Zuoz: Malsamoj inter versioj

'''Zuoz''' estas komunumo de la [[komunumaro Supra Engadino]] kaj la [[distrikto Malojo]] en [[Kantono Grizono]], [[Svislando]]. Ĝi havis 1323 loĝantojn la 31-an de decembro [[2009]].

 

Zuoz situas en [[Supra Engadino]] ĉe la bordo de la rivero [[Inn|Eno]]. En okcidento apartenas al la komunumo [[eksklavo]], kiu per Madulain estas disigita de la cetera komunuma teritorio.

 

Zuoz limas en nordo kaj nordoriento al [[S-chanf]], en oriento al [[Livigno]] ([[Italio]]), en sudo al [[Pontresina]], en sudsudokcidento al [[eksklavo]] de [[Madulain]], en sudokcidento al [[La Punt Chamues-ch]], en okcidentosudokcidento al [[Madulain]], en okcidento al [[La Punt Chamues-ch]], kaj en nordokcidento al [[Bergün/Bravuogn]].

 

Tra Zuoz pasas la kantona ĉefvojo n-ro 27 de [[Samedan]] al [[Tirolo]]. Al la publika transportreto la komunumo estas konektita per la trajnlinio de [[Retia Fervojo]] de [[Sankta Maŭrico]] al [[Scuol]]-[[Tarasp]].

 

Dum malfrua [[mezepoko]] Zuoz estis la kultura centro de la putera dialekto de la [[romanĉa lingvo]]. Ankoraŭ en la jaro [[1880]] 85% de la loĝantaro parolis la romanĉan. Ekde tiam kreskis la influo de la [[germana lingvo]]. Dum la [[popolnombrado]] de la jaro [[1980]] 38,87% de la loĝantaro parolis la romanĉan, 38,53% la germanan kaj 15,43% la italan. Intertempe la romanĉa lingvo perdis la plimulton. En la jaro [[2000]] 53,22% parolis la germanan, 25,79% la romanĉan kaj 9,83% la italan.

 

La unua dokumenta mencio de Zuoz datiĝas el la jaro [[840]] kiel ''Zuzes''. Zuoz estis la historia ĉefloko de la Supera Tribunalo Supra Engadino. En la jaro [[1244]] la [[Koiro|koira]] [[episkopo]] ''Volkart'' nomumis Andreas Planta kancelieron de Supra Engadino, kio estis la komenco de la ĉefrolo de familio de Planta en Supra Engadino. En la jaro [[1438]] diferencoj inter Zuoz kaj Samedan kondukis la divido de la tribunalkomunumo Supra Engadino al Sur Funtauna Merla kaj Suot Funtauna Merla. Ĉi-lasta kongruas kun la teritorio de la regiono ''La Plaiv'', kies centro Zuoz estas. En la jaro [[1492]] la koira episkopo vendis siajn interezorajtojn al la komunumo Supra Engadino kaj en la jaro [[1526]] li perdis laŭ la traktato de Ilanz sian suverencon. Dum la [[Ŝvaba Milito]] de [[1499]] la loĝantoj de Zuoz bruligis mem sian urbosimilan setlejon por devigi la malamikojn al retiriĝo. En la jaro [[1518]] [[S-chanf]] disiĝis de Zuoz kiaj fariĝis aparta vilaĝo. Sekvis en [[1528]] [[La Punt Chamues-ch]] kaj en [[1534]] [[Madulain]], kiuj ankaŭ disiĝis de Zuoz. En la jaro [[1554]] Zuoz aliĝis al la [[reformacio]]. Pro la konkero de [[Valtelino]] Zuoz en la [[16-a jarcento]] fariĝis grava regiona centro kiaj travivis sian florepokon. Fondiĝis latinlernejo kaj estiĝis unua romanĉa skribolingvo.<ref>Fonto: [http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D1547.php '' Constant Wieser'': ''Zuoz'' en ''Historia Leksikono de Svislando'' (2002-10-01)]</ref>

 

== Notoj kaj referencoj ==

 

{{HLS|D1547}}

 

<!---

<gallery>

</gallery>

{{Navigilo:Komunumoj de la distrikto Malojo|Supra Engadino}}