Gavar: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
AndyHM (diskuto | kontribuoj) Etikedo: redakto de fonto je 2017 |
AndyHM (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto Etikedo: redakto de fonto je 2017 |
||
Linio 1:
{{Informkesto urbo|regiono-ISO=AM}}
'''Gavar''' ([[Armena lingvo|armene]]: Գավառ), estas urbo kaj urba municipa komunumo en [[Armenio]] funkcianta kiel administra centro de la provinco [[Gegharkunik]]. Ĝi situas inter la altaj montoj de [[Geghama montaro|Gegham]] okcidente de [[Sevan|lago Sevan]], kun meza alteco de 1982 metroj super la marnivelo. Situanta 98 kilometrojn oriente de la landa ĉefurbo [[Erevano]], la urbo havis 20 765 loĝantojn laŭ la censo de 2011. Laŭ la oficiala takso de 2016, la loĝantaro de Gavar estas 19.500.<ref>[http://www.armstat.am/file/article/nasel_01.01.2016.pdf Supozata loĝantaro de Armenio estas ĉ. 01.01.2016]</ref>
La regiono ĉirkaŭ Gavar enhavas plurajn gravajn kulturajn kaj religiajn monumentojn: La mezepoka [[tombejo Noraduz]] kun multaj [[Ĥaĉkaro|ĥaĉkaroj]], la monaĥejo Hajravank sur monteto tuj apud la [[Sevan|lago Sevan]] kaj monaĥejo Hacarat. Gavar estas grava eduka kaj ekonomia centro de la provinco Gegharkunik, kun pluraj lernejoj, biliotekoj kaj ŝtata urba universitato. La kuirarto de la urbo similas al la cetera armena kuirarto sed ankaŭ konservas pladojn el la origina devenloko de ĝiaj fondintoj.
Linio 15:
La urbo estis konata kiel ''Nor Bajezet'' aŭ ''Novo-Bajazet'' ĝis 1959, nomita laŭ la okcidenta armena urbo Bajazet (historie konata kiel Darojnk kaj Arŝakavan). Inter 1959 kaj 1995, la urbo estis konata kiel ''Kamo'', nomita laŭ la bolŝevika revoluciulo [[Kamo (bolŝeviko)|Kamo]] (Simon Ter-Petrosjan). La [[4-a de decembro|4-an de decembro]] [[1995]] la urbo renomiĝis ''Gavar'', kio signifas ''distrikto'' aŭ ''provinco'' en la [[armena lingvo]].
Kvankam ĝia oficiala nomo estas Gavar, la lokanoj nomas ĝin ''Kjavar ''(Քյավառ) ekde la [[19-a jarcento]].<ref>{{citaĵo el la reto|titolo=Գեղարքունիքի ավանդապատումները|url=http://hzham.am/%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB-%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/|retejo=hzham.am|citaĵo=Գավառ, որը ժողովրդի մեջ գործածական է Քյավառ ձևով|alirdato=2015-03-22|arkivurl=https://web.archive.org/web/20160303210254/http://hzham.am/%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB-%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/|arkivdato=2016-03-03}}</ref><ref>{{citaĵo el la reto|titolo=Գեղարքունիք [Gegharkunik]|url=http://gegharkunik.agro.am/index.php?id=1996|retejo=agro.am|lingvo=armene|quote=Նախկինում բնակավայրի Գավառ անվանումը տեղացիների կողմից աղավաղվելով դարձել է Քյավառ:}}</ref>
== Historio ==
Linio 22:
Gavar estis fondita kiel Novo-Bajazet (Nova Bayazit) en 1830 ĉirkaŭ 8 km okcidente de la [[Sevan|lago Sevan]], de armenaj migrantoj de la urbo Bajazit (historie konata kiel Darojnk kaj Arŝakavan) de la [[Otomana Imperio]]. La loĝloko atingis la statuson de urbo en 1850.
Tamen la areo de nuntempa Gavar estis loĝata ekde la [[Bronzepoko|bronza epoko]]. Multaj historiaj tomboŝtonoj, devenantaj de la dua jarmilo a.K., estas eltrovitaj en Gavar. La restaĵoj de [[Ciklopa konstruado|ciklopa fortikaĵo]] devenanta de la frua [[Ferepoko]], troviĝas sur monteto en la centro de la urbo. Oni supozas, ke la fortikaĵo estis la reĝa ĉefurbo de la regiono Velikuĥi ene de la regno [[Urarto]]. Ĝi estis ĉirkaŭita de pli ol 22 malgrandaj fortikaĵoj. La regiono Velikuĥi estis konkerita de la urarta reĝo [[Sarduri la 2-a]]. Lia filo, [[Rusa la 2-a]] renomis la fortikaĵon honore al [[Ĥaldo|Ĥaldi]]; unu el la tri ĉefaj diaĵoj de Urarto. La Arcvakar-najbareco de Gavar ankaŭ estas hejmo de alia ferepoka fortikaĵo, devenanta de la dua jarmilo a.K.<ref>[http://www.findarmenia.com/eng/sights/gavar/ Find Armenia:Gavar]|dato=2010-08-22 }}</ref>
Post la establado de la praa [[Reĝlando Armenio]], la teritorio de nuntempa Gavar estis inkludita ene de la kantono Gegharkunik norde de la historia provinco [[Sjuniko (historia provinco)|Sjunik]] de [[Granda Armenio]].
Multaj aliaj mezepokaj monumentoj, inkluzive de monaĥejoj, [[Ĥaĉkaro|ĥaĉkaroj]] (krucŝtonoj), tomboŝtonoj kaj kapelo ankaŭ troviĝas en la urbo. La kvartalo Hacarat (aparta vilaĝo ĝis la 1960-aj jaroj) estas hejmo de la monaĥejo Hacarat kun 2 preĝejoj devenantaj de la 7-a kaj 19-a jarcentoj.<ref>[http://www.findarmenia.com/eng/sights/hacarat Hatsarat, Gegharkunik]</ref>
Dum la jarcentoj, la areo de nuntempa Gavar estis grave detruita, kun la plej nova okazanta detruo dum la 17-a jarcento, kiam ĝi estis detruita de ŝaho Abas la 1-a de Persio.
Linio 32:
En 1828, post la [[Rusa-Persa Milito (1826-1828)|Rusa-Persa Milito]], la regiono de Gegharkuni, kiel parto de la [[Ĥanato de Erevano|Erevana Ĥanlando]], estis transdonita al la [[Rusia Imperio|Rusa Imperio]] kiel rezulto de la [[Traktato de Turkmenĉajo|Traktato de Turkmenĉaj]] subskribita la 21an de februaro 1828. En 1830, la armenaj migrantoj de Bajazit fondis la vilaĝon Novo-Bajazet. Kun la establado de la [[Erevana gubernio|Erevana Gubernio]] en 1850, Novo-Bajazet iĝis la centro de la lastatempe formita ''Novobajazetskij Ujezd''.
Novo-Bajazet, kune kun multaj aliaj regionoj de [[orienta Armenio]] iĝis parto de [[Sovetunio]] en decembro 1920. Post atingado de la statuso de urbotipa setlejo en 1950, la urbo iom post iom kreskis tra la jaroj. En 1959, la urbo estis konata kiel Kamo, nomita laŭ la bolŝevika revoluciulo [[Kamo (bolŝeviko)|Kamo]]. Ĝi iam estis hejmo de 36 400 homoj komence de la 1980-aj jaroj.<ref>[http://www.kyavar.com/gavar_history.html Gavar portal:Kyavar]</ref>
Post la sendependeco de Armenio, la urbo renomiĝis ''Gavar '' en 1995 kaj fariĝis la provinca centro de la nove establita provinco [[Gegharkunik]]. Tamen granda parto de la sovetepoka infrastrukturo de la urbo kolapsis kaj la industria kapablo baraktis. Rezulte, la loĝantaro de Gavar draste malpliiĝis al 23 302 laŭ la censo de 2001, kaj poste al 20 765 laŭ la censo de 2011.
Linio 38:
== Urbocentro ==
[[Dosiero:Infanvartejo de Gavar.jpg|eta|maldekstre | thumb | Soveta modernisma konstruaĵo de Gavar.]]
Gavaro estas nepre sovetepoka urbo. Ĝi estis malgranda urbeto en la 19-a jarcento de kiam konserviĝas kelkaj strukturoj kiaj lernejoj, rusiaj koloniaj konstruaĵoj tipaj de kaŭkazaj landoj kaj la preĝejo de Surb Karapet. Dum la 1930-aj jaroj komenciĝis la plivastigo kaj urbigo de Gavar. El tiu epoko restas pluraj stalinismaj konstruaĵoj. En la 1950-aj kaj 1960-aj jaroj la urbo atingis sian pintan arkitekturan momenton kiam la registarejoj estis konstruitaj ĉirkaŭ la katedralo Sankta Dipatrino, la plej alta en Armenio ĝis la 1990-aj jaroj.<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://meteo-climat-bzh.dyndns.org/index.php?page=stati&id=725|titolo=Météo Climat stats for Gavar |eldoninto=Météo Climat|alirdato=11an de novembro 2019}}</ref>
La urbo, same kiel la tuta lando, suferis la konsekvencojn de la dissolvo de Sovetio kaj multaj konstruaĵoj ĝis nun troviĝas en malbona situacio, aliaj jam falis pro nezorgado. Lastatempe la ĉefa placo de la urbo estis renovigita samkiel aliaj malpli signifaj rekonstruadoj.
Linio 48:
La urbo estas ĉirkaŭita de kelkaj vilaĝoj inkluzive de [[Noratus]] de la oriento, [[Karmirgjugh]] kaj [[Gandzak]] de la sudo.
Gavar havas humidan kontinentan ([[klimata klasifiko de Köppen]]) klimaton, kiun karakterizas malvarmaj vintroj kaj varmaj someroj. La jara pluvado estas 450 mm.<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://meteo-climat-bzh.dyndns.org/listenormale-1981-2010-1-p14.php|titolo=Moyennes 1981-2010 Arménie|lingvo=fr|alirdato=11an de novembro 2019}}</ref>
== Demografio ==
Linio 55:
== Religio ==
[[Dosiero:Katedralo kaj parko de Gavar.jpg|thumb | 250px |La urba katedralo.]]
Homoj de Gavar estas ĉefe kristanoj kaj apartenas al la [[Armena Apostola Eklezio]]. La urbo havas multajn mezepokajn kapelojn kaj preĝejojn. La Preĝejo Surb Karapet de 1848 estas inter la bone konservitaj preĝejoj en Gavar. La Katedralo de la Sankta Diatrino de Gavar estas la sidejo de la Diocezo de Gegharkunik de la Armena Eklezio. Ĝi estis konstruita en 1905 ĉe la centra placo de la urbo, kun la klopodoj de tiama episkopo Ĥoren Muradbegjan kun helpo de la lokaj civitanoj. Ĝis la fino de la 1990-aj jaroj ĝi estis la plej alta preĝejo en [[Armenio]] laŭ alteco.<ref>[https://armenpress.am/arm/news/699929/ Surp Karapet Church of Gavar]</ref>
La urbo ankaŭ estas hejmo de multaj aliaj preĝejoj inkluzive de:
Linio 107:
== Sporto ==
Piedpilko kaj ŝako estas popularaj en la urbo. La sporta lernejo de Gavar estis malfermita en 1971 kaj nuntempe donas trejnadon en multaj teamaj kaj individuaj sportoj, inkluzive [[Luktosporto|luktosporton]], [[Korbopilko|korbopilkon]], [[Fucalo|fucalon]], [[Boksado|boksadon]], [[Halterlevado|halterlevon]], ktp.<ref>[http://www.gavariqaghaqapetaran.am/structures/gavarhi-marzadprots-hoak Gavar sports school]</ref>
Hovhannes Goharjan el Gavar, ludis por la nacia futbala teamo de Armenio en 2009-2010.
En decembro 2011, la fama armena ludanto [[Henriĥ Mĥitarjan]] vizitis la urbon kune kun la prezidanto de la FFA Ruben Hajrapetjan por bonfaraj celoj.<ref>[http://www.1in.am/49217.html Henrikh Mkhitaryan and Ruben Hayrapetyan visited Gavar]</ref>
== Elstaraj gavaranoj ==
| |||