Vikipedio

Aŭstrio: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
RG72 (diskuto | kontribuoj)
Patrolantoj
161 456 redaktoj
Neniu resumo de redakto
Axii12 (diskuto | kontribuoj)
12 redaktoj
Ĝustigis ortografion
Etikedoj: Poŝtelefona redakto Redakto per poŝtelefona aplikaĵo Redakto de Android-aplikaĵo
Linio 27:
| esperanto-asocio = [[Aŭstria Esperanto-Federacio]]
}}
'''Aŭstrio''' aŭ '''Aŭstrujo''' (germane: Österreich [ˈøːstɐˌʁaɪç], oficiale '''Respubliko AŭstrioAŭstria'''; germane: Republik Österreich) estas parlamenta-demokratia [[federacia respubliko]] kaj [[Lando sen maraliro|senmara lando]] de ĉirkaŭ 8,7 milionoj da personoj<ref> "Population by Year-/Quarter-beginning". [http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html] 1a de Oktobro 2015.</ref> en [[Centra Eŭropo]], konsistanta el naŭ subŝtatoj. Ĝiaj najbaraj landoj en la nordo estas [[Germanio]] kaj [[Ĉeĥio]], en la oriento [[Slovakio]] kaj [[Hungario]], en la sudo [[Slovenio]] kaj [[Italio]] kaj en la okcidento [[Svislando]] kaj [[Liĥtenŝtejno]]. La teritorio de Aŭstrio kovras 83,879 km². La tereno estas tre montara, ĉar ĝi situas ene de [[Alpoj]]; nur 32 % el la lando estas sub 500 m super marnivelo, kaj ties plej alta pinto estas 3,798 m.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html |title=Austria |work=[[The World Factbook]] |date=14a de Majo 2009 |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |accessdate=31a de Majo 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090610113837/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/AU.html| archivedate=10a de Junio 2009 |deadurl=no }}</ref> La majoritato de la loĝantaro parolas lokajn [[Bavara lingvo|bavariajn dialektojn]] de la [[germana]] kiel [[gepatra lingvo]],<ref name="Language">{{cite web |url=http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf |title=Die Bevölkerung nach Umgangssprache, Staatsangehörigkeit und Geburtsland |publisher=Statistik Austria |accessdate=17a de Novembro 2010 |format=PDF }}</ref> kaj la [[aŭstra-germana lingvo]] en sia normiga formo estas la [[oficiala lingvo]] de la lando.<ref name="Britannica">{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria |title=Austria |date=31a de Majo 2009 |work=[[Encyclopædia Britannica]] |accessdate=31a de Majo 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090419153631/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria |archivedate=19a de Aprilo 2009 |deadurl=no}}</ref> Aliaj lokaj oficialaj lingvoj estas la [[hungara]], la [[Burgenlando|burgenlanda]] [[kroata]], kaj la [[slovena]].<ref name="CIA"/>
 
La origino de la nuntempa Aŭstrio radikas en la tempo de la [[Habsburgoj|Habsburga dinastio]], kiam ĝia plejparto apartenis al la [[Sankta Romia Imperio]]. El la [[Reformacio|reformacia]] epoko, multaj nordgermanaj princoj, malkontentaj pri la aŭtoritato de la imperiestro, uzis [[protestantismo]]n kiel la flagon de ribelo. La [[Tridekjara milito]], la influo de la [[Reĝlando Svedio]] kaj la [[Reĝlando Francio]], la elstarigo de la [[Reĝlando de Prusio]], kaj la [[Napoleonaj Militoj|Napoleonaj invadoj]] malfortigis la imperiestran povon en la nordo de Germanio, sed en la sudo, kaj en ne-germanaj areoj de la imperio, la imperiestro kaj katolikismo plu tenis kontrolon. Dum la [[17-a jarcento|17-a]] kaj [[18-a jarcento]]j, Aŭstrio retenis sian lokon kiel unu el la [[potenco]]j de Eŭropo<ref>Market Liberalism: A Paradigm for the 21st Century, page 247, David Boaz, Edward H. Crane, Cato Institute, Washington D.C. 1993, {{ISBN|978-0-932790-98-9}}</ref><ref>The Transformation of European Politics, 1763–1848, Oxford History of Modern Europe, paĝo 209, Paul W. Schroeder, Oxford University Press, 1996, {{ISBN|978-0-19-820654-5}}</ref> kaj, responde al la kronigo de [[Napoleono]] kiel la [[Imperiestro de la Francoj]], en 1804 estis oficiale proklamita la [[Aŭstria imperio]]. Post la malvenko de Napoleono, Prusio elstaris kiel ĉefa rivalo de Aŭstrio pri la regado en la germanaj teritorioj. La malvenko de Aŭstrio en la [[Batalo de Königgrätz]] kontraŭ Prusio dum la [[Aŭstri-Prusia milito]] de 1866, ebligis al Prusio plifortigi sian kontrolon super la cetero de Germanio. En 1867, la Aŭstra imperio estis [[Aŭstra-hungara interkonsento|transformita]] en [[Aŭstri-Hungario]]. Post la malvenko de Francio en la [[Franci-Prusia milito]] de 1870-1871, Aŭstrio estis ekskludita el la nova [[Germana imperio]], kvankam en la venontaj jardekoj, ties politiko, kaj speciale tiu eksterlanda, pli ka pli konverĝis kun tiu de la Prusi-regata Imperio. Dum la Julia Krizo de 1914 kiu sekvis la murdon de la [[Franz Ferdinand de Aŭstrio-Este|Arkiduko Franz Ferdinand de Aŭstrio]] la 28-an de junio, Aŭstri-Hungario, kuraĝigita pro la plendo kun germania subteno, la 28-an de julio deklaris militon kontraŭ Serbio, kiu ne tute plenumis la koncernan [[ultimato]]n. Aŭstrio estis tiele la unua lando kiu iris al la milito en la Julia Krizo, kiu eventuale rezultis en la [[Unua Mondmilito]].
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Aŭstrio"