Manĝebla frukto: Malsamoj inter versioj

[[Dosiero:Berries in Berlin.jpg|eta|Manĝebla frukto]]

[[Dosiero:obstkorb.jpg|eta|frukto[[korbo]]]]

La potaga konsumo de fruktoj en industrilandoj estas relative malalta. Ekzemple en Germanujo la pokapa taga konsumo de krudaj fruktoj kaj fruktproduktoj (sen fruktsukoj) ĉe viroj en 2008 estas nur 230 g kaj ĉe virinoj 278 g.

 

[[Dosiero:Fruit Stall in Barcelona Market.jpg|eta|dekstre|350px|frukto[[bazaro]] en [[Barcelono]].]]

La distingo inter fruktoj kaj [[legomo]]j estas malpreciza. Laŭ la difino en la nutraĵindustrio fruktoj estas de [[multjara planto|multjaraj plantoj]] kaj legomoj de [[unujara planto|unujaraj plantoj]]. La [[sukero|sukerenhavo]] de fruktoj plej ofte estas pli alta ol ĉ legomoj. En [[Botaniko]] frukto estiĝas el fertiligita [[floro]]. Legomoj ofte devenas de aliaj plantpartoj kiel radikoj ([[karoto]]j), tigoj ([[asparago]], folioj [spinaco], burĝonoj ([[florbrasiko]]) aŭ semoj ([[fabo]]j). [[Kapsiko]]j, [[tomato]]j, [[legomkukurbo]]j aŭ "zuchini", [[kukurbo]]j kaj [[kukumo]]j ankaŭ estas laŭ la botanika difino fruktoj, ĉar ili kreskas el fertiligitaj floroj. Ĉar mankas al ili dolĉa gusto kaj ĉefe la [[acido]], oni nomas ilin [[fruktolegomo]]j. Escepte [[rabarbo]] estas folitigo, do ofte estas rigardata kiel ''frukto''.

 

[[Dosiero:Obst001.jpg|eta|Ĉiuspecaj sur frukto[[foiro]] en [[Berlino]]]]

La sekva listo, ordigita laŭ la plantfamilioj, nur entenas sukajn fruktojn. Nuksoj aŭ aliaj fruktsimilaj sekaj manĝeblaj plantpartoj serĉu ĉi tie:

* [[nukso]]j

* [[legomo]]j

 

== Listo de fruktoj laŭ plantfamilioj ==

=== [[Aktinidiacoj]] ===

{| class="wikitable"

|

|-

| [[Actinidia arguta]]

| malgranda verda frukto, tre dolĉa,

|-

|[[Actinidia deliciosa]]

| verda fruktokarno, pli acida ol la ora kivo

|-

|[[Actinidia chinensis]]

| flava fruktkarno, pli dolĉa ol la verda kivo

|}

 

=== [[Anakardiacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

![[Mangifera caesia]]

! sinonimo: Mangifera verticillata, ne tre konata ekster sudorienta Azio

|-

![[Bouea macrophylla]]

! malaja parenco de [[mango]]

|-

![[Spondias dulcis]]

! simile: Spondias cytherea,disvastigita en la tropikaj malaltaĵoj

|-

![[Anarcadium occidentale]]

! La vera frukto estas nukso, sed la ŝvelinta pedunklo donas sukan pseŭdofrukton, tre agrabla k riĉa je vitaminoj.

|-

|-

![[Spondias mombin]]

! el Sudameriko

|}

 

=== [[Anonacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

![[Annona macroprophyllata]]

! el Mezameriko

|-

|-

![[Annona muricata]]

! graviolon oni uzas por ĵeleo,glaciaĵo kaj trinkaĵo

|-

!Hancornia speciosa

!mangabo

|}

 

! [[Phoenix dacylifera]]

! [[daktilpalmo|daktilo]]

|-

! [[Salacca zalacca]]

 

=== [[Bombakacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

 

=== [[Bromeliacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! La ananaso estas pluropa frukto tre ŝatata. Estas multaj aliaj specioj uzataj kiel florornamaĵoj.

|}

 

{| class="prettytable"

|

! oleoriĉa frukto el Afriko.

|}

 

{| class="prettytable"

|

 

=== [[Ebonacoj|Ebenacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Diospyros kaki]]

! Ŝatata oranĝkolora frukto.

|-

|-

! [[Diospyros montana]]

! Devenas el sudorienta Azio kaj Aŭstralio

|}

 

=== [[Eleagnacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! [[dorna flava hipofeo|hipofea bero]]

! Uzata por fari [[suko]]n kaj [[marmelado]]n, tre riĉa je vit. C, la semoj donas oleon.

! [[Elaeagnus multiflora]]

! [[multflora eleagno]]

 

=== [[Erikacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Vaccinium oxycoccus]]

! En la [[sveda]] "tanbär" .

|-

! [[Vaccinium macrocarpum]]

! La pli granda "frato" de vakcinio.

|-

! Tiuj fruktoj similas al [[frago]]j

|}

 

{| class="prettytable"

|| latina nomo

! [[Tamarindus indica]]

! [[tamarindo]]

|-

|}

! Alta arbo el sudorienta Azio kaj okcidenta Australio.

|-

! [[groselo]] aŭ stel-groso

! sinonimo: Cicca acida, fruktoj uzataj por siropo kaj [[ĉatnio]] en Tajlando.

 

=== [[Flakurtiacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Flacourtia indica]]

! La frukto venas el Madagaskaro kaj Sudazio.

|-

|-

![[Dovyalis caffra]]

! El Sudafriko.

|-

! [[Dovyalis hebecarpa]]

! Similas al umkokolo.

|}

 

=== [[Kaktacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

 

=== [[Kaprifoliacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

 

=== [[Karikacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

 

|}

=== [[Kornusacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! [[Cornus mas]]

! [[kornusa ĉerizo]]

|}

 

=== [[Kukurbacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Citrullus lanatus]]

! Grava frukto ŝatata en somero.

|-

! [[Sicana odorifera]]

|-

! [[Cucumis metuliferus]]

|}

 

=== [[Kluziacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Mammea americana]]

! Fruko el Karibio kun abrikotsimila gusto.

|-

|-

! [[Garcinia intermedia]]

|-

![[Platonia insignis]]

 

=== [[Laŭracoj]] ===

{| class="prettytable"

|

 

=== [[Malpigiacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! [[Byrsonima crassifolia]]

! [[nanco]]

|-

! [[Malpighia punicifolia]]

! [[acerolo]]

|}

 

{| class="prettytable"

|

! rimarkoj

|-

![[Durgo|durio]]

! valora frukto el Tajlando

![[Grewia asiatica]]

![[grevio]]

|-

! [[Hibiscus sabdariffa ]]

 

=== [[Meliacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Lansium domesticum]]

! grava fruktarbo en Tajlando, Indonezio kaj Malajzio

|-

 

=== [[Mirtacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Eugenia uniflora]]

! Fruktoj por freŝa konsumo kaj por ĵeleo, [[ŝorbeto]] kaj trinkaĵoj

|-

! [[Eugenia stipitata]]

! alia nomo: amazon-gujavo, nur loka signifo en meza kaj suda Amerikoj

|-

! [[Ugni molinae ]]

! Ĉilia mirta kaĉo gustas kiel miksaĵo inter [[pomo]] kaj [[mirtelo]]

|-

! [[Psidium cattleianum]]

! konata en Sudamriko, simila frukto: Psidium quineense (brazila gujavo)

|-

! [[Psidium friedrichsthalianum]]

! kultivata en meza Ameriko kaj la karibaj insuloj

|-

|-

! [[Syzygium malaccense]]

|-

! [[Syzygium jambos]]

! la plej ŝatata el la fruktoj de la genro Sizigio.

|-

! [[Acca sellowiana]]

! [[feiĵoo]] aŭ brazila gujavo

|-

! [[Psidium guajava]]

 

=== [[Morusacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! grava frukto, oni manĝas ĝin freŝe, sekigite kaj kiel konfitaĵo.

|-

! [[moruso blanka]]

! flav-blanka frukto, arbo por nutri silkraŭpojn.

! [[moruso ruĝa]]

! ruĝa beroj. La bero estas agrable acida

![[Morus nigra]]

![[moruso nigra]]

! nigraj beroj, la plej grava morusfrukto.

|-

! [[jakvo]]

! La gusto de la frukto estas daktilsimila. Ankaŭ vendata kiel [[ladskatolo]]

|-

![[Artocarpus atilis]] sin. A. incisa

! Panfruktarbo estas ĝis 20m alta kun granda bela foliaro.

|-

 

=== [[Muzacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

 

=== [[Oksalidacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! Tre akveca frukto,la kversekca (transversa) tranĉo aspektas kiel stelo.

|}

 

{| class="prettytable"

|

 

=== [[Pasifloracoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! Ekster sudorienta Azio apenau konata.

|-

! [[Flava grenadilo]]

! Brazilo estas la ĉefa eksportlando de la suko de tiu frukto.

|-

! [[Passiflora quadrangularis]]

! La plej granda pasiflora frukto.

|-

! [[Passiflora molissima]]

! Flava oblonga frukto.

|-

! [[Passiflora alata]]

! [[dolĉa grenadilo]]

|}

 

=== [[Poligonacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! rimarkoj

|-

! folioj uzataj kiel legomoj kaj spicaĵoj.

|}

 

=== [[Punikacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! rimarkoj

|-

! Fruktoj por freŝa konsumo kaj preparo de siropo.

|}

 

=== [[Ramnacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! rimarkoj

|-

! multaj kultivaroj

|-ĝ

! malgrandaj fruktoj

|-

 

=== [[Rozacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Aronia]]

! grava liveranto de vitamino C, precipe du specioj: Aronia arbutifolia kaj Aronia melanocarpa.

|-

|-

! [[Rubus fruticosus]]

! Ofte uzata por kuiri marmeladon.

|-

! Ŝatata kaj multekosta sovaĝa frukto en [[Nordio]].

|-

! [[arkta rubuso]]

! En Nordio uzata por kuiri marmeladon.

|-

! [[Rubus x loganobaccus]]

! hibrido el Rubus ursinus x Rubus idaeus

|-

! [[Cydonia oblonga]]

! [[cidonio]]

|-

! [[Chaenomeles japonica]]

! Pli malgrandaj fruktoj ol cidonio, sed samgustaj.

|-

! [[Mespilujo|Mespilus germanica]]

! manĝebla nur kuirita. La "pomo" de la antikvaj ĝermanoj.

|-

! [[Eriobotrya japonica]]

! Ofte ĝi nomiĝas nacilingve ankaŭ "lana mespilo" aŭ "japania mespilo" kvankam ĝi ne apartenas al genro [[mespilo]]

! [[Prunus domestica]]

! [[pruno (frukto)|pruno]]

|-

! [[Prunus domestica]], subspeco ''syriaca''

|-

! [[Prunus avium]]

! precipe por marmelado kaj sukoj. Ekzistas en Belgio ankaŭ griot-[[biero]].

|-

 

=== [[Rubiacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! rimarkoj

|-

! [[genipo]]

! nur maturaj fruktoj manĝeblaj, nematuraj fruktoj uzeblaj por fari nigran koloraĵon

|-

! [[nonio]]

! "reĝino de la plantoj"

 

=== [[Rutacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! Uzata nur por konfitaĵo.

|-

! limedo

! Preskaŭ senacida frukto kun senkolora internaĵo

!frukto en tropika Azio

|-

! [[ovala fortunelo]]

! la ronda formo estas [[Fortunella japonica]], la ovala formo F. margarita

|-

! [[Citrus limon]]

! Ofte konsumita kiel suko, raspitaĵo de ŝelo aŭ tranĉaĵoj en pladoj.La ŝelo donas valoran oleon.

|-

! [[Citrus aurentium subsp. bergamia]]

! el la fruktŝelo estas farata bergamotan oleon

|-

! [[Citrus aurantiifolia|Citrus aurantifolia]]

! Limeo (aŭ meksika limono) ne estas tiom granda kiel citrono.

|-

! [[Citrus latifolia]]

! Persa limono (komerce - Verda citrono) kaj limeo estas acidlimedoj, laŭ specialistaj kriterioj.

|-

! [[Citrus grandis]]

! [[pampelmuso]]

|-

! [[Citrus paradisi]]

|-

! Citrus hibrido

! ĝi estas tangelo (=kruciĝo inter grapfrukto kaj mandarino)

|-

! Citrus hibrido

! ĝi estas tangelo (=kruciĝo inter grapfrukto kaj mandarino)

|-

! Citrus hibrido

! japana hibrido

|-

 

=== [[Sapindacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Blighia sapida]]

! la [[arilo]] de la matura frukto estas manĝebla

|-

 

=== [[Sapotacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! rimarkoj

|-

! Kainito

|-

! Manilkara sapota

! maĉguma arbo, ĉiklo

|-

! unu el la manĝebla fruktoj de la genro [[Poŭterio]]

|-

! [[mameja sapoto]]

! simile al [[Manilkara zapota]]

|-

! kanistelo

! Mezameríka arbo, riĉa je vitamino A, niacino kaj karotino

|-

! [[lukumo (frukto)|lukumo]]

! malnova kulturplanto en la Andoj, ne intermiksu ĝin kun ka greka dolĉaĵo [[lukumo]]

|-

! la bero plifortigegas la gustan senton

|}

 

=== [[Saksifragacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

! [[ruĝa ribo]]

! La blankaj varioj ankaŭ apartenas al tiu specio.

! [[Ribes nigrum]]

! [[nigra ribo]]

|-

! [[Ribes × nigridolaria]]

! [[hibrido]] el Ribes nigrum kaj Ribes uva-crispa

|}

 

=== [[Solanacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|-

! [[Lycium barbarum]]

! grava [[ingredienco]] en la [[Ĉinio|ĉina]] [[kuirarto]]

|-

|-

! [[Solanum betaceum]]

! tomatsimila frukto, sinonimo:Cyphomandra betacea

|-

! Ofte ankaŭ nomata "kaba groso"

|-

! [[meksika fizalido]] aŭ meksika tomato

|-

! [[Solanum quitoense]]

|-

![[Solanum sessiliflorum]]

!tropika flava frukto

|-

 

=== [[Vitacoj]] ===

{| class="prettytable"

|

|}

 

* [[Listo de manĝeblaj fruktoj]]

 

* Kranz, Brigitte: ''Das große Buch der Früchte'', München 1981

* Daßler, E., G. Heitmann: Obst und Gemüse - eine Warenkunde. Berlin kaj Hamburg 1991

 

[[Kategorio:Fruktoj]]