>Roger Lowenstein, "History Repeating," [http://www.wsj.com/articles/book-review-hall-of-mirrors-by-barry-eichengreen-1421192283?autologin=y ''Wall Street Journal'' Jan 14, 2015]</ref> Kelkaj ekonomioj startis rekuperon ĉirkaŭ la meza de la 1930-aj jaroj. Tamen, en multaj landoj, la negativaj efikoj de la Granda Depresio daŭris ĝis la komenco de la [[Dua Mondmilito]].<ref>Garraty, ''Great Depression'' (1986) ch1</ref> La Granda Depresio havis detruajn efikojn en landoj kaj [[Industrilando|riĉaj]] kaj [[Tria mondo|malriĉaj]].
La usona registaro provis protekti la enlandan industrion de l' fremda konkurenco per la plej altaj impostoj al importado de usona historio. Kiel kontraŭago, aliaj landoj pligrandigis la [[tarifo]]jn al usonaj importaĵoj. Tio kaŭzis la malkreskon de monda industria produktado en 36 % inter [[1929]] kaj [[1932]], kaj la monda komerco suferis falon de 62 %.
Linio 40 ⟶ 39:
{{Referencoj}}
== Bibliografio ==
* Ambrosius, G., and W. Hibbard, ''A Social and Economic History of Twentieth-Century Europe'' (1989)
* {{Cite journal|last=Bernanke|first=Ben|title=The Macroeconomics of the Great Depression: A Comparative Approach|journal=Journal of Money, Credit, and Banking|year=1995|volume=27|issue=1| pages=1–28|url=https://fraser.stlouisfed.org/scribd/?item_id=2399&filepath=/docs/meltzer/bermac95.pdf|jstor=2077848|doi= 10.2307/2077848|publisher=Blackwell Publishing|ref=harv}}
Linio 71 ⟶ 70:
* Tipton, F., kaj R. Aldrich, ''An Economic and Social History of Europe, 1890–1939'' (1987)
=== Tiutempaj ===
* Keynes, John Maynard. "The World's Economic Outlook", ''Atlantic'' (Majo 1932), [http://www.theatlantic.com/unbound/flashbks/budget/keynesf.htm online edition]
* League of Nations, ''World Economic Survey 1932–33'' (1934)
== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* [http://www.huffingtonpost.com/2010/08/07/rare-color-photos-from-the-great-depression_n_674344.html#s124103 Rare Color Photos from the Great Depression] – slideshow by ''The Huffington Post''
* [http://xroads.virginia.edu/~1930s/front.html America in the 1930s]. Extensive library of projects on America in the Great Depression from American Studies at the University of Virginia
Linio 86:
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Great Depression|revizio=701739745}}
{{
{{Bibliotekoj}}
[[Kategorio:Ekonomiaj krizoj]]
| |||