Kiel registrite je 13:36, 9 nov. 2020 redakti AndyHM (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 27 339 redaktoj Neniu resumo de redakto Etikedo: redakto de fonto je 2017 ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 14:02, 9 nov. 2020 redakti malfari AndyHM (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 27 339 redaktoj Neniu resumo de redakto Etikedo: redakto de fonto je 2017 Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 163: == Bjorekoj == [[Dosiero:Evböreği.jpg\|eta\|260px\|Tipaj hejmfaritaj bjorekoj]] Bjorekoj (armene: բյորեկ), estas bakaĵoj faritaj el folipasto kaj farĉitaj per fromaĝo (panirov bjorek, orientaj armenoj nomas ĝin ĥaĉapuro) aŭ spinaco (simila al spanakopito en [[greka kuirarto]]). Ili estas popularaj manĝetoj kaj rapidaj manĝoj, ofte servitaj kiel aperitivo. ''Su bjorek'' (akvobjoreko) estas [[Lasanjoj\|lasanja]]-stila plado kun folipastaj tavoloj nelonge boligitaj en granda pato antaŭ ol esti farĉita. Msov bjorek estas pano (ne folipasta) farĉita per viando (simila al rusa [[piroĵko]])<ref>{{Citaĵo el la reto\|titolo= Koca Görmez Hamuru Nasıl Yapılır? - Sahrap Soyal ile Yemek Tarifleri\|alirdato= 16-an de julio 2018\| url = https://www.youtube.com/watch?v=KSp9NtKOnZ4\| arkivurl = https://web.archive.org/web/20180718085606/https://www.youtube.com/watch?v=KSp9NtKOnZ4\|arkivdato= 18-a de julio 2018}}</ref>. * Semsek, de la regiono Urfa, estas fritita malferm-vizaĝa viando. * Karesma bjoreko estas farita el spinaco kaj tahini-saŭco. == Supoj == Armenaj supoj inkluzivas [[spaso]]jn, faritajn el [[Madzun\|madzuno]], tritiko kun ŝelo kaj herboj (kutime koriandro), kaj ''aveluk'', faritaj el lentoj, juglandoj kaj [[okzalo]] (kiu donas al la supo sian nomon). La supo kun kofto estas farita el grandaj buloj de haketita boligita viando kaj legomoj<ref>{{citaĵo el la reto\|titolo=Armenian Sweet Bread\|url=http://heghineh.com/armenian-sweet-bread/\|retejo=Heghineh\|alirdato=26-a de majo 2017\|arkivurl=https://web.archive.org/web/20170603032251/http://heghineh.com/armenian-sweet-bread/\|arkivdato=3-a de junio 2017\|dato=14-a de aŭgusto 2016}}</ref>. Alia supo, ''ĥaŝo'', estas konsiderata armena specialaĵo. Kantoj kaj poemoj estis verkitaj pri ĉi tiu plado, farita el la piedoj de bovino kaj herboj faritaj en travidebla buljono. Tradicio diras, ke ĥaŝo nur povas esti kuirita de viroj, kiuj pasigas la tutan noktan kuirante, kaj povas esti manĝata nur frue en vintro, kiam ĝi estas servata kun amasoj de freŝa ajlo kaj sekigita lavakvo<ref name=smithsonian>{{Citaĵo el la reto\| titolo = A Brief History of Khash, Armenia's Love-It-or-Hate-It Hangover Cure (Recipe)\| verko= Smithsonian\|alirdato= 16-a de julio 2018\| url = https://www.smithsonianmag.com/travel/brief-history-khash-armenias-love-it-or-hate-it-hangover-cure-180968286/}}</ref>. ''Tghit'' estas tre speciala kaj malnova tradicia manĝaĵo, farita el ''ttu lavaŝ'' (frukta ŝelo, maldikaj volvaĵoj el prunoj), kiuj estas tranĉitaj en malgrandajn pecojn kaj boligitajn en akvo. Fritita cepo aldoniĝas kaj la miksaĵo kuiriĝas kiel [[pureo]]. Pecoj de [[lavaŝo]] estas metitaj supre de la miksaĵo, kaj ĝi estas manĝita varme kun freŝa lavaŝo uzita por reakiri la miksaĵon mane<ref>{{Citaĵo el la reto\| titolo= Cure Your Ararat Brandy Hangover With the Armenian Hangover Cure, Beef Khash\|verko= Travel Channel\|alirdato= 16-a de julio 2018\| url = https://www.travelchannel.com/interests/food-and-drink/articles/armenian-hangover-cure-beef-hash\|arkivurl= https://web.archive.org/web/20171226171205/http://www.travelchannel.com/interests/food-and-drink/articles/armenian-hangover-cure-beef-hash\|arkivdato= 26-a de decembro 2017}}</ref>. Karshm estas loka supo farita en la urbo [[Vajk (urbo)\|Vajk]] en la Provinco [[Vajoco-Dzoro\|Vajoc Dzor]]. Ĉi tio estas supo el juglando kun ruĝaj kaj verdaj fazeoloj, kikeroj kaj spicoj, servitaj kun ruĝa papriko kaj freŝa ajlo. Supoj el rusa heredaĵo inkluzivas [[Barĉo\|barĉon]], t.e. beta supo kun viando kaj legomoj (servata varmega en Armenio, kun freŝa [[Acidkremo\|acida kremo]]) kaj [[okroŝko]], [[madzun]] aŭ [[Kefiro\|kefir]]-supo kun haketita kukumo, verda cepo kaj ajlo. Linio 186: * Katnapur (armene: կաթնապուր kat’napur) - supo el rizo bazita sur lakto, dolĉigita kun sukero. * Katnov (armene: կաթնով kat’nov) - supo el rizo kun [[cinamo]] kaj sukero. * Kololak (armene: կոլոլակ kololak) - supo kuirita el ŝafaj ostoj kun viandobuloj, rizo kaj freŝa [[estragono]]; kirlita ovo metiĝas en la supon antaŭ ol servi<ref name=food>Davidson, Alan (1999). ''The Oxford Companion to Food'', [[Oxford University Press]], p. 35.</ref>. * Krĉik (armene: Քրճիկ kṙčik) - supo farita el [[saŭrkraŭto]], [[Peklado\|peklita brasiko]], tritiko, terpomoj kaj [[Tomatsaŭco\|tomatsaŭto]]. * Mantapur (armene: մանթապուր mantʿapur) - bovaĵa supo kun [[mantio]]; la mantioj estas tipe servataj kun [[Madzun\|madzuno]] aŭ [[Acidkremo\|acida kremo]] (ttvaser), akompanata de trvidebla supo. * Macnaprtoŝ (armene: մածնաբրդոշ matsnaprt'oš) - similas al [[okroŝko]], pli frue referencita, kun acida kunpremita lakto diluita per malvarma akvo, kun malpli da vegetaĵaro ol okroŝko mem. Macnaprtoŝ estas malvarmeta kiel malvarmeta trinkaĵo kaj supozeble normaligas sangopremon<ref name=world01>{{Citaĵo el libro\|eldoninto=Greenwood Publishing Group \|isbn=978-0-313-33454-2 \|familinomo1=Jacob \|nomo1=Jeanne \|familinomo2=Ashkenazi \|nomo2=Michael \|titolo=The World Cookbook for Students \|dato=2006 \|url=https://archive.org/details/worldcookbookfor0000jaco }}</ref>. * Putuk (armene: պուտուկ putuk) - ŝafo estas tranĉita en pecojn, sekigitajn pizojn, terpomojn, poreojn, kaj tomatkuremon, kuiritajn kaj servitajn en individuaj ujoj. * Sarnapur (en la armena: սառնապուր saṙnapur) - supo el pizoj kun rizo, betoj kaj madzun. Linio 195: * Tarĥana (armene: թարխանա t’arxana) - supo el faruno kaj madzun * Vospapur (armene: ոսպապուր vospapur) - supo el lentoj kun sekigitaj fruktoj kaj nuksoj. * Peĥapur - kikeroj, senŝeligitaj tritikoj (ծեծած), lentoj, en vegetaĵa buljono kaj freŝa estragono. Ĉi tiu supo devenas de ~~Aintab~~[[Gaziantep\|Ajntab]]<ref>{{Citaĵo el libro\|eldoninto= Kültür Bakanlığı\| isbn = 978-975-7306-06-1\|familinomo= Vakfı\|nomo= Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih\|titolo= Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi\|dato= 1994}}</ref> . == Fiŝaĵoj == Linio 201: Armena kuirarto inkluzivas multajn tipajn marmanĝaĵojn kiel frititajn mitulojn (mez-tava), farĉitajn kalmarojn (kalamar dolma), [[Skombro\|skombron]] (uskumru) kaj sardo (palamut) La trutoj de la [[Sevan\|lago Sevan]] nomiĝas ''iŝĥan'' kaj povas esti preparitaj je malsamaj manieroj inkluzive de bakita dolma versio farĉita per sekaj fruktoj (prunoj aŭ abrikotoj) kaj ĥaŝa versio marinita kun ruĝaj piproj. Iŝĥan ankaŭ foje estas servata en juglando-saŭco. Unu recepto por fiŝmanĝaĵo estas donita per manlibro de 1913 kiu adaptis receptojn de [[Proksima Oriento]] por la usona publiko<ref>{{Citaĵo el libro \|titolo=Armenian Village Life Before 1914 \|familinomo=Villa \|nomo=Susie Hoogasian \|eldoninto=Wayne State University Press \|dato=1982 \|paĝo=54}}</ref>. Por relative ŝlosita lando, [[armena kuirarto]] inkluzivas mirindan nombron da fiŝaj pladoj. Tipe fiŝo estas aŭ rostita, fritita aŭ foje ŝtofita. Kelkaj receptoj precipe celas farĉi la fiŝojn. Fiŝoj eble uziĝis por plenigi legomojn en antikvaj tempoj, kvankam tio ne plu estas komuna. Linio 209: * Sig (armene: սիգ sig) - blanka fiŝo el Lago Sevan, indiĝena de nordaj rusaj lagoj (endanĝerigita specio en Armenio). * Karmraĥajt (alabalagh) (armene: կարմրախայտ karmrakhayt) - rivero truto, ankaŭ produktita en altaj artefaritaj lagoj (ekz., Mantaŝ-rezervujo en la provinco [[Ŝirako]]). * Koghak (armene: koġak) - indiĝena fiŝo el Lago Sevan de la karpfamilio, ankaŭ nomita Sevan ĥramulja<ref>{{Citaĵo el libro\|eldoninto=Overteam Yayınları \|isbn=978-605-5058-01-2 \|familinomo1=Kesmez \|nomo1=Melisa \|familinomo2=Aydın \|nomo2=Mehmet Said \|titolo=Rakı Cep Kitabı: Rakı Cep Kitabı \|jaro=2014 \|url=https://books.google.com/books?id=6PBUDwAAQBAJ&pg=PA28\|arkivurl=https://web.archive.org/web/20180716215743/https://books.google.com/books?id=6PBUDwAAQBAJ&pg=PA28 \|alirdato=16-a de julio 2018}}</ref>. * Koghak (armene: koġak) - indiĝena fiŝo el Lago Sevan de la karpfamilio, ankaŭ nomita Sevan ĥramulya. == Ĉefaj pladoj == Linio 215: * Ghapama (armene: ղափամա ġap'ama) - kukurba stufaĵo. Temas pri kukurbo bakita kaj farĉita per rizo, sekaj fruktoj, mielo, pomo kaj cinamo. * Kĝuĝ (armene: կճուճ kč̣uč̣) - kaserolo da miksitaj legomoj kun pecoj da viando aŭ fiŝaĵo supre, bakitaj kaj servitaj en argila poto. * Tĵvĵik (armene: տժվժիկ tžvžik) - plado el fritita hepato kaj renoj kun cepoj<ref name=milliyet>{{Citaĵo el la reto\| titolo = Fransa'dan ödüllü İstanbul yemek kitabı\|verko= Milliyet\|alirdato=16-a de julio 2018\| url = http://www.milliyet.com.tr/fransa-dan-odullu-istanbul-yemek-kitabi/ali-riza-karduz/cumartesi/yazardetay/06.03.2010/1207553/default.htm\| arkivurl = https://web.archive.org/web/20180510074941/http://www.milliyet.com.tr/fransa-dan-odullu-istanbul-yemek-kitabi/ali-riza-karduz/cumartesi/yazardetay/06.03.2010/1207553/default.htm\|arkivdato = 10a de majo 2018}}</ref>. * Tĵvĵik (armene: տժվժիկ tžvžik) - plado el fritita hepato kaj renoj kun cepoj. == Ritaj nutraĵoj == * Nŝĥar (armene: նշխար nšxar) - pano uzata por ''Sankta Komunio''. * Mas (armene: մաս mas) - laŭlitere signifas "peco", temas pri peco de postresta pano el la farado de Nŝĥar, donita al adorantoj post preĝeja servo. * Matagh (armene: մատաղ mataġ) - ofera viando. Povas esti de iu ajn besto kiel kapro, ŝafido, aŭ eĉ birdo<ref>{{Citaĵo el la reto\|url=http://www.jdemirdjian.com/Pages2009/Armenian_Cuisine.htm \|titolo=The Armenian Cuisine \|alirdato=22-a de majo 2017 \|arkivurl=https://web.archive.org/web/20170529142855/http://www.jdemirdjian.com/Pages2009/Armenian_Cuisine.htm \|arkivdato=29-a de majo 2017 }}</ref>. == Trinkaĵoj == Linio 226: * [[Turka kafo\|Armena kafo]] (armene: սուրճ - surĝ) - forta nigra kafo, fajne muelita, foje dolĉa * [[Kefiro\|Kefir]] (armene: կեֆիր) - fermentita lakto trinkaĵo * [[Kvaso]] (~~armena~~armene: կվաս - kvas) - dolĉa, fermentita pano trinkaĵo * Tan (armene: թան) - jogurto (karbonata trinkaĵo) * Ĝermuk (~~armena~~armene: Ջերմուկ ~~J̌ermuk~~) - marko de minerala akvo el la regiono [[Ĝermuk]]. * Hajk, Sari - marko de botela montfont-akvo el la regiono Ĝermuk (en armena lingvo Hajk signifas ''Armenio'' kaj Sari ''de la montoj''). * Soda Tarĥun (armene: թարխուն t’arxun) - fajna ŝaŭma gastrinkaĵo kun estragona gusto<ref name=ahk1913>{{citaĵo el libro\|familinomo1=Keoleian \|nomo1=Ardashes Hagop \|titolo=The Oriental Cook Book \|eldoninto=Sully & Kleinteich \|dato=1913 \|url=https://archive.org/details/orientalcookbook00keol}}</ref>. == Alkoholaj trinkaĵoj == === Biero === [[Dosiero:Kotayk Gold2.jpg\|eta\|maldekstra\|200px\|Botelo da ''Kotayk Gold'']] La armena produktita biero estas konsiderata unu el la plej ŝatataj trinkaĵoj de armenaj viroj. La bierindustrio disvolvas [[Malto (bierfarejo)\|malton]] kaj produktas bieron el ĝi. La preparado de biero en [[Armenio]] estis konata de antikva tempo. Laŭ la greka historiisto [[Ksenofono]], la fabrikado de biero en Armenio komenciĝis de la 5-a ĝis 4-a jarcentoj. Armenoj uzis grenojn por la bierfarado ([[Hordeum\|hordeo]], [[milio]], [[lupolo]])<ref>{{Citaĵo el la reto\|url=http://armenianow.com/?action=viewArticle&AID=2387&CID=2362&IID=1143&lng=eng \|titolo=''Karmrakhayt'' in Marmarik River \|alirdato=26-a de julio 2008 \|arkivurl=https://web.archive.org/web/20071023192241/http://www.armenianow.com/?action=viewArticle&AID=2387&CID=2362&IID=1143&lng=eng \|arkivdato=23-a de oktobro 2007}}</ref>. En 1913 estis 3 [[Bierfarejo\|bierfabrikoj]], kiuj produktis 54 mil decilitrojn de biero. En 1952-1978 novaj fabrikoj en [[Erevano]], [[Goris]], [[Alaverdo\|Alaverdi]], [[Abovjan]] estis konstruitaj dum ekzistantaj fabrikoj estis pligrandigitaj kaj plibonigitaj. Por provizi krudmaterialojn por [[Bierfarado\|bierproduktado]] en [[Gjumri]] estis lanĉita granda malta produktejo, bazita en la produktado de hordeo de la valoj de [[Ŝirako]] (de 10 mil tunoj da produktado). En 1985 estis produktitaj 6 milionoj de decilitroj da biero<ref>{{citaĵo el libro\|familinomo2=Jacob \|nomo2=Jeanne \|familinomo1=Ashkenazi \|nomo1=Michael \|titolo=The World Cookbook for Students \|eldoninto=Greenwood \|dato=2006 \|paĝo=44}}</ref>. Popularaj markoj: * ~~Kotayk~~Kotajk * [http://kilikiabeer.com/?lang=en Kilikia] * Kilikia * Erebuni (produktita de ~~Kotayk~~Kotajk ~~Brewery~~Bierfabriko) * ~~Gyumri~~Gjumri * [http://aleksandrapol.am Aleksandrapol] * [http://dargett.com Dargett] === Brando === Linio 250 ⟶ 251: Armena brando (armene: կոնյակ konjak), konata loke kiel ''konyak'' estas eble la plej populara eksportita alkohola trinkaĵo de Armenio. Ĝi havas longan historion de produktado. Oni diras, ke armena brando farita de ''Yerevan Wine & Brandy Factory'' estis la plej ŝatata trinkaĵo de brita ŝtatisto [[Winston Churchill]]. Ĝ estis la plej ŝatata alkohola trinkaĵo de [[Josif Stalin]], [[Franklin D. Roosevelt]] kaj Churchill ĉe la [[Jalta konferenco\|Jalta-konferenco en 1945]]. La historio de armena brando komenciĝas en 1887, en la vinfarejo de armena komercisto N. Tairov (Erevano). Antaŭ 1890-1900, Erevano fariĝis centro por la produktado de brando, kalkulante kelkajn fabrikojn posedatajn de Gyozalov (1892), Saradjev (1894), Ter-Mkrtchian (1899), kaj aliaj. En 1899, N. Tairov vendis sian fabrikon al la konata marko de Nikolaj Ŝustov en Rusio. En 1914, estis 15 fabrikoj en la [[Erevana gubernio\|provinco Erevano]] (la plej granda, kiu nun estas posedata de Ŝustov), produktis 210.010 ddecilitrojn de brando. En 1921, la sovetia ŝtato transprenis la fabrikon de Ŝustov, kaj ĝi estis renomita "Ararat". Ĉi tio fariĝis la ĉefa fabriko por vinproduktado<ref>{{Citaĵo el la reto \|url=http://www.road-to-armenia.com/scenes/journal3.html \|titolo=Oghi, an Armenian fruit vodka \|alirdato=12-a de decembro 2008 \|arkivurl=https://web.archive.org/web/20081008031938/http://www.road-to-armenia.com/scenes/journal3.html \|arkivdato=8-a de oktobro 2008}}</ref>. Malgraŭ la fakto, ke nur brandoj produktitaj en la regiono de [[Cognac]] en [[Francio]] havas la aŭtorrajtojn por esti nomataj "konjako" laŭ okcidentaj komercaj reguloj, armena brando nomiĝas ''konjako'' en Armenio. Yerevan Brandy Factory nun intertraktas por akiri oficialan privilegion vendi sian brandon kiel konjakon. Armena brando estas klasifikita laŭ sia aĝo kaj metodo de maljuniĝo. La taksitaj steloj indikas la aĝon de brando ekde ĝia fermentado ekde 3 steloj. La plej multekostaj konjakoj pasis pliajn rikoltojn por pli ol 6 jaroj kaj havas specialajn nomojn. La brando maljuniĝas en kverkaĵoj kaj estas farita el elektitaj lokaj blankaj vinberoj kulturitaj en la ~~Valo~~[[Ararat-ebenaĵo]]<ref>{{Citaĵo el la reto \|url=http://www.answers.com/topic/moonshine \|titolo=Aragh, Armenian moonshine \|alirdato=12-a de ~~Ararato~~decembro 2008 \|arkivurl=https://web.archive.org/web/20081227175800/http://www.answers.com/topic/moonshine \|arkivdato=27-a de decembro 2008}}</ref>. Popularaj markoj: * Ararat * [https://web.archive.org/web/20140626040238/http://www.noy1877.am/main.php Noy] * Noy === Oghi === [[Dosiero:Gandzak Armenia Wine.jpg\|dekstra\|eta\|200px\|Armena vino]] Oghi (armene: օղի ''òġi'') - armena alkohola trinkaĵo kutime el distilitaj fruktoj; ankaŭ nomata aragh. Artsakh estas konata marko de armenaj morusaj vodkoj (tutikoj) produktitaj en [[Arcaĥa Respubliko]] el lokaj fruktoj. En la [[armena diasporo]], kie frukta vodko ne distiliĝas, oghi rilatas al la aniz-gusta distilita alkohola trinkaĵo nomata [[Arako\|arak]] en [[Mezoriento]], [[raki]] en [[Turkio]], aŭ [[oŭzo]] en Grekio<ref>[http://www.topliquor.com/store/Artsakh-Gold-Mulberry-Barrel-Aged-Armenian-Vodka-750-ml-p-67100.html Artsakh mulberry vodka]</ref>. Morusa vodko (armene: թթի արաղ tti araġ) Tradicia armena vodko farita per la distilado de la morusoj, kiu estas kultivita ĉie en Armenio, precipe en la altaj teroj kaj en [[Arcaĥo]]<ref>{{citaĵo el libro\|aŭtoro1=Hacikyan, Agop Jack \|aŭtoro2=Basmajian, Gabriel \|aŭtoro3=Franchuk, Edward S. \|aŭtoro4=Nourhan Ouzounian \|titolo= The Heritage of Armenian Literature \|url=https://archive.org/details/heritageofarmeni00ajha \|eldoninto= Wayne State University Press \|paĝo= 815 \|jaro= 2000 \| isbn = 0-8143-3221-8}}</ref>. === Vino ===

Armena kuirarto: Malsamoj inter versioj