Praarmena lingvo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Talnat (diskuto | kontribuoj) halto > plozivo |
AndyHM (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto Etikedo: redakto de fonto je 2017 |
||
Linio 7:
La [[armenoj]], laŭ Diakonoff, estis rezulto de amalgamo de la hurianoj kaj [[Urarto|urartanoj]], [[luvidoj]] kaj [[muŝkianoj]]. Post alvenado en ĝia historia teritorio, praarmenoj ŝajnis havi spertitan masivan influon sur parto de la lingvoj kiujn poste ĝis anstataŭis. Armena fonologio, ekzemple, ŝajnas esti tre influita de la urarta, kiu povas indiki longan periodon de [[dulingvismo]].
== Difino ==
La praarmena, kiel la komuna prapatro de nur unu lingvo, ne havas klaran difinon de la termino. Ĝi ĝenerale inkluzivas diversajn praajn stadiojn de la armena inter la prahindeŭropa kaj la plej fruaj atestoj de la klasika armena .
Ĝi do ne estas pra-lingvo strikte sence, sed "praarmeno" estas termino, kiu fariĝis ofta sur la kampo. <sup>[ ''citaĵo bezonis'' ]</sup>
La plej frua atesto de la armena estas la 5-a-jarcenta Biblia traduko de Mesrop Mashtots . La pli frua historio de la lingvo estas neklara kaj temo de multaj spekuladoj. Estas klare, ke la armena estas hindeŭropa lingvo, sed ĝia evoluo estas maldiafana.
Ĉiukaze la armena havas multajn tavolojn de pruntvortoj kaj montras spurojn de longa lingva kontakto kun anatoliaj lingvoj kiel la luva kaj hitita , Huriana-Mitania , urro-urartaj lingvoj, semidaj lingvoj kiel la akada kaj la aramea , kaj iranaj lingvoj kiel la persa kaj Parto . La armena havas ankaŭ malpli grandan influon de la greka kaj la araba.
== Fonologia disvolviĝo de praarmena ==
La ''praarmenaj sonŝanĝoj'' estas diversaj kaj ekscentraj (kiel ''* dw-'' donantaj ''erk-'' ) kaj, en multaj kazoj, necertaj. Tio malhelpis la armenan esti tuj rekonita kiel hindeŭropa branĉo memstare, kaj oni supozis ĝin simple tre diverĝa irana lingvo ĝis Heinrich Hübschmann establis sian sendependan karakteron en 1874.
En iuj kuntekstoj, la aspiritaj haltoj plue reduktiĝas al ''w'' , ''h'' aŭ nul en la armena: proto-hindeŭropa (akuzativo) ''* pódm̥'' "piedo"> armena ''otn'' kontraŭ greka (akuzativo) ''póda'' , proto-hindeŭropa ''* tréyes'' "tri"> armena ''erekʿ'' kontraŭ greka ''treis'' .<blockquote>La armenoj laŭ Diakonoff, tiam estas amalgamo de la hurianoj (kaj urartanoj ), luvianoj kaj muŝki . Post alveno en ĝian historian teritorion, praarmeno ŝajnus esti spertinta amasan influon parte de la lingvoj, kiujn ĝi fine anstataŭigis. Armena fonologio , ekzemple, ŝajnas esti tre trafita de urartiano, kiu eble sugestas longan dulingvismon. </blockquote>
{| class="wikitable"{| class="wikitable"
|+PIE-konsonantoj en la armena
!PIE
!Armena
!Specialaj Disvolviĝoj
|-
|'''* p'''
|h
|Ø, w, pʿ
|-
|'''* t'''
|tʿ
|y, d
|-
|'''* ḱ'''
|s
|š (PIE ''* ḱw> Arm.š)'' , Ø
|-
|'''* k'''
|kʿ
|x, g, čʿ
|-
|'''* kʷ'''
|kʿ
|x, g, čʿ
|-
|'''* b'''
|p
|
|-
|'''* d'''
|t
|
|-
|'''* ǵ'''
|ĉ
|
|-
|'''* g'''
|k
|ĉ
|-
|'''* gʷ'''
|k
|ĉ
|-
|'''* bʰ'''
|b
|w
|-
|'''* dʰ'''
|d
|ǰ
|-
|'''* ǵʰ'''
|j
|z
|-
|'''* gʰ'''
|g
|ǰ
|-
|'''* gʷʰ'''
|g
|ǰ, ž
|-
|'''* s'''
|h
|s, Ø, * kʿ
|-
|'''* h₁'''
|Ø
|e-
|-
|'''* h₂'''
|h
|a-, Ø
|-
|'''* h₃'''
|h
|a-, Ø
|}
Diakonoff (1985) kaj Greppin (1991) etimologias plurajn malnovajn armenajn vortojn kiel havantajn eblan urro-urartian originon:
* ''agarak'' "kampo" de Hurrian ''awari'' "kampo";
* ''ałaxin'' "sklavino" de Hurrian ''al (l) a (e) ḫḫenne'' ;
* ''arciw'' "aglo" de Urartian ''Arṣiba'' , propra nomo kun supozata signifo de "aglo";
* ''arta'' "kampo" de Huriana ''arde'' "urbo" (malakceptita de Diakonoff kaj Fournet);
* ''astem'' "riveli onian devenon" de Hurrian ''ašti'' "virino, edzino";
* ''caṙ'' "arbo" de urarta ''ṣârə'' "ĝardeno";
* ''cov'' "maro" de urarta ''ṣûǝ'' "(enlanda) maro";
* ''kut'' "greno" de Huriana ''kade'' "hordeo" (malakceptita de Diakonoff; pli proksime al greka ''kodomeýs'' "hordeo-rostilo");
* ''maxr'' ~ ''marx'' "pino" de ''Huriana māḫri'' "abio, junipero";
* ''pełem'' "elfosi, elfosi" el urarta ''stako'' "kanalo", huriana ''pilli'' (malakceptita de Diakonoff);
* ''salor'' ~ ''šlor'' "pruno" de Hurrian * ''s̄all-orə'' aŭ Urartian * ''šaluri'' (kp. akada ''šallūru'' "pruno");
* ''san'' "kaldrono" de urarta ''sana'' "kaldrono, poto";
* ''sur'' "glavo", de Urarta ''šure'' "glavo", ''Huriana šawri'' "armilo, lanco" (konsiderata duba de Diakonoff);
* ''tarma-ǰur'' "fonta akvo" de ''Huriana tarman (l) i'' "fonto";
* ''ułt'' "kamelo" de ''Huriana uḷtu'' "kamelo";
* ''xarxarel'' "detrui" de urarta ''harhar-š-'' "detrui";
* ''xnjor'' "pomo" de Hurrian ''ḫinzuri'' "pomo" (mem el akada ''hašhūru'' , ''šahšūru'' ).
Arnaud Fournet proponas pliajn pruntitajn vortojn.
| |||