Viktoria lago: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Dominik (diskuto | kontribuoj) e kategorio |
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Dosiero), esperantigita ŝablono (Referencoj), Commonscat el Vikidatumoj, esperantigita parametro, pli bona ŝablono (Koord), pli bona ŝablono (Projektoj), kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 1:
[[Dosiero:Lake Victoria composite satellite photo.jpg|eta|250px|dekstra|Elkosma vido]]
La '''Viktoria Lago''' (iam lago Ukereve, ''Nam Lolwe'' en [[Luoaj lingvoj|luoa]]; "Nalubaale" en [[Ganda lingvo|ganda]]; ''Nyanza'' in [[Ruanda lingvo|ruanda]] kaj en kelkaj [[Bantua lingvaro|bantuaj lingvoj]]<ref name=WDL1>{{
Ĝi situas en la konsiderinda alto de 1.134 m super [[marnivelo]] kaj havas maksimuman profundecon de iom pli ol 80 metroj. Ĝia areo estas 68.800 km², ĝi estas laŭ areo la plej granda lago en Afriko, la plej granda tropika lago en la Tero, la dua plej granda lago de [[nesala akvo]] kaj la tria plej granda lago sur [[Tero]] (post [[Kaspio]] kaj la [[Supra Lago]]). Ĝia elfluo estas rivero [[Nilo]]. Laŭ volumo, la Lago Viktoria estas la naŭ plej granda kontinenta lago, kaj ĝi enhavas ĉirkaŭ 2,750 kubajn kilometrojn da akvo.
La lago Viktorio ricevas sian akvon ĉefe el rekta [[Precipitaĵo|pluvo]] kaj el miloj da malgrandaj [[rojo]]j. La plej granda rivereto kiu fluas al tiu lago estas la [[Kagera Rivero]], kies [[riverdelto|elfluo]] kuŝas ĉe la okcidenta lagobordo. La lago Viktoria estas drenata nur de la rivero [[Nilo]] ĉe [[Jinja (Ugando)]], ĉe la norda lagobordo.<ref>{{
La lago Viktorio okupas neprofundan depresion en Afriko kaj havas maksimuman profundon de 84 m kaj averaĝan profundon de 40 m.<ref name=UNEP99>United Nations, ''Development and Harmonisation of Environmental Laws Volume 1: Report on the Legal and Instituional Issues in the Lake Victoria Basin'', United Nations, 1999, paĝo 17</ref> Ties [[akvokolekta baseno]] kovras areon de 184,000 kvadrataj kilometroj. La lago havas bordon de 4,828 km, kun insuloj kiuj konstituas 3.7% de tiu longo,<ref name="Hickling61">{{cite book |author=C. F. Hickling |year=1961 |title=Tropical Inland Fisheries |location=London |publisher= Longmans}}</ref> kaj estas dividata inter tri landoj: nome [[Kenjo]] (6% aŭ 4,100 km², [[Ugando]] (45% aŭ 31,000 km²) kaj [[Tanzanio]] (49% aŭ 33,700 km²).<ref>J. Prado, R. J. Beare, J. Siwo Mbuga & L. E. Oluka, 1991. A catalogue of fishing methods and gear used in Lake Victoria. UNDP/FAO Regional Project for Inland Fisheries Development (IFIP), FAO RAF/87/099-TD/19/91 (En). Rome, Food and Agricultural Organisation.</ref>
La lago ricevis sian nunan nomon de la [[Britio|brita]] vojaĝisto [[John Hanning Speke]], honore al la brita reĝino [[Viktoria (Britio)|Viktoria]]. Tiu estis la unua eŭropano kiu dokumentis ĝin. Speke plenumis tion en 1858, dum en ekspedicio kun [[Richard Francis Burton]] por trovi la [[Nile#Serĉado de la fonto de Nilo|fonton de Nilo]].<ref>{{
== Geografio ==
[[Dosiero:Lakevictoriafr.png|
La areo de la lago estas dividita malegalece inter la tri jenaj landoj: Ugando, Kenjo kaj Tanzanio. Tamen la areo kaj bordoj kiuj korespondas al ĉiu lando malsamas laŭgrande. La tutaj sudaj areo kaj bordoj korespondas al Tanzanio, dum preskaŭ la tuta nordaj areo kaj bordoj korespondas al Ugando kaj Kenjo havas nur la nordokcidentan bordon kaj malmultan areon (ĉirkaŭ kvinono kompare kun Ugando aŭ sesono kompare kun Tanzanio.
[[Dosiero:RusumoFalls2.jpg|
Oni povas skizi priskribon de la areo kaj bordoj de la lago, konsiderante ĉefajn urbojn, riverojn kaj insulojn. Tiele ekde la loko de la naŭa horo en la horloĝo kaj laŭ la horloĝa direkto, fakte kie komencas la teritorio de Ugando estas la enfluo de la [[rivero Kagera]], kiu fakte fluas ĉefe tra Tanzanio; proksime de la bordo sed ne ĉe ĝi estas du urboj nome Makondo<ref>Sen iu ajn rilato al la samprononca urbo fikcia kie okazas la agado inter aliaj de la fama romano ''[[Cent jaroj da soleco]]'' de [[Gabriel García Márquez]].</ref> kaj Masaka. Iom pli norde estas granda insularo Sese. Kaj iomete pli norde enfluas la rivero Katonga. Ĉe la norda bordo de la lago estas tri grandaj urboj nome [[Kampala]], ŝtata ĉefurbo, [[Jinja]], plej granda urbo de la lando, kaj Majanji. Ĉe Jinja elfluas la [[Blanka Nilo]]
Post Majanji finas la teritorio de Ugando kaj ekas tiu de Kenjo, fakte kie venas la enfluo de la rivero Nzoia. Iomete pli sude estas longa kaj larĝa golfo Winam ĉe kies buŝo estas kelkaj insuloj inter kiuj la [[Insulo Rusinga]]. Norde de la golfo estas la urbo [[Kisumu]] kaj sude la urbo [[Kisii]]. La suda duono de la orienta marbordo (tre breĉecega) estas jam teritorio de Tanzanio; tie estas la urbo [[Musoma]] kaj en la plej suda angulo la golfo Speke, nomita laŭ John Hanning Speke. Iom sudoriente kaj sufiĉe for estas la urbo Bumera. Ĉe la norda bordo de la golfo estas la plej granda insulo en la lago nome [[Insulo Ukerevo]]. Ankaŭ la suda bordo estas tre breĉecega, kun du golfoj: en la centro kaj la golfo Mwanza kaj la urbo [[Mwanza]]. En la angulo sudokcidenta estas la golfo Emin Hashua, la [[Insulo Rubondo]] kaj la urbo Nijamirembe. Multe pli norde ĉe la fino de la tanzania bordoteritorio estas la urbo [[Bukoba]], la alveno de la rivero Kagera kaj la limo kun Ugando.
[[Dosiero:GreatLakesAfrica.jpg|
Estas insuloj en la lago kiaj la jenaj:
* [[Insulo Rusinga]]
Linio 26:
== Geologio ==
<!--[[
La Viktoria lago dum sia geologia historio, trapasis ŝanĝojn intervalantajn de sia nuna malprofunda deprimo, trae ĝis kio estis serio de multe pli malgrandaj lagoj.<ref name="Hickling61"/> Geologiaj kernoj prenitaj de ĝia fundo montras ke la Viktorilago sekiĝis tute almenaŭ tri fojojn ekde ĝi formiĝis.<ref name="Reader"/> Tiuj sekegaj cikloj estas verŝajne rilataj al pasintaj [[glaciepoko]]j, kiuj estis tempoj kiam [[precipitaĵo]] malkreskis tutmonde.<ref name="Reader"/> La Viktorilago laste sekiĝis antaŭ 17,300 jaroj, kaj ĝi repleniĝis komence antaŭ proksimume 14,700 jaroj. Geologie, la Viktorilago estas relative juna - proksimume 400,000 jarojn aĝa - kaj ĝi formiĝis kiam alokcident-torentaj riveroj estis digitaj per formita krusta bloko.<ref name="Reader">{{cite book |author=John Reader |year=2001 |title=Africa |location=Washington, D.C. |publisher=[[National Geographic Society]] |isbn=0-7922-7681-7 |pages=227–228}}</ref>
Linio 34:
== Hidrologio kaj limnologio ==
La Viktorilago ricevas 80% de sia akvo de rekta precipitaĵo.<ref name="Hickling61"/> Meza vaporiĝo sur la lago estas inter 2.0 kaj 2.2 metroj (6.6 kaj 7.2 ft) je jaro, tio preskaŭ duobligas la precipitaĵon de [[Ĉeriveraj areoj|riverbordaj areoj]].<ref>{{cite book |editor=S. H. Ominde |year=1971 |title=Studies in East African Geography and Development |author=Simeon H. Ominde |chapter=Rural economy in West Kenya |publisher=Heinemann Educational Books Ltd. |location=London |pages=207–229 |url=http://books.google.co.uk/books?id=WgamvCA98usC&pg=PA220 |isbn=0-520-02073-1}}</ref> En la kenja sektoro, la ĉefaj alfluantaj riveroj estas la Sio, [[Nzoia]], Yala, Nyando, Sondu Miriu, Mogusi kaj Migori. Kombinitaj, tiuj riveroj kontribuas per multe pli da akvo al la lago ol faras la plej granda ununura enfluiĝa rivero, nome la Kagero, kiu eniras la lagon de la okcidento.<ref>{{cite journal |author=P. J. P. Whitehead |year=1959 |title=The river fisheries of Kenya 1: Nyanza Province |journal=East African Agricultural and Forestry Journal |volume=24 |issue=4 |pages=274–278}}</ref>
[[Dosiero:Rift.svg|
La nura elfluo de Viktorilago estas la [[Nila Rivero]] kiu forlasas la lagon proksime de Jinja, Ugando. Laŭ kontribuita akvo, tio igas Viktorilagon la ĉefa fonto de la plej longa branĉo de Nilo, aliflanke, la plej dista fonto de la Nila Baseno, kaj tial la finfina fonto de Nilo, plej ofte ĝi estas konsiderita kiel unu el la alfluantaj riveroj de la [[Kagero]] (la preciza alfluanto restas nedeterminita), kaj kiu originas aŭ de [[Ruando]] aŭ de [[Burundo]]. La supra sekcio de Nilo estas ĝenerale konata kiel la Viktoria Nilo ĝis ĝi atingas [[Albertlago]]'n. Kvankam ĝi estas parto de la sama riversistemo konata kiel la [[Blanka Nilo]] kaj estas foje referita kiel tia, strikte parolante tiun nomon ne uzatas ĝis post la rivero transiras la limon kun Ugando en [[Suda Sudano|Sudan Sudanon]] en la nordo.
Linio 48:
== Notoj ==
{{Referencoj}}
== Eksteraj ligiloj ==
* {{en}} [http://www.eoearth.org/view/article/154134/ Lago Viktorio.]
{{
{{
{{Projektoj}}
{{Portalo|Afriko|Geografio}}
| |||