Gvatemala Enlanda Milito: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
Linio 1:
[[File:Exhumation in the ixil triangle in Guatemala.jpg|thumb|250px|right|alt=Ixil people carrying exhumed bodies|[[Iŝiloj]] portas elterigitajn kadavrojn de siaj parencoj mortigitaj en la Gvatemala Enlanda Milito.]]
La '''Gvatemala Enlanda Milito''' estis [[interna milito]] en [[Gvatemalo]] luktita el 1960 ĝis 1996 inter la registaro de [[Gvatemalo]] kaj variaj [[Politika maldekstro|maldekstremaj]] ribelaj grupoj.
==Historio== Tiuj grupoj estis subtenitaj dekomence fare de etnaj [[Majaoj|majaaj]] indiĝenoj kaj de "ladino" mestizaj kamparanoj, kiuj kune formas la kamparanan malriĉularon. La registaraj fortoj estis kondamnitaj pro la misfaro de [[genocido]] kontraŭ la majaoj de Gvatemalo dum la enlanda milito kaj pro ampleksa perforto kontraŭ la [[homaj rajtoj]].<ref>{{cite news|last=Navarro|first=Mireya|date=26a de februaro 1999|title=Guatemalan Army Waged 'Genocide,' New Report Finds|url=https://www.nytimes.com/1999/02/26/world/guatemalan-army-waged-genocide-new-report-finds.html|work=[[The New York Times]]|access-date=10a de novembro 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170227215408/http://www.nytimes.com/1999/02/26/world/guatemalan-army-waged-genocide-new-report-finds.html|archive-date=27a de februaro 2017|url-status=live}}</ref> La kunteksto de la lukto estis bazita sur longdaŭraj aferoj de maljusteco de la terdistribuado; eŭrop-devenaj loĝantoj kaj eksterlandaj kompanioj, kiel la usona [[United Fruit Company]], estis dominantaj la kontrolon super multo de la tero, konflikte kontraŭ la kamparanaj malriĉuloj. Demokrataj balotadoj dum la Gvatemala Revolucio en 1944 kaj 1951 enkondukis popularajn maldekstrismajn registarojn al la povo. Tamen [[Operaco PBSUCCESS|Uson-estrita puĉo]] en 1954 instalis la militistan reĝimon de [[Carlos Castillo Armas]], kiu estis sekvita de serio de dekstremaj militistaj diktatoroj.
Linio 13 ⟶ 15:
En ruraj areoj, kie la insurekciantoj retenis siajn sekurejojn, la subpremado kvantis la tutan mortigadon de la kamparanoj kaj la registarajn masakrojn de tutaj vilaĝoj. Tio okazis unue en la departementoj Izabal kaj Zacapa (1966–68), kaj en la majoritate majaj okcidentaj altaj teroj el 1978 antaŭen. Komence de la [[1980-aj jaroj]], la ampleksa mortigado de majajoj estis konsiderata kiel je skalo de [[genocido]]. Plej da rompoj de homaj rajtoj estis faritaj de militistoj, policanoj kaj spionservanoj. Viktimoj de la subpremado estis [[indiĝenoj|indiĝenaj]] aktivuloj, supozitaj opoziciantoj de la registaro, revenintaj rifuĝintoj, kritikemaj akademiuloj, studentoj, maldekstruloj, sindikatistoj, religiaj laboristoj, ĵurnalistoj kaj [[stratobubo]]j.{{sfn|Uppsala Conflict Data Program|n.d.|p=}} La "Comisión para el Esclarecimiento Histórico" ĉirkaŭkalkulis, ke la registaraj fortoj fifaris 93% el la perfortoj kontraŭ la homaj rajtoj en la konflikto, kaj 3% faritaj de la [[gerilo]]j.<ref>{{cite news|date=1 February 1997|title=Truth Commission: Guatemala|url=https://www.usip.org/publications/1997/02/truth-commission-guatemala|access-date=7a de aprilo 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180406172030/https://www.usip.org/publications/1997/02/truth-commission-guatemala|archive-date=6a de aprilo 2018|url-status=live}}</ref>
[[Dosiero:ElQuicheGUAT.PNG|eta|En la [[Departemento Kiĉeo]] okazis multnombraj murdoj fare de la registaraj partianoj.]]
En 2009, tribunaloj de Gvatemalo kondamnis Felipe Cusanero, nome unua persono punita pro la krimo ordoni perfortajn malaperojn.
En 2013 la registaro ordonis juĝan proceson de la iama prezidento [[Efraín Ríos Montt]] pro akuzoj de [[genocido]] pro la murdoj kaj malaperoj de pli ol 1700 indiĝenaj majaaj [[Iŝiloj]] dum sia regado de 1982–83. La akuzoj de genocido estis bazitaj sur la informo de la ''"Memoria del Silencio"'' – preparita de Komisiono por Historia Klarigo nomumita de Uuiĝintaj Nacioj. La Komisiono konkludis, ke la registaro povis esti farante genocidon en [[Quiché]] inter 1981 kaj 1983.<ref name=ceha> Comisión para el Esclarecimiento Histórico: Agudización (1999). [https://web.archive.org/web/20130415235518/http://shr.aaas.org/guatemala/ceh/mds/spanish/cap1/agud.html "Agudización de la Violencia y Militarización del Estado (1979–1985)".] Guatemala: Memoria del Silencio. Arkivita el la originalo en la 6a de majo 2013. Alirita la 17an de oktobro 2020. </ref>
==Notoj==
<references/>
==Bibliografio==
* Anderson, Scott (1986). Inside the League: the shocking exposé of how terrorists, Nazis, and Latin American death squads have infiltrated the world Anti-Communist League. Dodd Mead. ISBN 9780396085171.
* Archivo Histórico de la Policía Nacional (2013). From Silence to Memory: Revelations of the AHPN (PDF). Eugene, OR: University of Oregon Libraries. ISBN 978-0-985-82041-1.
* Carothers, Thomas (1993). In the Name of Democracy: U.S. Policy Toward Latin America in the Reagan Years. University of California Press. ISBN 9780520073197.
* Grandin, Greg (2007). Empire's Workshop: Latin America, the United States, and the Rise of the New Imperialism. Holt Paperbacks. ISBN 9780805077384.
* Jonas, Susanne. The Battle for Guatemala: Rebels, Death Squads, and U.S. Power, 1991.
== Eksteraj ligiloj ==
{{commons category-inline|Civil war in Guatemala|Guatemalan Civil War}}
* [https://web.archive.org/web/20140407084403/http://www.uzonreport.com/?page_id=168 Guatemala After the War – Photographs by Jorge Uzon]
* [http://peacemaker.un.org/document-search?keys=&field_padate_value%5Bvalue%5D%5Bdate%5D=&field_pacountry_tid=Guatemala&field_paconflict_tid%5B%5D=1 Key agreements in the Guatemalan peace process]
* [https://web.archive.org/web/20070202183112/http://shr.aaas.org/guatemala/ceh/report/english/toc.html Guatemala Memory of Silence] report by the Historical Clarification Commission (Truth Commission)
* [https://web.archive.org/web/20130209070558/http://shr.aaas.org/guatemala/ciidh/qr/english/index.html "State Violence in Guatemala, 1960–1996: A Quantitative Reflection"]
{{Bibliotekoj}}
[[Kategorio:Enlandaj militoj]]
[[Kategorio:Gvatemala Enlanda Milito| ]]
[[Kategorio:Etna purigado]]
[[Kategorio:Revolucioj]]
[[Kategorio:Genocidoj]]
[[Kategorio:CIA]]
| |||