Unuiĝo de Italio: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
de Dua Itala Milito de Sendependeco
esperantigita ŝablono (Referencoj), esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Projektoj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 1:
[[Dosiero:Italy unification 1815 1870.jpg|thumbeta|350px||La unuiĝo de Italio]]
La '''unuiĝo de Italio''' estis la historia procezo kiu laŭlonge de la [[19-a jarcento]] klopodis la unuiĝi de la diversaj ŝtatoj en kiuj estis dividita la [[Itala duoninsulo]], en sia plej parto ligitaj al reĝaj familioj konsiderataj "ne italaj" kiel la [[Habsburgoj]] aŭ la [[Burbono (dinastio)|Burbonoj]]. Ĝi okazis en la kultura kunteksto de la [[romantikismo]] kaj la aplikado de la [[naciismo|naciisma]] ideologio, kiu klopodas la identigon de [[nacio]] kaj [[ŝtato]]. Oni konas ĝin ankaŭ per la nomo '''il Risorgimento''' (''renaskiĝo'' en [[itala lingvo|itala]]), aŭ eĉ kiel la '''itala reunuiĝo''' (konsiderante, maltaŭge, ke ekzistis antaŭa unuiiĝo, retroirante al [[Romio]]).
 
La procezo estas komprenebla kiel aldoniĝo de la malprogresa kaj aristokrata Italio de la sudo (Regno de Napolo, [[Sicilio]]), ankrita en la Antikva Reĝimo, al la industriita kaj burĝa Italio de la nordo (valo de rivero [[Po]]), pli kontakta kun la revoluciaj ŝanĝoj de la komenco de la Samtempa Epoko (Burĝa revolucio, Liberala revolucio kaj [[Industria revolucio]]). Tamen ankaŭ estas konsiderebla en la ideo, ke la nordo parazitis la sudon malhelpante ties disvolvigon kaj akcelante la elmigradon kaj la pludaŭron de ties socia situacio.<ref>[http://www.ilportaledelsud.org/primati.htm El portal del sur]</ref> Ankaŭ la konspira rolo de la [[Framasonismo]] aŭ de la interesoj de diversaj eŭropaj potencoj (ĉefe [[Britio]]) estis iam montrita kiel kaŭzo.<ref>[http://www.ilportaledelsud.org/unit%E0-mille_1.pdf presentación de Giuseppe Ressa, parte 1, pag 15]</ref>. Laŭ historiisto Giuseppe Brienza, anglia registaro provis, eĉ financante almenaŭ parte la ''ekspedicion de la mille'', inokuli protestantismon en la koro de katolikismo. Estas konite ke malantaŭ la bersaljeroj enirintaj Romon tra la breĉo de Porta Pia sekvis tenaca roto da vendistoj de protestantaj biblioj. La unua ilin transportadis per ĉareto trenita de hundo epitetata, neŝatigcele, "Pio naŭa".
 
Ĉiukaze ĝi estis fine farata de la [[Savoja dinastio]], kiu reĝis en la [[Piemonto]] (elstare regata de la ĉefministro grafo de [[Camillo Benso di Cavour|Cavour]]), kontraŭ la intervenoj de aliaj gravuloj kiel ([[Mazzini]], [[Giuseppe Garibaldi|Garibaldi]]), laŭlonge de komplikaj okazaĵoj ligitaj al la eŭropa ekvilibro (intervenoj de [[Francio]] kaj [[Aŭstrio]]), kiu pintiĝis per la aldonigo de la lasta reduto de la [[Papa Ŝtato]] en 1870. Tamen pludaŭris la postulado de landlimaj teritorioj, ĉefe kun la [[Aŭstrio-Hungario]] ([[Triesto]] kaj la [[Provinco Trento]]), kiuj solviĝis parte en [[1919]] post la [[Unua Mondmilito]] ([[Traktato de Saint-Germain-en-Laye]] kaj ekspedicio de [[Gabriele D'Annunzio]]).
 
 
== Rilatoj inter Italio kaj Sankta Seĝo (Vatikana Urbo) ==
 
Ĉar la unuiĝo de Italio devis, por sin realigi, okupi la teritoriojn de la Papa Ŝtato, kaj do de Urbo (Romo), tio generis fortan la longan kontraston kaj kverelon inter la nova Itala Ŝtato kaj La Sankta Seĝo (Vatikano) en Romo. La kverelo kaj konstrastoj ĉesis, je nivelo jura, kun la Lateranaj Paktoj de 1929 (el kiuj naskiĝis la nova ŝtato "Ŝtato de la Vatikana Urbo") kaj sinsekva revizio de la [[Konkordato]](1984), sed restis ĉiam diatribo kaj malharmonio rilate interpretojn de la faktoj de la okupo de Romo de 1870: la diversa interpreto, pri la fakto kaj rezulto kaj pri eblo reakordiĝi, daŭrigis eĉ se nivele de du historiistaj fluoj kaj franĝoj kaj ekstremismaj (ambaŭflankaj) kaj laikistaj. Evento nova, sed ne tute nenatendita, kontribuis montri la novajn sentojn inter la du ripoj de la rivero Tevere: la ĉiujare la nacio festas per civila cerimonio la 20an de septembro tago de la okupo de la Urbo; nu, en la ceremonion de 2010 partoprenis ankaŭ vatikana ŝtatsekretario, kardinalo Tarcisio Bertone kune kun la respublika Prezidento Giorgio Napolitano. Dum tiu reremonio, la kardinalo montris simpation al la ceremonia rito kaj fine legis la jenan preĝon kiel signo de repacigo kaj reamikiĝo kaj rekonfirmo de kunlaborado:<ref> Ĉiopova kaj eterna Dio, al Vi leviĝu la laŭdo kaj danko pro tio ke Vi ĉiam gvidas la eventojn de la historio al la fina punkto de savo kaj paco. Ni kontemplas la verkon de Via Providenco kiu mirige disvolviĝis ankaŭ en tiu ĉi Urbo kaj en ĉi tiu tero de Italio por redoni konkordon de celoj kie jam venkis kontrasto.<br />
 
Linio 17 ⟶ 15:
 
== Antaŭaĵoj ==
[[Dosiero:CongressVienna.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|300px|''[[Viena Kongreso|La kongreso de Vieno]]'' de [[Jean-Baptiste Isabey]], [[1819]].]]
Komence de la 19-a jarcento [[Italio]] estis nur geografia unuo, ĉiu popolo havis siajn diferencajn kutimojn, lingvon, flagon aŭ himnon. Okupis la italan duoninsulon mozaiko de ŝtatoj, kelkaj okupitaj de fremdaj potencoj.
 
[[Napoleono]] konkeris la duoninsulon kaj modifis entute la mapon. Li aldonis [[Piemonto]]n, [[Parmo]]n, [[Toskanio]]n, la [[Ligura Respubliko|Liguran Respublikon]] kaj la [[Papa Ŝtato|Papan Ŝtaton]] al la [[Franca Imperio]], unuigis la tutan nordorienton de la duoninsulo por krei la [[Regno de Italio]], kies reĝo li deklaris sin kaj li konkeris ankaŭ la [[Regno de Napolo|Regnon de Napolo]]. Dum tiu periodo Italio suferis serion de [[liberalismo|liberalajn]] reformojn, kiel la abolo de la [[Feŭdismo|feŭdaj]] kaj [[Eklezio|ekleziaj]] privilegioj.
 
[[Napoleono]] konkeris la duoninsulon kaj modifis entute la mapon. Li aldonis [[Piemonto]]n, [[Parmo]]n, [[Toskanio]]n, la [[Ligura Respubliko|Liguran Respublikon]] kaj la [[Papa Ŝtato|Papan Ŝtaton]] al la [[Franca Imperio]], unuigis la tutan nordorienton de la duoninsulo por krei la [[Regno de Italio]], kies reĝo li deklaris sin kaj li konkeris ankaŭ la [[Regno de Napolo|Regnon de Napolo]]. Dum tiu periodo Italio suferis serion de [[liberalismo|liberalajn]] reformojn, kiel la abolo de la [[Feŭdismo|feŭdaj]] kaj [[Eklezio|ekleziaj]] privilegioj.
Pro la malvenko de [[Napoleono]], la [[Viena kongreso]] ([[1815]]) rekonstruas denove la geografian spacon de [[Italio]] atentante ĉefe la interesojn de la reĝaj familioj kaj de la grandaj eŭropaj potencoj, neniam de la popolaj interesoj.
 
Linio 31 ⟶ 29:
 
== Bibliografio ==
 
* Giuseppe Brienza, ''Unità senza identità. Come il Risorgimento ha schiacciato le differenze fra gli stati italiani,'' Solfanelli, 2009.
 
[[Adrea Tornielli]][http://blog.ilgiornale.it/tornielli/], ''La fragile concordia,'' Bur Rizzoli, Milano, 2011.
 
* Massimo Viglione, ''1861. Le due Italie, identità nazionale, unificazione, guerra civile,'' Ares, Milano 2011.
 
* Carlo Cardia, ''Risorgimento e religione,'' Giappichelli, Torino, 2011, ISBN 978-88-348-2552-5
 
== Notoj ==
{{Referencoj}}
<references/>
 
== Vidu ankaŭ ==
Linio 53 ⟶ 50:
* [[Batalo de Novaro (1849)]]
* [[Dua Itala Milito de Sendependeco]]
 
{{Projektoj}}
{{Bibliotekoj}}
 
[[Kategorio:Historio de Italio]]