Ŭ: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Aldonita ŝablono {{Unua}} per AWB
Neniu resumo de redakto
Linio 1:
{{Signo|Ŭ ŭ}}
'''Ŭ''', [[minusklo|minuskle]] '''ŭ''', estas la litero [[U]] kun [[Hoketo (supersigno)|hoketo]] (luneto aŭ duonarko) super ĝi. Ĝi estas la 26-a litero de la [[Esperanta alfabeto|Esperanto-alfabeto]], kies prononco, laŭ [[IFA]], havanta la prononconestas [u̯] (nesilaba proksima malantaŭa ronda vokalo), kaj lakies nomonnomo estas "ŭo",<ref>[[Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]]: [http://vortaro.net/#ŭo ŭo]</ref> "u-hoko" aŭ "u luneta". Ĝi sone simile rilatas al [[U]] kiel duonvokala [[J]] al [[I]].
 
== Uzo en Esperanto ==
Ĝia ĉefa funkcio en [[Esperanto]] estas estigi [[diftongo]]jn ''aŭ'' kaj ''eŭ''. En la [[h‑sistemo]], kaj en plej multaj [[krucvorto]]j, ĝi eĉ ne troviĝas, skribata samlitere kiel vokala U. Tamen tia ĉi metodo povas kelkfoje kaŭzi konfuzon: aldone al [[hiato|hiataj]] vortoj kiel ''balau'', ''kreu'', ''[[Nauro|naura]]''.
En Esperanto, la litero Ŭ estas unu el la 26 literoj de la [[Esperanta alfabeto]]. Ŭ neniel estas [[alofono]] de U (nek de [[V]]). Tamen, en [[krucvortenigmo]]j oni ofte rigardas ''Ŭ'' kiel anstataŭigeblan per ''U''.
 
=== Diftonga uzo de Ŭ ===
Alia ofta uzo estas por redoni la konsonanton [w] de [[IFA]] en esperantaj prononchelpiloj, ekzemple: ''Wales'' [ŭejlz]. Laŭ la ''[[Fundamento de Esperanto]]'', "Ŭ" povas aperi nur post vokaloj.
En Esperanto, Ŭ estas ĉefe uzata por marki diftongojn kiel duonvokalo; ĝi sone simile rilatas al [[U]] kiel duonvokala [[J]] al [[I]].<ref>{{citaĵo el la reto | persona nomo = Sergio | familia nomo = Pokrovskij |url = http://lingvakritiko.com/2014/01/21/duonvokaloj-kaj-diftongoj/ |titolo = Duonvokaloj kaj diftongoj | verko = Lingva Kritiko | jaro = 2014 | lingvo = eo}}</ref> Ĝia ĉefa funkcio en [[Esperanto]] estas estigi [[diftongo]]jn ''aŭ'' kaj ''eŭ''. En la [[h‑sistemo]], kaj en plej multaj [[krucvorto]]j, ĝi eĉ ne troviĝas, skribata samlitere kiel vokala U. Tamen tia ĉi metodo povas kelkfoje kaŭzi konfuzon: aldone al [[hiato|hiataj]] vortoj kiel ''balau'', ''kreu'', ''[[Nauro|naura]]''.
 
La diftongo ''oŭ'' troviĝas maloftege en iuj vortoj en la vortaro; ekzemple:
Escepto al la Fundamenta regulo, ke "Ŭ" ne aperu post vokalo, estas la propra nomo de la litero ("ŭo") kaj ekkriaj vortoj kiel "ŭa". La malmultaj vortoj kun ne‑postvokala "Ŭ" plejparte montriĝis nestabilaj (ekzemple nun estas preferata ''[[vato (mezurunuo)|vato]]'' al ''ŭato'', kaj por eviti ''ŭoko'' aperis la alternativoj ''kurba pato'' kaj ''uoko'').
: ''[[Hoŭlando]]'', ''[[poŭlo]]'' ("pullo"), ''poŭpo'' ("pobo"), ''[[toŭfuo]]'' ("tofuo" aŭ "tohuo")
 
=== Konsonanta uzo de Ŭ ===
Ŭ neniel estas [[alofono]] de U (nek de [[V]]).
Alia ofta uzo estas por redoni la konsonanton [w] de [[IFA]] en esperantaj prononchelpiloj, ekzemple: ''Wales'' [ŭejlz]. Laŭ la ''[[Fundamento de Esperanto]]'', "Ŭ" povas aperi nur post vokaloj.
 
Komenca Ŭ havas en Esperanto [[onomatopeo|onomatopean]] efikon; redonanta infanan kriadon, ranoblekon ks.: ''ŭa‑ŭa'', ''ŭaks''. Escepto al la Fundamenta regulo, ke "Ŭ" ne aperu post vokalo, estas la propra nomo de la litero ("ŭo") kaj ekkriaj vortoj kiel "ŭa". La malmultaj vortoj kun ne‑postvokala "Ŭ" plejparte montriĝis nestabilaj (ekzemple nun estas preferata ''[[vato (mezurunuo)|vato]]'' al ''ŭato'', kaj por eviti ''ŭoko'' aperis la alternativoj ''kurba pato'' kaj ''uoko'').
Ŭ estas invento de [[L. L. Zamenhof|Zamenhof]], modifo de [[U]] pere de [[Cirila alfabeto|Cirila]] signeto, la [[Hoketo (supersigno)|hoketo]] (aŭ "luneto" aŭ "duonarko").
 
En [[Unikodo]], Ŭ kaj ŭ havas la kodojn 364 kaj 365 respektive.
* En [[krucvortenigmo]]j ''Ŭ'' kaj ''U'' havas la samajn funkciojn.
* Komenca Ŭ havas en Esperanto [[onomatopeo|onomatopean]] efikon; redonanta infanan kriadon, ranoblekon ks.: ''ŭa‑ŭa'', ''ŭaks''.
 
: Vortoj kun silabkomenca Ŭ:
: ''ŭ'', ''ŭa'', ''ŭa‑ŭa'', ''ŭaks'', ''kŭaks'', ''[[ŭaŭ]]'', ''ŭato'', ''ŭono''/''ŭeno'', ''ŭoko'', ''ŭonbulismo''
 
: Vortoj kun ''Ŭ'' post aliaj vokaloj ol ''A'', ''E'':
: ''[[Hoŭlando]]'', ''[[poŭlo]]'' ("pullo"), ''poŭpo'' ("pobo"), ''[[toŭfuo]]'' ("tofuo" aŭ "tohuo")
 
== La belorusa lingvo ==
Linio 41 ⟶ 39:
== Surogataj skribosistemoj ==
Kiel [[surogata skribosistemo]], eblas eviti la lunetan supersignon en situacioj kiam uzo de la normala litero ŭ teknike problemas. Tradicia helpa kodo en Esperanto estas la [[h‑sistemo]], en kiu la litero "ŭ" simple anstataŭiĝis per sensupersigna litero "u", kvankam en la 20‑a jarcento pli kaj pli uziĝis la [[x‑sistemo]], do reprezentigo de la litero per kombino "ŭ" (avantaĝa por aŭtomata anstataŭigo per la vera ĉapelita litero). Aliaj sistemoj malpli ofte uzatas: el ili menciindas la uzo de la kombinoj u˘ kaj u', aŭ anstataŭigo per alia, teknike en la konkreta situacio ebla, supersigno, do ú, ù, û, ũ, ů, ǔ aŭ ū{{md}}la lastaj kvar alternativoj tamen kutime ne pli facile tajpeblas ol la origina litero ŭ kaj tial malofte funkcius kiel elturniĝo.
 
== En komputiloj ==
En [[Unikodo]], Ŭ kaj ŭ havas la kodojn 364 (deksesume U+016C) kaj 365 (deksesume U+016D), respektive.
 
== Historio ==
La cirila litero ў estis proponita de Pjotr Aleksejeviĉ Bessonov ({{lang-ru|Пётр Алексеевич Бессонов}}) en 1870 por la [[belorusa lingvo]]. Poste, en 1887 en la [[Unua Libro]], [[L. L. Zamenhof]] enkondukis la latinan literon Ŭ, kune kun la aliaj literoj de la Esperanta alfabeto, ŝajne surbaze de la belorusa alfabeto.<ref>{{citaĵo el la reto | url= https://esperantoshqipria.weebly.com/uploads/1/8/8/6/18865724/elektitaj_artikoloj_el_bultenoj__81-108.pdf#page=72 | titolo = Influo de la Slavaj Lingvoj en Esperanto (Prelego en Karlovo) | persona nomo= Nikola | familia nomo=Uzunov | dato = 2010-06 | lingvo = eo}}</ref><ref>{{citaĵo el la reto | url = https://culture.pl/en/article/how-much-polish-is-there-in-esperanto | titolo = How much Polish is there in Esperanto | persona nomo = Mikołaj | familia nomo = Gliński | lingvo = en }}</ref>
 
== Eksteraj ligiloj ==
{{referencoj}}
* Sergio Pokrovskij: [http://lingvakritiko.com/2014/01/21/duonvokaloj-kaj-diftongoj/ Duonvokaloj kaj diftongoj].
 
== Notoj kaj referencoj ==