Migra turdo: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e "Meksiko" estas la landonomo oficialigita fare de AdE, ĝi do uziĝu |
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Referencoj), esperantigita parametro, pli bona ŝablono (Vikivortaro), formatigo de titoloj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 20:
}}
La '''Migra turdo''' (''Turdus migratorius'', nomita ankaŭ '''Nordamerika Robino''' aŭ '''Nordamerika Ruĝgorĝulo'''<ref> http://www3.interscience.wiley.com/cgi-bin/fulltext/119678048/PDFSTART, Reginald D. Manwell kaj Gloria J. Sessler, Blood Parasites of Pekin Robins (Liothrix luteus), Department of Biology, Syracuse University, Syracuse, ''Journal of Eurkaryotic Microbiology'', volume=20, issue=3, page=363.</ref>) estas [[birdomigrado|migranta]] [[kantobirdo]] de la familio de [[turdedoj]]. La Migra turdo estas amplekse distribuata en [[Nordameriko]], kaj vintras sude de Kanado el [[Florido]] al centra [[Meksiko]] kaj laŭlonge de la marbordo de [[Pacifiko]]. Ĝi estas la [[Listo de usonaj ŝtataj birdoj|ŝtata birdo]] de [[Konetikuto]], [[Miĉigano]] kaj [[Viskonsino]].<!--<ref name="50 States">{{
La Migra turdo estas aktiva precipe dumtage kaj kuniĝas en grandaj aroj nokte. Ĝia dieto konsistas el [[senvertebrulo]]j (kiaj [[larvo|skarabaj larvoj]] kaj [[raŭpo]]j), [[frukto]]j kaj [[bero]]j. Ĝi estas unu el la unuaj birdospecioj kiuj ovodemetas, komencante reprodukton tuj post la reveno al la somerteritorioj el la vintrejoj. Ĝia nesto konsistas el herberoj, bastonetoj, papero kaj plumoj, kaj ĝi estas kovrita el koto kaj ofte kuzenata per herbo aŭ aliaj mildaj materialoj. Ĝi estas inter la unuaj birdoj kiuj kantas mateniĝe, kaj ties kanto konsistas el kelkaj diskretaj unuoj kiuj estas ripetataj.
Linio 27:
== Taksonomio ==
[[Dosiero:American_Robin-rangemap.png|
Tiu specio estis unuafoje priskribita de [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]] en la 12a eldono de sia verko ''[[Systema naturae]]'' en [[1766]] kiel ''Turdus migratorius''.<ref> {{cite book | last=Linnaeus | first=C | authorlink=Carolus Linnaeus | title=Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio duodecima, reformata. | publisher=Holmiae. (Laurentii Salvii). | year=1766| pages=292}}</ref> La dunoma [[scienca nomo]] devenas el du [[latina]]j vortoj: ''Turdus'', "turdo", kaj ''migratorius'' por ''migranta''. Estas ĉirkaŭ 65 specioj de mezgrandaj al grandaj turdoj en la genro ''Turdus'', karakteraj pro rondoformaj kapoj, longecaj pintecaj flugiloj, kaj kutime melodiaj kantoj.<ref name = Clement/> Studo de [[genetiko]] indikas ke la Migra turdo ne estas parto de la centra kaj sudamerika [[klado]] de la turdoj de la genro ''Turdus''; anstataŭe ĝi montras genetikan similecon kun la [[Kuriĉana turdo]], ''T. libonyanus'', kaj la [[Olivkolora turdo]], ''T. olivaceus'', ambaŭ specioj de [[Afriko]].<ref name=Ornis>{{
Estas agnoskataj '''7 subspecioj''' de Migra turdo. Tiuj subspecioj interreproduktiĝas kaj estas nur svage difinitaj.<ref name= Clement >{{cite book |title=Thrushes (Helm Identification Guides) |last=Clement |first=Peter |coauthors=Hathway, Ren;
* ''T. m. migratorius'', la nomiga subspecio, reproduktiĝas en Usono kaj Kanado, laŭ la okcidenta marbordo al la limo de [[tundro]] el [[Alasko]] kaj norda Kanado orienten al [[Nov-Anglio]] kaj de tie suden al [[Marilando]], [[Norda Karolino]] kaj nordokcidenta [[Virginio]]. Ili vintras en suda marborda Alasko, suda Kanado, plej parto de Usono, [[Bermudo]], [[Bahamoj]] kaj orienta [[Meksiko]].<ref name = Clement/>
* ''T. m. nigrideus'' reproduktiĝas el marborda norda [[Kebekio]] al [[Labradoro]] kaj [[Novtero]] kaj vintras el suda Novtero suden tra plej parto de orienta Usono al suda [[Luiziano]], suda [[Misisipio]] kaj norda [[Georgio]]. Ĝi estas uniforme pli malhela aŭ nigreca kape, kun malhelgriza dorso. La subaj partoj estas iom pli ruĝaj ol tiuj de la nomiga subspecio.<ref name = Clement/>
* ''T. m. achrusterus'' reproduktiĝas el suda [[Oklahomo]] orienten al Marilando kaj okcidenta Virginio kaj suden al norda [[Florido]] kaj la [[Meksika Golfo|Golfaj ŝtatoj]]. Ĝi vintras tra multe de la suda parto de la reprodukta teritorio. Ĝi estas pli malgranda ol la nomiga subspecio. La nigraj plumoj de la frunto kaj krono havas palgrizajn pintojn. La subaj partoj estas pli palaj ol tiuj de la nomiga subspecio.<ref name = Clement/>
* ''T. m. caurinus'' reproduktiĝas en sudorienta Alasko tra marborda [[Brita Kolumbio]] al [[Vaŝingtonio]] kaj nordokcidenta [[Oregono]]. Ili vintras el sudokcidenta Brita Kolumbio suden al centra kaj suda [[Kalifornio]] kaj orienten al norda [[Idaho]]. Ĝi estas iomete pli malgranda ol la nomiga subspecio kaj tre malhelkapa. La blanko de la pintoj de la du eksteraj vostoplumoj estas iom limigita.<ref name = Clement/>
* ''T. m. propinquus'' reproduktiĝas el sudorienta Brita Kolumbio, suda [[Alberto]], sudokcidenta [[Saskaĉevano]] suden al suda Kalifornio kaj norda [[Baja California]]. Ili vintras tra multe de la suda reprodukta teritorio kaj suden al Baja California. Ĝi estas samgranda aŭ iomete pli granda ol la nomiga subspecio ''T. m. migratorius'', sed pli pala kaj nuance pli brunecgriza. Ĝi havas tre malmulte da blanko en la pintoj de la du eksteraj vostoplumoj. Kelkaj birdoj, probable inoj, ne havas preskaŭ nenion ruĝan sube. Maskloj estas kutime pli malhelaj kaj povas montri palajn aŭ blankecajn flankojn de kapo.<ref name = Clement/>
* ''T. m. confinis'' reproduktiĝas super 1000 m en la altaj teroj de suda Baja California. Tiu formo estas specife distinga, kun palgrizbrunaj subaj partoj. Ĝi estas relative malgranda, kaj la plej pala subspecio, kun uniforma palgrizbrunaj kapo, vizaĝo kaj supraj partoj. Ili kutime malhavas iun ajn blankon en la pintoj de la du eksteraj vostoplumoj, kiuj havas blankajn bordojn. Ili estas foje klasitaj kiel separata specio, la Sanluka turdo,<ref name = Clement/> sed la [[American Ornithologists' Union]] rigardas ĝin kiel nura subspecio, kvankam en diferenca grupo el la aliaj rasoj.<ref name = AOU>{{
* ''T. m. phillipsi'' loĝas en Meksikio suden al centra [[Oaxaca]]. Ĝi estas iom pli malgranda ol la ''propinquus'' sed kun pli granda beko; la subaj partoj de la masklo estas malpli brikruĝaj ol tiuj de la du nomiga subspecio, kaj havas pli rustan nuancon.<ref name = Clement/>
== Aspekto ==
[[Dosiero:Immature Robin.jpg|
La nomiga subspecio de la Migra turdo estas 23 al 28 cm longa kun enverguro el 31 al 41 cm kaj mezaveraĝe pezas ĉirkaŭ 77 g.<ref name="ADW">{{cite web |last=Dewey |first=Tanya |coauthors=Middleton, Candice |title=''Turdus migratorius'' |url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Turdus_migratorius.html |year=2002 |work=Animal Diversity Web|publisher=[[University of Michigan]] Museum of Zoology |accessdate=2007-11-19}}</ref> La kapo varias el nigra al griza, kun '''blankaj okularkoj''' supre kaj sube.<ref name=Alderfer>{{
Ambaŭ seksoj estas similaj, sed la ino tendencas esti pli senkolora ol la masklo, kun bruna nuanco en kapo, brunaj supraj partoj kaj malpli brilaj subaj partoj. Tamen, kelkaj birdoj ne povas esti certe identigitaj en unu aŭ alia sekso nur laŭ la plumaro.<ref name=Clement/> Junuloj estas pli palaj ol la plenkreskaj maskloj kaj havas malhelajn punktojn en sia brusto,<ref name="ADW"/> kaj blankecajn flugilkovrilojn.<ref name=Alderfer/> Unujaruloj ne estas facila distingeblaj el plenkreskuloj, sed estas kutime pli senkoloraj, kaj eta porcentaĵo pluhavas kelkajn junulajn flugilkovrilojn aŭ aliajn plumojn.<ref name=Alderfer/>
== Distribuado kaj habitato ==
[[Dosiero:American Robin in tree at Marymoor Park.jpg|
Tiu [[Nearktiso|nearktisa]] birdo reproduktiĝas en plej parto de [[Nordameriko]], el [[Alasko]] kaj [[Kanado]] suden al norda [[Florido]] kaj Meksiko <ref name="All About Birds">{{
Spite aperon en la filmo ''[[Mary Poppins (filmo)|Mary Poppins]]'' "konstruante sian neston" en [[Londono]],<ref name = imdb>{{
|publisher=BBC |accessdate=2008-01-20}}</ref><ref name = birdguide>{{
|publisher= Birdguides|accessdate=2008-01-20}}</ref> La plej ĵusa vidaĵo en Britio okazis en januaro de [[2007]].<ref>[http://www.yorkshiretoday.co.uk/ViewArticle2.aspx?SectionID=55&ArticleID=1997214 "Village braced for invasion of twitchers as rare visitor flies in"], John Roberts, Yorkshire Post, 26a de januaro, [[2007]]</ref>
Linio 66:
=== Dieto ===
[[Dosiero:Turdus migratorius with worms 3.jpg|
La dieto de la Migra turdo ĝenerale konsistas el ĉirkaŭ 40 % de senvertebruloj, kiaj [[larvo|skarabolarvoj]], [[raŭpo]]j kaj [[arakido]]j, kaj 60 % de naturaj kaj kultivataj [[frukto]]j kaj [[bero]]j.<ref name="ADW"/> Ili ariĝas ĉe fermentitaj beroj de [[Pyracantha]], kaj en grandaj kvantoj montras ebrian konduton kian falon dum piedirado. Ili manĝas ĉefe surgrunde molajn senvertebrulojn, kaj trovas [[vermo]]jn per vidado, plukante ilin kaj eltirante ilin for.<ref name="All About Birds"/> Idoj manĝas ĉefe vermojn kaj aliajn molajn animalojn. En kelkaj areoj tiuj turdoj kaj ĉefe la marborda raso ''T. m. caurinus'' manĝas en strandoj, kie prenas insektojn kaj etajn moluskojn.<ref name = Clement/>
Linio 74:
Junuloj kaj ovoj de Migra turdo estas predataj de [[sciuro]]j, [[serpento]]j kaj kelkaj birdoj, kiaj la [[Blua garolo]], la [[Kiskulo]], la [[Larĝbeka korvo]] aŭ la [[Korako]].<ref name="ADW"/> Plenkreskuloj estas predataj ĉefe de [[akcipitro]]j, [[kato]]j kaj grandaj serpentoj, kvankam kiam manĝas are, la Migra turdo povas resti vigla kaj rigardi aliajn aranojn por detekti reagon al eventualaj predantoj.<ref name="ADW"/>
Oni scias, ke la Migra turdo malakceptas la ovojn de la [[molotro]]j, kaj tiele [[Nestoparazitado]] fare de la [[Brunkapa molotro]] estas rara. Eĉ kiam tio okazas la molotrido plej ofte ne survivas ĝis [[elnestiĝo]].<ref name= Wolfe>{{
=== Reproduktado ===
[[Dosiero:Animaldetectorrobineggs.jpg|La nesto estas ĉirkaŭ 13 cm.|
[[Dosiero:American_Robin_Nest.jpg|Nesto ĉe homa habitato en Bellevue,WA.|
La Migra turdo ekreproduktiĝas tuj post la reveno al la somera teritorio. Ĝi estas unu de la unuaj nordamerikaj birdospecioj kiuj ovodemetas, kaj kutime faras 2 aŭ 3 ovodemetadon ĉiun reproduktan sezonon, kio daŭras el aprilo al julio.<ref name="ADW"/>
La nesto estas komune lokita je 1.5 al 4.5 m supergrunde en densa arbusto aŭ sur forko inter du aŭ tri branĉoj, kaj estas konstruita de la ino sola. La ekstera konstruaĵo konsistas el lignaj herberoj, bastonetoj, papero kaj plumoj. Tio estas kovrata per koto kaj kuzenata per molaj herberoj aŭ aliaj mildaj materialoj. Novan neston oni konstruas por ĉiu ovodemetado, kaj en nordaj areoj la unua ovodemetado estas kutime lokata en ĉiamverda arbo aŭ arbusto, dum postaj ovodemetadoj estas lokataj en [[Falfolia planto|decidua]] arbo.<ref name="ADW"/> La Migra turdo ne evitas timide la homajn setlejojn.<ref> {{cite web | title = Backyard Birding Information - How to Attract Robins | publisher = The Ornate Bird Garden | url = http://www.ornatebirdgarden.com/html/robins.html | accessdate = 2007-11-27}} </ref>
[[Dosiero:AmericanRobinChicksInNest 1.jpg|
Ĉiu ovodemetado konsistas el 3 al 5 helbluaj ovoj kaj la kovadon faras nur la ino. La idoj eloviĝas post 14 tagoj, kaj [[elnestiĝo]] okazas post du pliaj semajnoj. Ĉiu ido forlasas la neston du tagojn post la antaŭa.<ref name="ADW"/> La frumalkapablaj idoj estas nudaj kaj havas fermitajn okulojn dem kelkaj tagoj post [[eloviĝo]].<ref name = IWRC>{{
|publisher= International Wildlife Rehabilitation Council | accessdate=2008-01-21}}</ref> Dum la idoj estas ankoraŭ junaj, la patrino jam komencas rereproduktiĝi konstante. Kiam ili estas pli aĝaj, la patrino zorgas ilin nur dumnokte aŭ dum malbona vetero. Eĉ post elnestiĝo, la junuloj ĉirkaŭsekvos siajn gepatrojn kaj petos al ili manĝaĵojn. Junuloj kapablas flugi du semajnojn post elnestiĝo.<ref name="ADW"/>
[[Dosiero:Robin chick 2 Galawebdesign.jpg|
Ambaŭ gepatroj aktivas por protekti kaj zorgi la idojn ĝis kiam ili lernas manĝi per si mem. Plenkreskula turdo alarmalvokas kaj fal-superflugas predantojn, inklude katojn, hundojn kaj homojn kiuj alvenas ĉe la idojn. Idoj kapablas flugi mallongajn distancojn post elnestiĝo. Flugiloj de junuloj disvolviĝas rapide, kaj nur post paro da semajnoj ili jam estas lertaj flugantoj. La [[kamuflado|kriptokoloraj]] junuloj ripozas sur arbustoj aŭ arboj por protekto el predantoj. Birdoringistoj trovis, ke nur 25 % de junuloj survivas la unuan jaron.<ref name="ADW"/> La plej longa konata vivo de Migra turdo en naturo estas de '''14 jaroj'''; la mezaveraĝa vivespero estas de ĉirkaŭ 2 jaroj.<ref name="ADW"/>
Linio 93:
La masklo de Migra turdo, kiel ĉe multaj turdoj, havas belan, kompleksan kaj preskaŭ konstantan kanton. Ties kanto estas komune priskribita kiel ''kontentiga'' kristnaska kanto, formata de diskretaj unuoj, ofte ripetataj, kaj kunigitaj en serio kun mallongaj mezaj paŭzoj.<ref name="Bull87">{{cite book |author=Bull J, Farrand, J Jr |title=Audubon Society Field Guide to North American Birds:Eastern Region |year=1987 |publisher=Alfred A. Knopf |pages = 469|location=New York |isbn=0-394-41405-5 }}</ref> La kanto varias laŭregione, kaj ties stilo varias laŭ tagopartoj. La kantoperiodo estas el frua marto en Kalifornio al malfrua julio aŭ frua aŭgusto; kelkaj birdoj, ĉefe en oriento, kantas foje en septembro aŭ malfrue. La Migra turdo estas ofte inter la unuaj kantobirdoj kantantaj je mateniĝo kaj inter la lastaj je sunsubiro. Ili kutime kantas el alta ripozejo en arbo.<ref name="ADW"/> La kanto de ''T. m. confinis'' estas pli malforta ol tiu de la nomiga subspecio, kaj malhavas klarajn notojn.<ref name=Clement/>
{{
Aldone al ĝia kanto, la Migra turdo havas nombron de alvokoj uzataj por komuniki specifan informon. Kiam grundopredanto alproksimiĝas sed ne rekte minacas, turdoj faras ian ''piik!! tut tut tut tut...'' avertalvokon, ofte antaŭata de eksploda ''siiĉ iiĉ-iĉ-iĉ''. Kiam nesto de Migra turdo estas rekte minacata, alian alvokon ''hi-hi-hi-hi'' oni uzas, kies sonoj estas kvazaŭ de ĉevalbleko. Eĉ dum nestosezono, kiam turdoj montras plej konkurecan kaj teritorian kutimaron, ili povas ankoraŭ arixgi por kune forpeli predanton.<ref name=Clement/>
== Kulturo ==
La Migra turdo estas la [[Listo de usonaj ŝtataj birdoj|ŝtata birdo]] de [[Konetikuto]], [[Miĉigano]] kaj [[Viskonsino]].<ref name="50 States">{{
La popolo [[Tlingitoj]] de Nordokcidenta Nordameriko konsideras tiun turdon kiel kultura heroo kreata de [[korako]] por kontentigi la popolon per ties kanto.<ref name = "Cooper92">{{cite book |last=Cooper |first=JC |title=Symbolic and Mythological Animals |pages=194 |year=1992 |publisher= Aquarian Press |location=London |isbn=1-85538-118-4}}</ref>
La Migra turdo estis konsiderata [[simbolo]] de [[printempo]].<ref>{{cite book | last = Durant | first = Alan | coauthors = Fabb, Nigel | year = 1995 | title = Literary Studies in Action | publisher = Routledge | pages = 75 | url = http://books.google.com/books?id=ZqAOAAAAQAAJ&pg=PA75&dq=Robin+symbol+spring&lr=&ei=H5mjR5b2DYXUiwHYzqShCg&sig=IejZ7I7Ts5YxvTO0-hMKTkYpQH4 | accessdate = 2008-02-01}}</ref> Konata ekzemplo estas poemo de [[Emily Dickinson]], "I Dreaded That First Robin So". Inter aliaj poemoj de la [[19a jarcento]] pri la unua turdo de la printempo estas "The First Robin" (La unua turdo) de Dro. William H. Drummond, kiu laŭ lia edzino baziĝis sur superstiĉo de [[Kebekio]] laŭ kiu tiu kiu vidas la unuan turdon de la printempo havos bonan sorton.<ref>{{cite book |last = Drummond | first = William Henry |
Usonaj popolaj kantoj aperigantaj tiun birdon estus "When the Red, Red Robin Comes Bob, Bob, Bobbin' Along", de [[Harry M. Woods]]<ref>{{cite web | title = Sheet music for "When the Red, Red Robin Comes Bob, Bob, Bobbing Along" - Ruth Etting | work = The Ruth Etting Web Site | date = 1997–2007 | url = http://www.ruthetting.com/album/redredrobin.asp | accessdate = 2008-02-07}} .</ref>, sukceskanto de [[Al Jolson]] kaj aliaj, kaj "Rockin' Robin", de Roger Thomas kaj sukceskanto de [[Bobby Day]] kaj aliaj.
Linio 107:
Kvankam la superheroo de [[Bildliteraturo]] nome [[Robin (superheroo)|Robin]] (''robin'' estas [[Turdo]] aŭ [[Ruĝgorĝulo]] en [[angla]]) estis inspirita de bildo de [[N. C. Wyeth]] pri [[Robin Hood]],<ref>{{cite journal | last = Groth | first = Gary | date = 15 October 2005 | title = [[Jerry Robinson]] | journal = The Comics Journal | issue = 271 | url = http://www.tcj.com/index.php?option=com_content&task=view&id=350&Itemid=48 | accessdate = 2008-02-07}}</ref> posta versio montris, ke la patrino kromnomis lin Robin ĉar li naskiĝis la unuan tagon de la printempo.<ref> E. Nelson Bridwell kaj Ross Andru kun Mike Esposito, ''The Origin of Robin'',[[Batman]], vol 1, issue 213,,Julio-Aŭgusto, 1969, DC Comics.</ref> Lia ruĝa ĉemizo sugestas la birdan ruĝan bruston.
== Referencoj==<!-- Condor105:130. WilsonBull18:47. -->
{{Referencoj}}
== Vidu ankaŭ ==
Linio 117:
== Eksteraj ligiloj ==
{{Commons|Turdus migratorius}}
{{
* [http://enature.com/fieldguides/detail.asp?allSpecies=y&searchText=robin&curGroupID=1&lgfromWhere=&curPageNum=2 eNature.com profile]
* [http://www.learner.org/jnorth/tm/robin/AlbinoRobins.html Albinismo ĉe Migra turdo]
* [http://depts.washington.edu/natmap/facts/american_robin_712.html Faktoj pri Migra turdo] - natura historio, mapoj kaj fotoj
* [http://web.archive.org/web/20070616084432/http://web.mac.com/wildlifeweb/iWeb/Robin-Facts/ Faktoj kaj fotoj pri Migra turdo]
* [http://web.archive.org/20060816035350/web.mac.com/wildlifeweb/iWeb/Robin/American_Robin.html Nestokutimo ĉe Migra turdo] – fotoj kaj observado
* [http://www.sdakotabirds.com/species/american_robin_info.htm Informaro kaj fotoj de Migra turdo] - Suddakotaj Birdoj kaj Birdumo
Linio 127:
* [http://www.learner.org/jnorth/tm/robin/Dictionary.html Voĉo de Migra turdo]
* [http://ibc.hbw.com/ibc/phtml/especie.phtml?idEspecie=5989 Filmoj de Migra turdo] ĉe Interreta Birdokolekto
* [http://www.vivanatura.org/sounds/American%20Robin%20(Turdus%20migratorius).wav American_Robin.wav] -
* [http://web.archive.org/20061202224547/lakecounty.typepad.com/life_in_lake_county/2006/08/immediate_occup.html] – Eseo pri la etimologio de la nomo.
* [http://www.learner.org/jnorth/images/graphics/n-r/RobinNestBoxPlans_Henderson.jpg]
|