Jehovo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
RG72 (diskuto | kontribuoj)
pli ekzakte
Linio 1:
[[Dosiero:YHWH.svg|eta|<center>la tetragramoLa Tetragramo "JHVH"]]
'''Javeo''' (mislego: '''Jehovo''') estas la propra nomo de Dio en la [[Biblio]],<ref>''Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto'', p. 451</ref> nomo kiu en la hebrea lingvo havas la formon kvarliteran יהוה (JHVH), kiun oni nomas la '''[[Biblia Tetragramo|Tetragramo]]'''.
'''Jehovo''', aŭ '''Javeo''', estas tradukoj de la hebrea vorto (tetragramo) ''&#1497;&#1492;&#1493;&#1492;'' (JHVH), kiu estas la sola propra nomo de la [[Eternulo]] en la [[Biblio]]. Tiun ĉi nomon li donis al si mem. Ĝia traduko estas: "Mi estas tio, kio mi estas" aŭ laŭ alia traduko "Li okazigas, ke (ĉio) estu". La nomo venas de okazaĵo en [[Genezo]]. Laŭ la [[judismo|juda]] kredo lian nomon oni ne rajtas elparoli. La plimulto de la kredantoj de [[kristanismo]] kutime nomas lin simple "Dio". En la Biblio tradukita de la "[[Atestantoj de Jehovo]]" la nomo "Jehovo" aperas pli ol 7 000 fojojn, kiu konservas la preskaŭ 7 000 aperojn de la [[:en:Tetragrammaton#Textual evidence|Tetragrammatono]] en la originalaj manuskriptoj de la Malnova Testamento. La mallonga versio de la nomo estas '''Ja'''. Ĝi troviĝas en la psalmaro, nome en la psalmoj 146–150 kun la superskribo haleluja.
 
La antikva hebrea skribo ne montras vokalojn. Kiam oni inventis signojn por indiki la vokalojn, oni aldonis al יהוה (JHVH) en la teksto de la Biblio la vokaloj e signojn de la vorto אֲדֹנָי ([[Adonaj]]), kiu signifas "la Sinjoro", aŭ malpli ofte tiujn de אֱלהִים ([[Elohim]]), kiu signifas "Dio", por indiki ke oni legu ĉi tiujn parolojn anstataŭ יהוה, nomo kiun respektegeme la judoj neniam elparolas. Rezulte, anstataŭ יהוה aperas aŭ יְהֹוָה aŭ יֱהֹוִה.
L. Zamenhof neniam uzis la vortojn "Jehovo" aŭ "Javeo" en sia traduko de la Biblio; li uzis la vorton "Eternulo". Zamenhof skribis: "La sole ĝusta traduko por 'Jehovah' estas 'la Eternulo'." Sed en Psalmo 68:14 li uzis mallongigon de la tetragramo – JAH.
 
Pro misinterpreto de la kombinaĵo יְהֹוָה (t.e., יהוה kun la vokalaj signoj de אֲדֹנָי) fontas la nomo ''Jehovo'', kiun dum kelkaj jarcentoj oni kredis en kristanaj medioj esti la prononco del Tetragramo. Sed ekde pli ol ducent jaroj la fakuloj opinias, ke la originala prononco de יהוה (JHVH) similis al "Ja-ŭe", Esperantigite, "Javeo".
En Esperanta Nova Ekumena Biblio (1975) oni uzis la vorton "Javeo" anstataŭ “la Eternulo”: "Laŭdu Javeon pro Lia boneco, ĉar Li estas eterne fidela." (Psalmo 136:1) (Zamenhof: "Gloru la Eternulon, ĉar Li estas bona, ĉar eterna estas Lia boneco.").
 
La Biblio rilatigas la nomon יהוה kun la frazo, "Mi estas/estos tio, kio mi estas/estos" aŭ mi "estigas/estigos tio, kion mi estigas/estigos" (en ''[[Eliro]]'', 3:14), kaj ĝenerale oni derivigas ĝin de la hebrea verbo kiu signifas "esti". Pro tiu interpreto de la origino de la nomo, la franco Pierre-Robert Olivétan ĝin tradukis en la jaro 1535 kiel "la Eternulo",<ref>[https://www.bible-ouverte.ch/messages/etudes/168-le-tetragramme-yhwh.html ''Le tétragramme YHWH et sa traduction par "Éternel"'']</ref> forlasante la pli ol miljaran tradician tradukon "la Sinjoro" (greke Κύριος, latine ''Dominus''), tradukon kiun oni trovas ankaŭ en la citaĵoj de la hebrea Biblio en la [[Nova Testamento]].
En la (ne Esperanta) tradukoj Nova Mondo de Atestantoj de Jehovo oni uzis la vorton Javeo anstataŭ la Eternulo pli ol 7000.
 
[[L. L. Zamenhof]] uzis la vorton "Eternulo" en sia traduko de la [[Malnova Testamento]]. Li skribis:
La antikva hebrea skribo ne montras vokalojn. Kiam oni inventis signojn por la vokaloj, oni aldonis al JHVH aŭ YHWH la vokalajn signojn de la vorto "Adonaj", ĉar pro respekto – tute misinterpreta – oni ne prononcis la nomon de Dio, sed diris anstataŭe "Adonaj" (Sinjoro). Tiel aperis latina formo de la nomo, kiu iĝis Jehovo en Esperanto. Fakuloj nun opinias, ke la originala pronconco de JHVH similis al [JA-ŭej]. Tial la formo '''Javeo''' estas ĝenerale preferata de fakuloj por nomi la Dion de [[Abrahamo]] kaj [[Moseo]].
{{Citaĵo|teksto=Kelkaj legantoj eble miros, ke ili ne trovas en mia traduko la vortojn "La Sinjoro", al kiu alkutimigis ilin ilia nacia lingvo; ili eble supozos , ke mi faris arbitre ian ŝanĝon en la teksto; tial mi devas doni kelkan klarigon. Parolante pri Dio, la Biblio uzas la vortojn "Jehovah" (Estanto, Eternulo) kaj "Elohim" (Potenculo). Ĉar la antikvaj hebreoj, ĉirkaŭita de idolistoj, pensis, ke "Jehovah" estas la "nomo propra" de speciale hebrea Dio, kaj elparoli sen grava neceseco la nomon de Dio estis malpermesite, tial ĉe la antikvaj hebreoj aperis la kutimo, ke, ''skribante'' "Jehovah", ili ''elparolis'' "Adonaj" (mia Sinjoro). Sed ĉar la idolista tempo, kiu postulis por la hebrea Dio ian apartan nomon propran, jam delonge pasis, kaj ĉar la titolado de Dio per "Sinjoro" (titolado, bazita ne sur ia religia postulo, sed nur sur malĝuste komprenita kutimo) estas io tro triviala kaj profananta (precipe en la tre ofte renkontata kuniĝo "Sinjoro Dio"), tial mi trovas, ke la sole ĝusta traduko por "Jehovah" estas "la Eternulo".|aŭtoro=[[L.L. Zamenhof]]|verko=Antaŭparolo al la Genezo, citita en ''L.L.Zamenhof Originala Verkaro'' (Ferdinand Hirt & Sohn en Leipzig 1929)}}
 
En la [[Esperantaj tradukoj de la Biblio#Nova Ekumena Biblio|Esperanta Nova Ekumena Biblio (1975)]] oni uzisuzas la vorton "Javeo" anstataŭ “la"la Eternulo”Eternulo": "Laŭdu Javeon pro Lia boneco, ĉar Li estas eterne fidela." (Psalmo 136:1) (Zamenhof: "Gloru la Eternulon, ĉar Li estas bona, ĉar eterna estas Lia boneco.").
 
<gallery>
Dosiero:Tetragrammaton scripts.png|Biblia Tetragramo fenice, arkaikhebree, normalhebree
Dosiero:Tetragrammaton scripts.png|<!-- thumb|maldekstra|180px|_Tetragrammaton_ (_JHWH_) in [[_Phönizische_ (Skribarto, Skribsistemo)|_Phönizischer_]], [[Aramea skribo|_Aramäischer_]] _und_ [[_Hebräische_ (Skribarto, Skribsistemo)|_Hebräischer_ (Skribarto, Skribsistemo)]] (_von_ _oben_ _nach_ _unten_) -->
Dosiero:Lxx_Minorprophets.gif|Manuskripto greka kun Tetragramo arkaikahebrea
Dosiero:Lxx_Minorprophets.gif|<!-- thumb|maldekstra|180px|_YHVH_ _grafado_ _em_ _paleo_-_hebraico_, como _aparece_ _em_ _fragmento_ _da_ [[(Septuaginto, Sepdek)]] _Grega_ -->
Dosiero:Bhs psalm1.gif|Psalmo 1 hebree
Dosiero:Bhs psalm1.gif|<!-- thumb|maldekstra|180px|_Psalm_ 1, _Verse_ 1 _und_ 2 _nach_ _der_ [[_Biblia_ _Hebraica_ _Stuttgartensia_|_BHS_]]. _Das_ _Tetragramm_ _erscheint_ in _der_ _vorletzten_ _Zeile_ _an_ _zweiter_ _Stelle_ _von_ _links_. -->
</gallery>
{{clear}}
Linio 19 ⟶ 22:
== Vidu ankaŭ ==
{{Portalo Judismo}}
* [[Adonaj]]
* [[Biblia Tetragramo]]
* [[Dio]]
* [[Elohim]]
* [[Eternulo]]
* [[Servisto de Javeo]]
 
== Notoj kaj referencoj ==
{{Referencoj|2}}{{projektoj|q=Jehovo}}
{{Unua}}