|
==Starto==
[[File:1929 wall street crash graph.svg|right|thumb|upright=1.8|La borsindico Dow Jones, 1928–30.]]
Priekonomiaj historiistoj[[historiisto]]j kutime konsideras la eksplodigilo de la Granda Depresio la subitan detruegan [[Borsa Katastrofo de 1929|usonan borsokatastrofon de 1929]], startinta la 24an de oktobro, 1929. Tamen,<ref name=Britannica>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/243118/Great-Depression Great Depression], Encyclopædia Britannica</ref> kelkaj pridubas tiun konkludon kaj vidas tiun katastrofon nur kiel simptomo, pli ol liel kaŭzo, de la Granda Depresio.<ref name="Frank_Bernanke"/><ref>{{cite news|title=Economics focus: The Great Depression|magazine=The Economist}}</ref>
Eĉ post la katastrofo de Wall Street de 1929 [[optimismo]] pludaŭris dum iom da tempo. [[John D. Rockefeller]] diris "Tiuj estas tagoj en kiuj multaj malkuraĝiĝis. En la 93 jaroj de mia vivo, depresioj venis kaj foriris. Prospero ĉiam revenis kaj denove revenos."<ref>{{cite web|url=http://us.history.wisc.edu/hist102/lectures/lecture18.html |title=Crashing Hopes: The Great Depression |accessdate=13a de marto, 2008 |last=Schultz |first=Stanley K. |year=1999 |work=American History 102: Civil War to the Present |publisher= University of Wisconsin–Madison |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080323120342/http://us.history.wisc.edu/hist102/lectures/lecture18.html |archivedate=23a de marto, 2008 |df= }}</ref> La borso revenis supren komence de 1930, reen al la niveloj de la komenco de 1929 ĉirkaŭ aprilo. Tio estis ankoraŭ preskaŭ 30% sub la pinto de septembro 1929.<ref>{{cite web|accessdate=22a de majo, 2008 |url=http://www.gold-eagle.com/editorials_98/vronsky060698.html |title=1998/99 Prognosis Based Upon 1929 Market Autopsy |publisher=Gold Eagle |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080517075810/http://www.gold-eagle.com/editorials_98/vronsky060698.html |archivedate=17a de majo, 2008 }}</ref>
Kune, registaro kaj negocoj elspezis pli en la unua duono de 1930 ol en la koresponda periodo de la antaŭa jaro. Aliflanke, konsumantoj, multaj el kiuj estis suferintaj fortajn perdojn en borso dum la antaŭa jaro, fortranĉis siajn elspezojn en ĉirkaŭ 10%. Aldone, dekomence en la mezo de la 1930-aj jaroj, [[Polvosekego|forta sekego]] frapegis la agrikulturan kernon de Usono.<ref name=drought>
</ref>
Ĉirkaŭ la mezo de 1930, interesproporcioj estis falintaj al malaltaj niveloj, sed atendita [[deflacio]] kaj la kontinua malpreteco de la konsumantoj ŝpari indikis, ke la konsumespezokonsumelspezo kaj la investado estis falintaj.<ref>{{Cite journal|first=James|last=Hamilton|title=Monetary Factors in the Great Depression|journal=Journal of Monetary Economics|volume=19|issue=2|pages=145–69|year=1987|doi= 10.1016/0304-3932(87)90045-6|ref=harv}}</ref> Ĉirkaŭ majo de 1930, la vendado de aŭtomobiloj[[aŭtomobilo]]j estis falinta sub niveloj de 1928. Prezoj, ĝenerale, ekmalaltiĝis, kvankam la salajroj[[salajro]]j restis simile en 1930. Tiam deflacia spiralo startis en 1931. Farmistoj frontis plej malbonan antaŭrigardon; malpliiĝintaj rikioltoprezoj kaj sekego en la [[Grandaj Ebenaĵoj]] kripligis iliajn ekonomiajn rezultojn. En siaties pinto, dum la Granda Depresio preskaŭ 10% el la bienoj de la Grandaj Ebenaĵoj ŝanĝis siajn posedantojn spite la federalan helpon.<ref>{{Cite web|url=http://drought.unl.edu/DroughtBasics/DustBowl/TheGreatDepression.aspx|title=The Great Depression|website=drought.unl.edu|language=en-US|access-date=29a de marto, 2018}}</ref>
La malpliigo de la [[Ekonomio de Usono|usona ekonomio]] estis la faktoro thatkiu pulledpelsi downsuben mosttiun otherde countriesaliaj at firstlandoj; thenposte, internalinternaj weaknessesfortecoj oraŭ strengthsmalfortecoj inen eachĉiu countrylando madeplibonigis conditionsaŭ worsemalbonigis oriliajn betterstatojn. FranticRiskegaj attemptsklopodoj toapogi shorela upekonomiojn thede economiesunuopaj ofŝtatoj individualtra statesla acrosstuta themondo worldpere throughde [[protectionismprotektismo|protectionistprotektismaj]] policiespolitikoj, suchkiel asjam theen 1930 U.S.pere de la usona [[Smoot–HawleyLeĝo Tariff ActSmoot-Hawley]] andkaj pere de retaliatoryreprezaliaj tariffstarifoj inen otheraliaj statesŝtatoj, exacerbatedakrigis thela falegon collapsede inla globaltutmonda tradekomerco.<ref>{{cite book|last1=Richard|first1=Clay Hanes (editor)|title=Historic Events for Students: The Great Depression|date=JulyJulio 2002|publisher=Gale|isbn=978-0-7876-5701-7|edition=Volume I}}</ref> ByĈirkaŭ 1933, thela economicekonomia declinemalpliiĝo hadestis pushedpelinta worldla tradetutmondan tokomercon oneal thirdunu oftriono itsde levelsia justnivelo fourde yearsĝuste earlierkvar jaroj pli frue.<ref>{{Cite book|title=Worlds together, worlds apart: a history of the world from the beginnings of humankind to the present|last=Tignor|first=Tignor, Robert L.|isbn=978-0-393-92207-3|edition=Fourth|location=New York|oclc=854609153|date = October28a de 28oktobro, 2013}}</ref>
===Ekonomiaj indikiloj===
'''ChangeŜanĝo inen economicla indicatorsekonomiaj indikiloj 1929–32'''<ref>Jerome Blum, Rondo Cameron, Thomas G. Barnes, ''The European world: a history'' (2nd2a edeld 1970) 885 pp.</ref>
{| class="wikitable" style="width: 50%;text-align: right;"
|-
! scope="col" style="width:36%;"|
! scope="col" style="width:16%; text-align:center;"| Usono
! scope="col" style="width:16%; text-align:center;"| UnitedUnuiĝinta KingdomReĝlando
! scope="col" style="width:16%; text-align:center;"| Francio
! scope="col" style="width:16%; text-align:center;"| Germanio
|-
| style="text-align: left;"| IndustrialIndustria productionproduktado
| −46%
| −23%
| −41%
|-
| style="text-align: left;"| Wholesale pricesVarprezoj
| −32%
| −33%
| −29%
|-
| style="text-align: left;"| ForeignEksterlanda tradekomerco
| −70%
| −60%
| −61%
|-
| style="text-align: left;"| UnemploymentSendungado
| +607%
| +129%
| 