5-a de marto: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
→‎Eventoj: Katina Instituto - kompletigo
Neniu resumo de redakto
Linio 1:
{{KalendaroMarto}}
{{marto}}
La '''5-a de marto''' estas la 64-a tago de la jaro (la 65-a en [[superjaro]]j) laŭ la [[gregoria kalendaro]]. 301 tagoj restas.
 
Je la 5-a de marto okazis, interalie:
Linio 28:
* [[1894]]: Franca astronomo kaj [[meteologo]] [[Fernand Courty]] malkovris asteroidon [[387 Akvitanio|Akvitanio]]
* [[1904]]: Serba [[elektrotekniko|elektroteknikisto]] kaj inventisto '''[[Nikola Tesla]] priskribis [[procezo]]n de la formiĝo de [[globa fulmo]]'''
* [[1912]]: [[Itala-turka milito]]: [[italoj]] unuafoje uzis [[aeroŝipo]]jn por militaraj celoj, malantaŭ la fronta linio
* [[Unua mondmilito]]:
** [[1918]]: [[Rumanio]] subskribis [[armistico]]n kun [[Centraj Potencoj]], komandataj de [[August von Mackensen]] - germana influo sur la Reĝlando Pollando kreskas
Linio 35:
* [[1936]]: [[Britio]]: unua flugo de la ĉasaviadilo [[Supermarine Spitfire]]
* [[1938]]: [[Hispana Enlanda Milito]]: komenciĝis marbatalo de [[kabo (geografio)|kabo]] Palos (ĉ. 70 [[marmejlo]]jn orienten de [[Kartaĥeno (Hispanio)|Kartaĥeno]])
* [[Dua mondmilito]] en [[Pollando]] kaj la mondo:
** [[1940]]: [[Gestapo]] en [[Kalisz]] arestis ĝis tiu ĉi tago 734 personojn
** [[bolŝevismo|Bolŝevika]] '''[[Politburoo]] de la [[Centra Komitato de Komunista Partio de Sovetunio]] decidis murdi 14 700 milojn de [[poloj|polaj]] [[militkaptito|militkaptitaj]] [[oficiro]]j el [[Kozelsk]], [[Ostaŝkov]] kaj [[Starobilsk]] kaj 11 000 polajn civilulojn malliberigitaj sur [[Orientaj Limregionoj|orientaj teritorioj]] de la [[Dua Pola Respubliko]] - la akton de mortokondamno subskribis la plej gravaj gvidantoj de [[Sovetunio]]: [[Josif Stalin]], [[Vjaĉeslav Molotov]], [[Miĥail Kalinin]], [[Kliment Voroŝilov]], [[Lavrentij Berija]] (iniciatinto de la pafmortigo), [[Anastas Mikojan]] kaj [[Lazar Kaganoviĉ]]'''. Ĉefo de la [[genocido|genocida]] operaco, komencita la [[4-an de aprilo]], estis nomumita generalo [[Vasilij Bloĥin]], la ĉefa ekzekutisto de [[NKVD]]. La t.n. [[masakro de Katin]] estis internacie prisilentata ankaŭ fare de [[intelektulo]]j de [[Okcidenta Eŭropo]] - [[genocido]] de [[poloj|pola]] intelektularo okazis paralele sub la germana [[okupado]], post komunaj konferencoj de [[Gestapo]] kaj [[NKVD]] fine de 1939 en [[Zakopane]]: [[Intelektulkampanjo de Krakovo]]; '''[[Moskvo]]: oficiala komuniko pri fikso de la nova soveta-germana [[landlimo]] de 1500 km''' - kio laŭ la [[pola ekzila registaro]] estis formala forviŝo de Pollando el ekzistantaj ŝtatoj; finna registaro petis [[Okcidenta Eŭropo|Okcidentan Eŭropon]] prokrasti [[4-a de marto|postulatan aferon]] ĝis la 12-a de marto; registaro de [[Britio]] ekblokis ŝiptrafikon kun germana [[karbo]] transportata al [[Italio]] (ĝis la 10-a de marto) - haltigante 15 italajn ŝipojn
** [[1941]]: [[Lublin]]: laŭ oficialaj donitaĵoj en la [[Kastelo de Lublin]] estas 1861 malliberuloj
** Bulgara registaro opiniis finita mision de pola delegito en [[Sofio]]; [[Nov-Jorko]]: ''Krio de malespero el [[tajgo|siberiaj arbaroj]]'' - artikolo de Piotr Yolles el "Nowy Świat" pri tragika sorto de [[deporto|deportitaj]] polaj familioj; [[Mediteraneo]]: komenco de transporto de la brita ekspedicia korpuso al [[Grekio]] - ĝis la 2-a de aprilo, ĉe minimumaj komplikaĵoj, oni transportis 58 mil homojn - 25 ŝipoj perdiĝis, kutime post el[[ŝarĝo]], kaj nur 7 kadre de [[konvojo]]j
** [[1942]]: En [[Ĉefgubernio|Ĝenerala Gubernio]] ĉesis aperi [[judoj|juda]] [[konspiro|konspira]] revuo "Morgenfreiheit"
** [[Britio]]: enkonduko de universala soldatservo por viroj ĝis 45-a vivjaro, kaj de labordevo por virinoj de 18-a ĝis 31-a vivjaro; '''[[Indonezio|Indonezia]] Fronto: sur [[Javo]] [[japanoj]] okupis [[Batavio]]n'''
** [[1943]]: Germanaj ĝendarmoj pafmortigis en [[Łańcut]] 8 [[poloj]]n; en [[Vroclavo]] [[germanoj]] [[senkapigo|senkapigis]] 6 aktivulojn de [[Pola Rezistomovado]] en [[Silezio]], akuzitaj interalie pri eldonado de eksterleĝa gazetaro; [[Holokaŭsto]]: '''al [[koncentrejo]] [[Auschwitz]] ([[Aŭŝvico]]) venis transporto de 1405 judoj, el kiuj 809 [[SS (organizo)|SS]] tuj direktis mortigi per [[gaso]]'''; Organizo de Eta [[Sabotado]] "Wawer" surmurigis en [[Varsovio]] 1500 [[afiŝo]]jn kun anonco pri [[mortpuno]] verdiktita kontraŭ germanoj flanke de pola konspira Speciala Juĝejo; taĉmento de '''Popola Gvardio liberigis ĉirkaŭ 300 personojn en [[fervoja stacidomo]] inter [[Kielce]] kaj [[Częstochowa]], [[deportado|deportataj]] al [[trudlaboro]] en [[Nazia Germanio]]'''; en [[Varto]]-Lando poloj devis akiri skriban permeson por ofice [[telefono|telefoni]] de publikaj parolejoj; [[distrikto Hrubieszowski]]: Kamparana Bataliono tuttage batalis kontraŭ germanoj kaj ukraina polico defende de 3 vilaĝoj - pereis 27 germanoj kaj ukrainoj, kaj 9 poloj, 5 vundiĝis - [[germanoj]] kaj [[ukrainoj]] retiriĝis
** Ĉefa Sekur-Oficejo de '''[[Nazia Germanio]] decidis marki kaj limigi personan liberecon de judoj''' el Nazia Germanio, ĜG kaj sur okupata parto de [[Sovetunio]] devenantaj de [[Pollando]], [[Luksemburgo (lando)|Luksemburgo]], [[Slovakio]], [[Kroatio]], [[Rumanio]], [[Bulgario]], [[Grekio]], [[Nederlando]], [[Belgio]], [[Estonio]], [[Litovio]], [[Latvio]] kaj [[Norvegio]]; testoflugo de [[Gloster-Meteor]], la unua milita [[jetmotoro|jetmotora]] [[ĉasaviadilo]] de [[Unuiĝinta Reĝlando]]; nokte Bomba Korpuso de [[brita aerarmeo|RAF]] atakis [[Essen]] - '''komenco de aera ofensivo al [[Ruhr-regiono]]'''
** [[1944]]: En [[Edinburgo]] fondiĝis Fluganta Scienca [[Biblioteko]], kies celo estis faciligo al polaj [[studento]]j utiligi [[literaturo]]n; '''aperanta en [[Novjorko]] "Jewish Journal" skribis pri arestado de multaj [[pastro]]j pro helpado al judoj en [[okupado|okupata]] Pollando'''; [[bataliono]] de [[Pola Enlanda Armeo]] tuttage batalis kontraŭ sovetaj [[brigado]]j nome de [[Sergej Kirov|Kirov]] kaj de [[Vasilij Ĉapajev|Ĉapajev]], kaj plotono de "Grom" kun 4 plotonoj de Kamparanaj Batalionoj batalis kontraŭ taĉmento de [[SS (organizo)|SS]]-Galizien en [[distrikto Hrubieszowski]]
** 8-a Aviada Armeo unuafoje atakis [[Berlino]]n; en [[Ĉongĉingo]] oni subskribis ĉinan-afganan pakton pri [[amikeco]]; [[Orienta Fronto (Dua mondmilito)|Orienta Fronto]]: atakantaj tra [[Podolio]] trupoj de 1-a Ukraina Fronto ekregis [[Zaslavo|Izasław]], [[Ostropolo]]n kaj trarompis [[fervojlinio]]n [[Ĥmelnicko|Płoskirów]]-[[Ternopilo|Tarnopol]]
** [[1945]]: '''[[Ruĝa Armeo]] konkeris [[Białogard]], [[Gryfice]], [[Kamień Pomorski]] kaj [[Stargard Szczeciński]] - kutime 3 tagojn poste [[NKVD]]-taĉmentoj per [[teroro]] komencis la duan sovetan [[okupado]]n''' (post [[anekso]] de [[Orientaj Limregionoj]]); polaj armeaj unuoj konkeris [[Drawsko Pomorskie]]
** [[Gestapo]] translokigis dekkelkpersonan gupon de polaj judinoj de [[koncentrejo]] [[Bergen-Belsen]] al [[Buchenwald]], en [[Berno]] kunsidis Asocio de Svisa Helpo al Pollando por kunordigi ĉiun bonfarantan agadon favore al Pollando; [[Okcidenta Fronto (Dua Mondmilito)|Okcidenta Fronto]]: usona 3-a Armeo komencis [[sturmo|sturmi]] [[Kolonjo]]n, 9-a Armeo okupis [[Homberg]]; [[Nazia Germanio]]: oni soldatservigis rekrutojn el [[1929]]
* [[1946]]: '''En [[Usono]] [[Winston Churchill]] unuan fojon uzis la difinon [[fera kurteno]]''', kiu dislimigis [[Eŭropo]]n je [[Orienta Bloko|orienta]] kaj [[Okcidenta Eŭropo|okcidenta]] - '''[[malvarma milito]] komenciĝis''': ''De [[Szczecin]] apud [[Balta Maro]] ĝis [[Triesto]] apud [[Adriatiko]] tranĉas la [[Eŭropo|kontinenton]] fera [[kurteno]]. Ekster la linio postrestis ĉefurboj de tio, kio pli frue estis [[Mezeŭropo]] kaj [[Orienta Eŭropo]]: [[Varsovio]], [[Berlino]], [[Prago]], [[Vieno]], [[Budapeŝto]], [[Beogrado]], [[Bukareŝto]] kaj [[Sofio]]''
* [[1950]]: Ĉefa komandanto de [[Ukraina Ribela Armeo]] '''[[Roman Ŝuĥeviĉ]], senpere respondeca pri la [[genocido|genocida]] [[Volinia masakro]] de [[poloj]], pereis''' dum provo haltigi lin fare de soveta [[NKVD]] apud [[Lvovo]]
* [[1953]]: Pola [[piloto]] Franciszek Jarecki fuĝis de [[Słupsk]] per ekzerca [[aviadilo]] [[MiG-15]]bis kaj alteriĝis sur dana insulo [[Bornholm]]
* [[1953]]: '''Gvidanto de [[Sovetunio]] [[Josef Stalin]] mortis pro [[cerba sangado]] - [[genocido|genocidisto]] respondeca interalie pri la [[politiko]] de [[granda purigo|ŝtata teroro]], [[sekreta aldona protokolo|eksplodo de la milito]] kaj amasaj [[reprezalio]]j kun morto de milionoj da [[viktimo]]j'''
* [[1957]]: Oni pli precize fiksis polan-sovetan [[landlimo]]n en iama [[Orienta Prusio]], en [[Vistula Laguno]] kaj Vistula [[Terlango]]
* [[1960]]: Kuba fotisto [[Alberto Korda]] faris faman foton de fifama [[Che Guevara (foto)|Che Guevara]]
Linio 60:
* [[1970]]: Oni malkovris atomon de [[dubnio]]
* [[1974]]: [[Milito de Jom Kippur]]: lastaj taĉmentoj de israela armeo retiriĝis de okcidenta parto de [[Sueza Kanalo]]
* [[1976]]: Pollingva Literatura Instituto en [[Parizo]] aperigis libron de [[Stanisław Swianiewicz]], ''W cieniu Katynia'' (Ombre de [[Katin]])
* [[1977]]: En [[Pola Popola Respubliko]] aperis [[samizdato|samizdate]] eksterleĝa publikaĵo "Katyń" ([[Katin]]) de Ryszard Zieliński
* [[1978]]: Unua numero de subtera "Biuletyn Katyński" (Katina Bulteno) aperis, eldonata de establiĝinta marte Katina Instituto en [[Krakovo]], malkaŝita aprile 1979
* [[1979]]: '''Usona kosmosondilo [[Voyager 1]] preterflugis [[Jupitero (planedo)|Jupiteron]]''' en la distanco de 280 mil kilometroj
* [[1980]]: '''En [[Pollando]] aperis [[samizdato|samizdate]] sub pseŭdonomo publikaĵo de profesoro Jerzy Łojek titolita ''[[Historio]] de la afero de [[Katin]]'' - oficiala eldono en 1989 estis kun 6 intervenoj de la [[cenzuro]]'''
* [[1981]]: Hejma komputilo [[Sinclair ZX81]] enmerkatiĝis
* [[1992]]: En [[konferenco]] de [[ministro pri eksteraj aferoj|ministroj pri eksteraj aferoj]] en [[Kopenhago]] estiĝis Ŝtat-Konsilio pri [[Balta Maro]]
* [[1993]]: [[Pollando]]: [[Jarosław Kaczyński]] malkaŝis sekretan instrukcion de la Oficejo pri Ŝtat-Protekto pri [[subaŭskultilo|subaŭskultado]] de [[partio (politiko)|politikaj partioj]]
* [[1995]]: [[Retservo]] [[interreta relajsa babilo]] estis lanĉita, kaj daŭre funkcias
* [[1999]]: Paul Okalik elektita unua ĉefministro de Nunavuta [[Kanado|Kanada]] Teritorio, aŭtonomie administrata de [[inuitoj]]
* [[2003]]: Oficanta prezidento [[Robert Koĉarjan]] gajnis prezidentan balotadon en [[Armenio]]
Linio 115:
* [[1955]]: [[Solen']], franca esperantlingva aktorino, reĝisorino kaj verkistino edukita en [[Esperanto-kulturo]] de [[Parizo]], rolinta en [[Teatro Esperanto de Parizo]] kaj kabaredo [[La ruza kruĉo]], kunfondintino kun [[Arno Lagrange]] de la franca-esperanta teatro [[La Krizalido]] (m. [[2000]])
* [[1958]]: [[Andy Gibb]], aŭstralia kantisto kaj muzikisto kune kun siaj fratoj (m. [[1988]])
* [[1959]]: [[Hojo Tsukasa]], japana [[mangao|mangaverkisto]], aŭtoro de ''[[City Hunter]]''
* [[1968]]: [[Attila Sántha]], rumania hungara verkisto, redaktoro
* [[1969]]: [[János Szántai]], hungara verkisto, poeto
Linio 121:
* [[1970]]: [[András Zsolt Bandi]], hungara aktoro el la [[Ŝtata Teatro Csiky Gergely de Temeŝvaro]]
* [[1970]]: [[John Frusciante]], usona kantisto, muzikisto kaj gitaristo
* [[1974]]: [[Martin A. Hainz]], aŭstra germanistikisto, kulturfakulo, filozofo kaj literaturperisto
* [[1981]]: [[Csaba Székely]], hungara verkisto, parodiisto
 
Linio 130:
* [[1534]]: [[Antonio da Correggio]], itala pentristo de [[fresko]]j el renesanco (n. [[1489]])
* [[1609]]: [[Mikołaj Gomółka]], pola [[renesanco|renesanca]] komponisto (naskiĝis ĉirkaŭ [[1535]])
* [[1814]]: [[Andrej Voroniĥin]], rusa arkitekto kaj pentristo, kreinto de la rusa [[empiro]] (n. [[1759]])
* [[1815]]: [[Franz Anton Mesmer]], germana kuracisto kaj astrologo, aŭtoro de la [[koncepto]] ''animala magnetismo'' (n. [[1734]])
* [[1827]]: [[Alessandro Volta]], itala fizikisto, inventisto kaj [[fiziologio|fiziologo]] konstruinta [[kondensilo]]n (n. [[1745]])
* [[1827]]: [[Pierre-Simon Laplace]], franca matematikisto, fizikisto, [[geodezio|geodeziisto]] kaj astronomo, kunkreinto de [[probablokalkulo]], konata de la [[Laplaca operatoro]], [[Laplaca konverto|konverto]], [[Laplaca ekvacio|ekvacio]] (n. [[1749]])
* [[1829]]: [[John Adams (ribelanto)|John Adams]], brito, ribelanto de ŝipo Bounty, [[Pitkarna Insulo|pitkarnano]] (n. [[1766]])
* [[1876]]: [[Marie d'Agoult]], franca grafino kaj verkistino (n. [[1805]])
Linio 142:
* [[1925]]: [[Ferdinand Gerstung]], germana [[abelo|abel]]bredisto (n. [[1860]])
* [[1928]]: [[Emil Mayrisch]], luksemburga ŝtal-industriisto (n. [[1862]])
* [[1940]]: [[Cai Yuanpei]], ĉina edukisto, [[esperantisto]], rektoro de [[Pekina Universitato]], kuniniciatinto de la [[Movado de la 4-a de majo]], [[sintezo|sinteziisto]] de la ĉina kaj okcidenta penso (n. [[1868]])
* [[1944]]: [[Max Jacob]], franca verkisto juddevena, kies poezio ligiĝas kun [[esoterismo]] kaj [[kabalo]], pentristo (n. [[1876]])
* [[1950]]: [[Roman Ŝuĥeviĉ]], ukraina naciisto, komandanto de [[Ukraina Ribela Armeo]], senpere respondeca pri [[genocido]] de poloj, en t.n. [[Volinia masakro]], por la tuta [[Ĉefgubernio|Ĝenerala Gubernio]] (n. [[1907]])
* [[1953]]: [[Josif Stalin]], [[diktatoro]] de [[Sovetunio]] kartveldevena, kunaŭtoro de la [[Pakto Ribbentrop-Molotov]], kiu ebligis germanan [[sekreta aldona protokolo|atakon al Pollando]] kun [[invado en Pollandon|eksplodo]] de la dua mondmilito, pro ŝtata [[teroro]] respondeca pri milionoj da viktimoj ([[granda purigo|granda teroro]], [[holodomoro]], [[masakro de Katin]], [[Pola operaco de NKVD]]) (n. [[1878]])
* [[1953]]: [[Sergej Prokofjev]], ukraina komponisto, pianisto kaj dirigento (n. [[1891]])
* [[1955]]: [[Antanas Merkys]], ĉeministro kaj prezidento de Litovio (n. [[1887]])
* [[1960]]: [[István Asztalos]], hungara verkisto, redaktoro de la revuo [[Termés|''Rikolto'']] (n. [[1909]])
* [[1964]]: [[Lajos Dánér]], hungara poeto, redaktoro (n. [[1911]])
* [[1966]]: [[Anna Aĥmatova]], rusa poetino kaj tradukistino, la edzino de [[Nikolaj Gumilov]] (n. [[1889]])
* [[1967]]: [[Mohamed Mosadek]], ĉefministro de Irano faligita pro [[puĉo]] farita de [[CIA]] (n. [[1882]])
* [[1976]]: [[Otto Tief]], ĉefministro de [[Estonio]], simbolo de nacia rezistado, viktimo de komunistaj [[reprezalio]]j (n. [[1889]])